Jagnje Božije i Zvijer iz bezdana

Pukovnik Milovan Milutinović , Banja Luka

Rat bez jedinstvenog programa i cilja

UDK 355.02

O AUTORU: Pukovnik Milovan Milutinović (1949), načelnik Informativne službe Glavnog štaba Vojske Republike Srpske i glavni i odgovorni urednik časopisa "Srpska vojska".

SAŽETAK: Osnovno nastojanje autora jeste pokušaj da se ukaže na stepen složenosti i mnogobrojnost problema sa kojima se suočila politika i naročito Vojska Republike Srpske prilikom pokušaja da se u Bosni i Hercegovini, na legitimnim područjima srpskog naroda, formira srpska država. Autor skreće pažnju na, prema njegovom mišljenju, nedovoljno ispunjena očekivanja upućivana srpskim rukovodstvima, SANU, te istaknutim Srbima. Već početkom rata je trebalo da dođe do utvrđivanja zajedničkog srpskog nacionalnog interesa i programa. Pošto takav program nije usvojen u djelotvornom obliku, srpske snage zapadno od Drine su morale da se same organizuju bez jedinstvenog nacionalnog cilja. Usljed toga je izostala, izuzev djelovanja SPC, osnovna orijentaciona ideja vodilja, kao pokretačka snaga i odrednica koja je mogla i trebala da svim nadležnim organima i činiocima omogući jedinstvenu i efikasnu zaštitu srpskog naroda u cilju sprečavanja novog ili budućeg stradanja. Stoga su, smatra autor, pažnje vrijedne opominjuće riječi komandanta GŠ VRS general-pukovnika Ratka Mladića:"Našu vojsku ni muku naroda nije adekvatno pratila država srpska – ni jedna, ni politika srpska, diplomatija još manje. Iz prostog razloga što nismo imali jedinstven srpski nacionalni program, cilj, niti strategiju. Što nije bilo tako tragedija je i pravoslavlja, jer mi nemamo pravoslavni program i jedinstvo među pravoslavnim zemljama".

KLjUČNE RIJEČI: raspad Jugoslavije, nedostatak jedinstvenog nacionalnog programa, vidovdanski moral – srpski moral, uloga SPC, odnos političke i vojne vlasti, srpska država, nejedinstvenost pravoslavnih zemalja.

General-pukovnik Ratko Mladić

Gotovo čitav vijek većina srpskog naroda, na neki način, doživljavala je Jugoslaviju kao državu srpskog naroda. Međutim, očito je to bila neprirodna tvorevina, iako je najveći broj Srba njeno rušenje doživio kao gubitak vlastitog državnog identiteta. Razbijanje bivše Jugoslavije od strane secesionističkih republika pokušala je iskoristiti muslimansko-hrvatska koalicija da u Bosni i Hercegovini stvori još jednu takvu tvorevinu, što bi potpuno minimiziralo srpski narod i pretvorilo ga u nacionalnu manjinu.

Srbi su vijekovima imali svoju državu i oduvijek tražili načina za ujedinjavanje svih dijelova srpskog naroda u jednu državu. Ona je teritorijalno bila nekad veća, nekad manja, međutim, nikad na svim prostorima gdje su vijekovima živjeli Srbi. Sve te zahtjeve za obrazovanje jedinstvene srpske države ili njeno širenje na etničke srpske prostore uređivači evropskih i balkanskih prostora dočekivali su kao atak na njih same, pa su primjenom sile zaustavljali takve težnje i razbijali srpsko biće u brojne državice. Jedina duhovna snaga koja je na našim prostorima održavala srpsko jedinstvo kroz vijekove, bila je Srpska pravoslavna crkva.

Razvoj događaja na prostoru bivše BiH uslovio je brzo organizovanje srpskog naroda za borbu, slobodu, sprječavanje potčinjavanja i genocida, kako je bilo zacrtano u nekim planovima. Prema tome, brzo organizovanje srpskih patriotskih snaga, zapadno od Drine, bilo je uslovljeno:

–Burnim političkim događajima na prostoru bivše Jugoslavije,

–Ekstremnim postupcima slovenačkih i hrvatskih secesionista,

–Pokušajem muslimansko-hrvatske koalicije da zagospodari Srbima,

–Snažnom antisrpskom propagandom u svjetskom javnom mnjenju,

–Napadom hrvatskih i muslimanskih nacionalista na JNA,

–Upadima u srpska naselja i zločinima nad Srbima u Hrvatskoj.

Borba za slobodu i organizovanje patriotskih snaga stvorili su preduslove za razvijanje svijesti o neophodnosti zaštite naroda i formiranje pravne srpske države, koja će omogućiti slobodno ispoljavanje nacionalnih osjećanja.

U djelu "O ratu", poznati vojni teoretičar Clauzewitz , ističe: "Rat je produžetak politike drugim nasilnim sredstvima i predstavlja društvenu pojavu. Kao poseban, specifičan oblik političke borbe, on nije samo čin, nego i pravo oruđe politike, nastavak političkih odnosa, to jest njihovo ostvarivanje drugim sredstvima".

Obzirom, da je na početku rata u bivšoj Bosni i Hercegovini već postojala organizovana Vojska, a pristupilo se preuzimanju vlasti od strane novoformiranih državnih organa, trebalo je brzo donijeti značajne političke odluke za odbranu naroda. Prema tome, zbog nepostojanja organizovanih državnih organa, političke odluke, u tom vremenu, zajedno su donosili vojno rukovodstvo i Srpska demokratska stranka.

Organizovanje srpskih patriotskih snaga

Trenutak u kojem se našao srpski narod zapadno od Drine prinudio je patriotske snage da zajednički utvrde osnovne pravce borbe za odbranu i uspostavljanje srpske države, kao prelazne faze ka ujedinjenju u jedinstvenu državu. Nema sumnje da je svijest o srpskoj državi bila snažno nadahnuće i velika motivaciona snaga svim patriotima da istraju u borbi za slobodu, pobijede neprijatelje i ostanu svoji na svome.

Patriotske snage grupisane su u tri osnovna bloka:

–Visoko svjesni oficiri bivše JNA i mobilizacijska jezgra jedinica,

–Srpska demokratska stranka i

–Srpska pravoslavna crkva.

Srpski oficiri bivše JNA pravovremeno su, još davne 1991. godine, osjetili opasnost koja se nadvila nad srpskim narodom i otpočeli pripreme za odbranu. Organizovano su, preko uglednijih Srba, vršili naoružavanje srpskog stanovništva ličnim naoružanjem i sredstvima za borbu, u mnogim sredinama, prije svega mješovitim. Treba istaći da su komandanti jedinica i pored zabrana od strane državnih organa bivše BiH vršili mobilizaciju vojnih obveznika, organizovali jedinice i uključivali ih u odbranu srpskog naroda u Zapadnoj Slavoniji, Baniji, Kordunu, Lici i Kninskoj Krajini.

Posebnu pažnju srpski oficiri su u tom periodu posvetili formiranju jedinica za borbu i sprečavanju podjela među Srbima, kako je to bilo u prošlosti, uz istovremeno organizovano osposobljavanje snaga za odbranu. U tom cilju od samog početka oružanih dejstava u BiH preduzete su opsežne mjere na zaštiti srpskog stanovništva, prije svega u mješovitim sredinama, obezbjeđenju magacina i skladišta oružja, opreme i minsko-eksplozivnih sredstava, kako bi se spriječilo njihovo otimanje od strane muslimanskih i hrvatskih ekstremista. Naoružani visokom sviješću i odgovornošću za sudbinu srpskog naroda starješine vojske, posebno njeni najugledniji komandanti, činili su napore da pripreme i organizuju odbranu srpskog naroda na prostoru Hrvatske i Bosne i Hercegovine.

Srpska demokratska stranka, kao politička snaga srpskog naroda započela je osvještavanje naroda. Obilazeći srpska naselja, razgovarajući sa mještanima i šireći svoju organizaciju snažno je doprinosila zbijanju srpskog naroda u jedinstven odbrambeni stroj za odbranu. Posebnu ulogu u tome imala je veoma snažna, harizmatska ličnost utemeljivača Srpske demokratske stranke, dr. Jovana Raškovića, jer su njegovi vatreni patriotski govori i kontakti sa narodom snažno zbijali pokret u jedinstven bedem odbrane srpskog naroda.

Organizovanje mjesnih i opštinskih odbora Srpske demokratske stranke, a potom i pojačana aktivnost na širokom prostoru bivše BiH, doprinijela je da se učvrsti pokret srpskih patriota i uistinu postane jedinstvena odbrambena snaga. Značajnu ulogu u stvaranju takvog srpskog pokreta na prostoru bivše BiH, imala je Srpska demokratska stranka na čelu sa dr . Radovanom Karadžićem.

Srpska pravoslavna crkva, duhovna oaza i neiscrpna snaga srpskog naroda, ko zna po koji put u istoriji, osjetila je opasnost od ponavljanja stradanja i snažnom misionarskom ulogom doprinosila osvještavanju i ujedinjavanju srpskog nacionalnog bića, ističući duhovne vrijednosti našeg naroda koje su ga održale kroz dugu i tešku istoriju. Ona je probudila dugo zapostavljena vjerska osjećanja ljudi, zbila ih i duhovno preobrazila za očuvanje pravoslavnog imena.

Sudbina srpskog naroda kroz istoriju ne može se odvajati od Srpske pravoslavne crkve. Tijesna simbioza i pozitivan kontinuitet, odsustvo sukoba sa vlašću, konstanta su povezanosti crkve sa državom. I poslije propasti srpskih država i vladara ostajali su samo narod i crkva, a i nadolazeće vrijeme tražilo je takvu njenu orijentaciju. Sve to upućuje na zaključak da se o Srpskoj pravoslavnoj crkvi može govoriti kao veoma značajnom integrativnom faktoru jedinstva srpskih snaga i aktivnom subjektu u jačanju svijesti i morala naroda i u ovom vremenu.

Odavno, a posebno početkom rata na prostoru bivše Jugoslavije, očekivalo se da će srpska rukovodstva, stranke, vojno rukovodstvo, SANU i istaknuti Srbi naći načina da zajedno utvrde osnove srpskog nacionalnog interesa. Očekivalo se, da će tako donesen nacionalni program biti ona nit vodilja, pokretačka snaga i odrednica koja će omogućiti nadležnim subjektima da se jedinstvenije, na cijelom prostoru, obezbijedi zaštita srpskog naroda i spriječi novo stradanje. Međutim, takav program nije donesen pa su se srpske snage zapadno od Drine same organizovale bez jedinstvenog nacionalnog cilja.

Od početka nacionalnog raslojavanja u bivšoj BiH na zajedničkom poslu mobilizacije srpskog naroda našli su se srpski oficiri bivše JNA, Srpska demokratska stranka, Srpska pravoslavna crkva i ostale patriotske stranke, što je bilo od izuzetnog značaja za očuvanje jedinstva srpskog naroda i njegove pripreme za odbranu. Svako od njih djelovao je u vlastitoj sredini, ali i svi zajedno usredotočili su svoju aktivnost ka jedinstvenom cilju. Međutim, ma kako to bio izraz realnih potreba i istorijske odgovornosti planirane aktivnosti nisu uvijek išle očekivanim tokom, što je usložnjavalo situaciju.

Trebalo je najozbiljnije shvatiti da je zaštita naroda i uspostavljanje srpske države prvorazredan zadatak svih subjekata našeg društva i da stoga zajedno moraju od sebe dati maksimum. Obrazovanjem državnih organa Srpske Republike BiH – Republike Srpske, zamrzavanjem rada Srpske demokratske stranke i ostalih političkih stranaka i preimenovanjem jedinica JNA u Vojsku Republike Srpske, maja 1992. godine, stvoreni su preduslovi za organizovan rad na pripremi i izvođenju odbrambenih zadataka zaštite srpskog naroda.

Na prostoru bivše BiH jedinice JNA su postajale sve snažnije, homogenije i organizovanije, a iz njenih redova odlazili su pripadnici drugih naroda, pa je ona s vremenom postajala prava srpska vojska, čiji sastav su preko 90 odsto činili Srbi. Preimenovanjem u Vojsku Republike Srpske, maja 1992. godine, koja je već tada brojala oko 50.000 vojnika i starješina, stvoreni su uslovi za organizovanje snažne oružane sile srpskog naroda spremne i sposobne da odgovori svim izazovima i uspješno se suprotstavi napadaču.

Kosovsko opredjeljenje vojnog rukovodstva

Govoreći na konferenciji za štampu VRS, posvećenoj Vidovdanu, 26. 06.1996. godine, u Banjaluci, načelnik GŠ VRS, general-potpukovnik Manojlo Milovanović, je istakao: "Naš narod i borci znali su zašto se bore, a borili smo se za svoj narod i pradjedovska ognjišta, za pravdu i jednakost, kakva je data našim neprijateljima – pravo na samoopredjeljenje. U krvi i znoju srpski rodoljubi, spriječili su ponavljanje planiranog genocida i stvorili uslove za formiranje srpske države zapadno od Drine. Učinjeno je to osloncem na vlastite snage, bez prijatelja i saveznika i njihove pomoći, izuzev određene bratske pomoći iz Jugoslavije, kojoj dugujemo zahvalnost."

Vraćanje Vojske tradicionalnim srpskim običajima, uzimanje Vidovdana za krsnu slavu VRS, vjerski običaji prilikom obilježavanja dana jedinica, masovna krštenja pripadnika Vojske i sahrane poginulih boraca uz vjerske obrede, ojačali su jedinstvo odbrambenih redova, povratili snagu, samopouzdanje i vjeru da se osloncem na vlastite snage može odoljeti svim nasrtajima na srpski narod i ostati slobodan i svoj na vijekovnim ognjištima. Otuda misao kosovskog opredjeljenja vojnog rukovodstva predstavlja putokaz osvajanja jednog uzvišenog morala, gdje fizički poraz u boju ne isključuje mogućnost duhovne pobjede.

Opredjeljenje za Vidovdan, kao krsnu slavu VRS, bila je odrednica za izgradnju visokog stepena svijesti i morala gdje nema ništa jače od duhovnog herojstva, moralne veličine, poštenja i istine. Po snazi, smislu i značaju Vidovdan je bio ona unutrašnja pokretačka duhovna snaga na kojoj su se mogle izgrađivati snažne i homogene jedinice, a u suštini predstavlja vraćanje korijenima, tradiciji i životu sa istorijom. Prema tome, snaga Vidovdana je u značajnoj mjeri opredijelila unutrašnju organizaciju, život i rad jedinica Vojske, posebno prilikom izvođenja borbenih zadataka.

Profesor dr. Dragan Nedeljković, u listu "Srpska vojska", br. 30. od 25. 06. 1995. godine, o kosovskoj tradiciji, kaže: "U kosovskom mitu je zaveštano da budemo jedinstveni i spremni da se žrtvujemo za slobodu i dostojanstvo srpskog naroda. Krajnje je vreme da podvučemo crtu, okrenemo list i drugačije razgovaramo o prijateljima i neprijateljima, vreme je da shvatimo da smo slabi đaci velike učiteljice – istorije i da moramo prestati igru naivnosti koja je rođena sestra gluposti."

Moralne norme srpskog naroda – ključni faktor jedinstva

Zahvaljujući visokoj svijesti boraca i starješina VRS, oplemenjenih pravoslavnom vjerom i saznanjem da se bore za slobodu i ujedinjenje svih Srba, nizani su borbeni uspjesi i učvršćivana je odbrana srpskih prostora. Iako uz podršku svjetskih moćnika, pristrasnost snaga UNPROFOR-a i prisustvo stranih oružanih formacija, prije svega mudžahedina, energično su odbijani snažni i učestali napadi muslimanskih i hrvatskih snaga na bihaćkom, srbobranskom, vlašićkom, teslićkom, dobojskom, posavskom, majevičkom, birčanskom, sarajevskom i hercegovačkom bojištu.

Neposredno pred stravično bombardovanje srpskih vojnih i civilnih ciljeva, u Zvorniku su se sastali general-pukovnik Ratko Mladić i komandant snaga UNPROFOR-a za bivšu Jugoslaviju, francuski general Bernard Jeanvier-a Pokušaji generala Mladića da ukaže na moguće posljedice nisu urodili plodom, čak ni u slučaju da se Srbi povuku oko Sarajeva, što je najbolje izrazio general Jeanvier, rekavši: "Ja nisam general Mladić da odlučujem i komandujem kao pravi komandant, jer ja samo izvršavam naređenja pretpostavljenih. Prema tome, od mene ne zavisi kako će se dalje odvijati situacija."

Nema sumnje da je moral, kao oblik društvene svijesti, nastao iz potrebe da se sa njim regulišu odnosi prema ljudima i stvori ubjeđenje o potrebi poštovanja određenih postupaka i principa jednog društva, to jest određenih moralnih normi. Poznato je, da su moralne norme srpskog naroda istorijske kategorije, kojih se moraju pridržavati njegovi članovi, a za one koji ih ne poštuju predviđene su odgovarajuće moralne sankcije. Osnovne moralne vrijednosti: druželjubivost, pravičnost, solidarnost, patriotizam, radnost, hrabrost, disciplinovanost, skromnost, poštenje, dostojanstvo, čast i jednakost prema ljudima bile su one odrednice na kojima je građen borbeni moral i na kojima je Vojska neprekidno insistirala kod državnih organa, da bi se pravovremeno spriječila dalja erozija morala.

Posebna aktivnost Glavnog štaba i komandi jedinica, u tom smislu, bila je usmjerena na izgradnju borbenog morala, kao izraza uvjerenja ljudi u opravdanost borbe za slobodu, zaštitu naroda, stvaranje vlastite države i čvrste odlučnosti da se savladaju ratne teškoće i u najtežim uslovima. U takvom okruženju, na borbeni moral uticali su brojni faktori koji su permanentno slabili homogenost i motivisanost stanovništva, a time i boraca za borbu, što je trebalo eliminisati jer je u protivnom moglo doći do nesagledivih posljedica na borbenu gotovost jedinica. Ti faktori su:

–Karakter vojske i društva i odnosi vojske sa političkom vlašću,

–Materijalni uslovi života ljudi i izvođenja borbenih dejstava,

–Opšta politika države i odnos prema saveznicima,

–Odnos struktura društva prema postavljenom cilju rata,

–Stepen društvene svijesti i patriotskih osjećanja,

–Ravnomjerna raspodjela tereta na sve strukture društva,

–Briga za borce, porodice poginulih boraca i vojne invalide i

–Uticaj neprijateljske propagande i psihička preopterećenost.

M. Mihalik u knjizi "Moral i rat", ističe: "Problem odnosa morala i politike sam po sebi predstavlja predmet refleksije, kao i predmet interesa pojedinih grupa i javnog mnjenja. Ipak je njegova najdrastičnija konkretizacija odnos morala prema ratu kao svojevrsnom produžetku određene politike koja se želi ostvariti. Nečesto se u tim uslovima pojavljuje visok stepen amoralnih postupaka, pa i krize moralnih vrijednosti kod značajnog broja ljudi, što je potrebno eliminisati, ako se želi postići željeni cilj."

Posebnu pažnju srpskom narodu i vojsci tokom čitavog ratnog vremena posvetila je Srpska pravoslavna crkva, koja je tražila načina da pomogne ugroženim borcima i da na susretima sa najvišim predstavnicima Vojske i državnih organa posreduje i pokuša usmjeriti aktivnost srpskih rodoljuba ka jedinstvenom cilju. Crkveni velikodostojnici na čelu sa njegovom svetosti, Patrijarhom Srpskim, gospodinom Pavlom, bili su u stalnoj misionarskoj akciji motivisanja boraca i stanovništva za borbu.

Srpska država nema alternativu

Uspostava pravne i demokratske države srpskog naroda na ovom prostoru nema alternativu. Zahtjev srpskog naroda za vlastitom državom ne može se odbaciti, niti iko ima pravo da nakon ovolikih ratnih muka i stradanja propusti ovakvu priliku. To podrazumijeva da država, ukoliko želi biti ozbiljna, mora pokloniti veću pažnju vlastitoj oružanoj sili – Vojsci, koja je garant slobode i egzistencije.

General-pukovnik Ratko Mladić, u obraćanju starješinama Glavnog štaba Vojske Republike Srpske, povodom Srpske nove godine, januara 1996. godine, rekao je: "Našu Vojsku ni muku naroda nije adekvatno pratila država srpska – ni jedna, ni politika srpska, diplomatija još manje. Nije iz prostog razloga što nismo imali jedinstven srpski nacionalni program, cilj, niti strategiju. Što nije tako bilo, tragedija je i pravoslavlja, jer mi nemamo pravoslavni program i jedinstvo među pravoslavnim zemljama.

Tihomir Burzanović: Smisao istrebljivanja Srba u Hercegovini na krsnu slavu – prije pedeset godina i danas >>

// Projekat Rastko / Filosofija / Jagnje Božije i Zvijer iz bezdana //
[ Promena pisma | Pretraga | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]