Amaterizam u kulturi

Vasilije Tapušković

Istorija srpske kulture bila bi drugačija, što znači siromašnija, ako bismo izostavili kulturni amaterizam. Učešće amatera u ukupnim kulturnim dostignućima Srbije veoma je značajno. Amaterizam - to je osobena hronika o oduševljenom stvaralaštvu u svim područjima kulture i umetnosti.

Amaterizam je uvek prisutan ljudski entuzijazam, a njegova najveća snaga leži u tome što svake godine proširuje krug članova njegovih društava i njihovih poštovalaca, što svake godine raste porodica amatera. Teško je navesti i jednog amatera koji ne razmišlja o tome da tu predivnu ljubav prema lepoti, umetnosti i drugarstvu ne prenese i na sina ili kćer.

Amaterizam u mnogim sredinama uspostavlja prvi kontakt s umetnošću, s uzbudljivim svetom i tajnama koje svakog čoveka uvode u kulturno stvaralaštvo i umetničko delo. Amaterizam, dalje, znatno doprinosi uspehu srpske kulture u inostranstvu i ima značajnu vaspitnu ulogu.

Zato amaterizam, kao čin slobodnog izbora i kreativnog potvrđivanja pojedinaca i grupa u društvu, kao stav prema životu, zaslužuje najširu pažnju istoričara i sociologa kulture, pogotovo stoga što se u okvirima amaterskog pokreta nalazio i nalazi veliki broj izrazitih talenata. Taj prinos amaterizma trajnim ostvarenjima srpske kulture može se otkriti i kroz činjenicu da su mnogi istaknuti profesionalni umetnici svoju prvu afirmaciju doživeli u amaterskim kolektivima. U tom smislu, kulturni amaterizam ne iskazuje se kao zaseban i sebi dovoljan kulturni aktivitet, već kao komplementarna delatnost koja nalazi svoje mesto uz profesionalizam i predstavlja dragocen izvor stvaralačkih snaga kulture i umetnosti uopšte.

Za teatrologa, prvi pisani trag o glumi nalazimo krajem dvanaestog i početkom trinaestog stoleća u Krmčiji ili Nomokanonu svetog Save. Pišući to delo Sava Nemanjić zapisa i to da se glumom ne mogu baviti sveštena lica. godine 1901. posle brojnih školskih sekcija, formira se u Beogradu Radničko pozorište (reditelj: čuveni srpski književni kritičar Jovan Skerlić), a na Beogradskom univerzitetu Akademsko pozorište (reditelj, kasnije doajen srpskog pozorišta: Mata Milošević).

Za etnologa, tragove amaterizma nalazimo u predanjima i legendama što se prenose s kolena na koleno - u tom da je narod odvajkada pevao, igrao i muzicirao - uz obrede, na narodnim svetkovinama, slavama i prelima.

Za istoričara amaterizma, tek u 19. veku u novonastaloj srpskoj državi, stvoreni su uslovi za nesmetan razvoj kulture, u koju se uključuju i amateri. Amaterske aktivnosti oslanjaju se na autentične izvore narodne kulture i stvaralaštva. Ponovo se brojne pesme i igre uživo izvode i žive. Otrgnute od zaborava i izvučene iz starih zapisa, preuzimaju ih mlađi i snažniji glasovi, veštije i razigranije noge i ruke. Stvara se širok krug budućih stvaralaca, nastavljača i interpretatora izvorne narodne kulture, igre i melosa.

U 19. veku i početkom 20. muziciralo se javno ili u kućama. Amateri u pevačkim društvima nastupaju na priredbama, gde se pored horova pojavljuju solističke vokalne i instrumentalne numere i ansambli, orkestri i pozorišni komadi. Poznat je bio amaterski gudački kvartet u kući profesora Ljubiše Vulovića, zatim doktora Dušana Putnika. Spomen zaslužuju Akademsko muzičko društvo, osnovano sredinom 90-ih godina prošlog veka, i Volonterski gudački kvartet, osnovan u prvim godinama dvadesetog veka. Kolegijum muzikum, prvo srpsko muzičko udruženje, osnovan je 1925. godine. Njegovi članovi bili su univerzitetski profesori, docenti, asistenti, studenti.

Za ljubitelje horskog pevanja značajan je podatak da su prvi horovi u Srbiji zapevali u prvoj polovini 19. veka, najpre u Pančevu, 1838. godine, zatim u Novom Sadu, Vršcu, Kikindi, Rumi, Beogradsko pevačko društvo 1853, a horovi u Negotinu i Šapcu odmah potom. Već u drugoj polovini 19. veka krug horskih centara proširio se na još tridesetak gradova, pri čemu Beograd postaje pravi evropski centar horskog pevanja, sa čak sedam horova. Beležimo podatak: prvi univerzitetski hor "Obilić" osnovan je 1884. godine. Beogradsko radničko pevačko društvo zapevalo je 1883. godine, a Tipografsko pevačko društvo "Jakšić" dve godine kasnije. Iz ovih družina 1904. godine nastaje jedno od prvih kulturno-umetničkih društava u Srbiji - KUD "Abrašević".

Za sladokusce, vredi navesti podatak da su amaterski horovi Srbije u svom repertoaru (pored programa a kapela) imali dela i kvalitet na kojima bi im pozavideli i profesionalci. Vrhunska izvođenja u zemlji i inostranstvu doživela su dela Requiem V. A. Mocarta i Đ. Verdia, zatim Stabat mater A. Dvoržaka i Đ. Rosinija, Messe h-mol J. S. Baha, Romeo et Juliette H. Berlioza, Belshazzar's Feast V. Valtona, Aleksandar Nevski S. Prokofjeva, Pamjati Sergeja Esenina Sviridova, Carmina Burana i Catulli Carmina K. Orfa, Messe solemnis L. V. Betovena, Simfonija orijenta J. Slavenskog, Vsenošnoe bdenie S. Rahmanjinova i mnoga druga.

Za sociologa kulture, amaterizam kao pojam dragocenog beočuga u kulturi Srbije, i po kvalitetu i po masovnosti, nastaje nakon Drugog svetskog rata. Gotovo da nema ni školske ni seoske, ni gradske sredine u kojoj ne radi i ne stvara amaterska družina. Već 1948. godine formirana je najpre Savez kulturno-prosvetnih pa zatim kulturno-umetničkih društava i, najzad, 1972. godine - Savez amatera Srbije.

U ovom trenutku najrasprostranjeniji oblici su seoske grupe izvornog folklora, kojih ima 1500, zatim 897 ansambala narodnih igara, 65 horova u gradovima 220 amaterskih pozorišta i dramskih sekcija, 130 likovnih klubova, sa preko 5000 članova, 86 foto-kino klubova i 71 književni klub. Ukupno u svim ovim kolektivima, ne računaju li se školski horovi i vannastavne aktivnosti po školama, u Srbiji deluje oko četiri stotine hiljada amatera.

Za hroničare kulture značajan je podataka da su amateri Srbije priredili u inostranstvu preko pet hiljada koncerata na svim kontinentima, kojima je prisustvovalo oko 15 miliona ljudi. Godišnje oko 60 ansambala gostuje u inostranstvu, na turnejama i međunarodnim festivalima, najviše u Evropi. Veliki broj gostovanja, na svim kontinentima, navodio je mnoge na to da amatere proglase za izvorne ambasadore kulture. Njihove programe uvek dočekuju i ispraćaju spontani aplauzi oduševljenih gledalaca. Sudeći i po kritikama i po nagradama, s kojima su se vraćali s gostovanja, programi srpskih amatera bili su veliki umetnički doživljaj, nego što se ne zaboravlja. Beležimo podatke da je Hor "Obilić" 1937. godine u Minhenu osvojio naziv najboljeg na svetu. Zatim je Hor "Branko Krsmanović", koji je na Beogradskom univerzitetu nakon Drugog svetskog rata nastavio njegovu tradiciju, osvojio u Arecu 1955. godine prve nagrade u tri kategorije. Festival je nakon toga promenio propozicije i više se nije moglo nastupati u svim kategorijama. "Krsmanović" je osvojio 1956. godine prvo mesto i u Lanoglenu, a Društvo beogradskih studenata 1957. godine u Moskvi i 1959. godine u Beču osvojilo je pet zlatnih i tri srebrne medalje na svetskim omladinskim festivalima. Folklorni ansambl "Ivo Lola Ribar" osvojio je 1961. godine Zlatnu ogrlicu u Dižonu, a 1965. je taj uspeh ponovio i na festivalu svih pobednika, takođe u Dižonu. Prva mesta na svetskim festivalima u Arecu, Lanoglenu, Barseloni, Goriciji, Ženevi, Špirtalu i Narpeltu osvajali su horovi "Branko Cvetković", "Josif Marinković" iz Zrenjanina, "Kolegijum muzikum", Beogradski madrigalisti, "Kolegijum kantorum", "Svetozar Marković" iz Novog Sada, Hor "66 devojaka" iz Šapca, "Hor devojaka" iz Zaječara. Na Međunarodnom takmičenju BI-BI-SI-ja horovi "Lola Ribar" i "Vojislav Vučković" iz Niša osvajali su prve nagrade. Prvo mesto osvojilo je i pozorište "Dadov" u Monte Karlu 1965. godine, a nastupi pozorišnih amatera iz Beograda u Istambulu, Nansiju i Erlangenu bili su istinski događaj.

Za sva vremena, možda i za Ginisovu knjigu rekorda, ostaće zabeležena najduža turneja folklornog ansambla "Branko Krsmanović". Od novembra 1963. do jula 1964. godine ansambl je na turneji oko sveta gostovao u Indoneziji, Hong Kongu, Japanu, na Havajima, u Meksiku, Kostariki, Panami, Kolumbiji i Venecueli. Putovalo se avionima, brodovima, vozovima, autobusima. Za to vreme održana su 184 koncerta, kojima je prisustvovalo oko tri miliona gledalaca.

Za poklonike amaterizma, podatak da u Srbiji danas ima 47 kulturno-umetničkih manifestacija iz svih područja amaterskog delovanja rečito govore o tradiciji, brojnosti i kvalitetu. Najpoznatije su, svakako, međunarodne smotre "Mokranjčevi dani" u Negotinu, "Horske svečanosti" u Nišu, Beogradska revija amaterskih malih scena (BRAMS), zatim smotre stvaralaštva nacionalnih manjina i etničkih grupa Mađara, Rumuna, Slovaka, Ukrajinaca, Roma...

Usponi i padovi amaterizma mogu ostati zabeleženi ili neprimećeni od savremenika, ali i biti netačno protumačeni i nepravedno zaboravljeni. Amaterizam često ostaje samo u pamćenju slušalaca i u malo zabeleženih reči. Tekstovi o nastupanjima srpskih amatera jedini su dokaz njihovog rada. Oni su, međutim, svojom delatnošću i doprinosima učinili mnogo više - pokazali su se neophodnim i dragocenim u srpskoj kulturi.

// Projekat Rastko / Istorija srpske kulture //
[ Promena pisma | Pretraga | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]