|
        |
Milena Bubalo, po ocu Dubrovčanka-Hercegovka, po majci iz Herceg-Novog, unuka gradonačelnika Herceg-Novog Jefta Gojkovića stekla je srednje obrazovanje u Djevojačkom institutu na Cetinju i u Srpskom internatu i gimnaziji u Zagrebu, gde je i maturirala. Kao ljekar (kasnije specijalista oftalmolog) bila je od velike koristi svom suprugu koji je u praktičnom radu kao ljekar, često bio ograničen svojim invaliditetom. Kao diplomirani ljekar poslije obaveznog ljekarskog staža u Novom Sadu, dr Svetozar Živojnović kao ljekar opšte prakse radi u selima blizu Pančeva, prvo u Jabuci, a zatim u Banatskom Novom Selu. U proljeće 1934. godine preuzima mjesto ljekara Državnog dispanzera za tuberkulozu u Herceg-Novom, gde istovremeno radi i kao ljekar opšte prakse. Supruga, dr Milena Bubalo-Živojnović pak dobija mjesto ljekara specijaliste oftalmologa u Vojnoj bolni-ci u Meljinama kod Herceg-Novog. U to vrijeme, sredinom tridesetih godina, na inicijativu dr Dušana Marinovića, tada konzula Kraljevine Jugoslavije u Milanu, u Igalu su se okupili beogradski industrijalac Vlado Savčić, bankar Dragomir Leko i profesori Beo-gradskog univerziteta dr Luković, dr Ignjatović, dr Čebrakov i dr Dragoljub Jovanović koji su sa vlasnikom hotela "Igalo" Milošem Jankovićem vršili analize ljekovitog igalskog blata posredstvom laboratoriuma u Višcu i u Beogradu, sa idejom da u Igalu izgrade jedan zdravstveni centar.[1,2] U ove aktivnosti bio je uključen i dr Svetozar Živojnović kao gradski fizikus (ljekar opšte prakse zadužen za zdravstvenu službu grada), koji je po svojoj ženi dr Mileni Bubalo, bio u rodbinskom odnosu sa Milošem Jankovićem.
U međuvremenu dr Svetozar Živojnović sa tadašnjim narodnim poslanikom Boke Kotorske i ministrom narodnog zdravlja, Novljaninom Mirkom Komnenovićem, organizuje u Herceg-Novom 21-27. maja 1938. godine IV Jugoslavenski kongres protiv tuberkuloze. Na kongresu je učestvovalo 75 ljekara iz cijele Kraljevine Jugoslavije koji su sa pratiocima, članovima porodica, bili smješteni u devet hercegnovskih hotela i pansiona. Učesnicima kongresa bili su organizovani i izleti i drugi zabavni programi. Na taj način dr Živojnović je kao organizacioni sekretar kongresa, postao začetnik tzv. kongresnog turizma u Herceg-Novom![3] Izbijanjem Drugog svjetskog rata 1941. godine sve ove aktivnosti prestaju, a dr Živojnović, politički oduvijek lijevo orijentisan, iz okupiranog Herceg-Novog pomaže ljekovima i medicinskim instrumentima Orjenski partizanski bataljon. Poslije kapitulacije Italije septembra 1943. godine i dolaskom njemačke okupacije, predosjeća opasnost od novih okupatora i zajedno sa porodicom prelazi u Cetinje, da bi se septembra 1944. godine opet sa cijelom porodicom iz Cetinja priključio Narodno oslobodilačkom pokretu. Međutim, uskoro, posljedicom krvarenja čira na želucu, biva operisan i zato nije bio profesionalno aktivan više od godinu dana. Od 1946. do 1949. godine provodi vrlo intenzivan ljekarski rad kao ljekar opšte prakse u Grudi kod Dubrovnika. Na predlog Vladimira Marinovića (brata Dušana Marinovića), koji je bio na službi u Protokolu Ministarstva vanjskih poslova nove Jugoslavije, ministar zdravlja Crne Gore Mato Petrović poziva dr Svetozara Živojnovića da obnovi rad na osnivanju ranije zamišljenog zdravstvenog centra u Igalu. Dr Živojnović je tada u Igalu zatekao dr Stevana Aleksića, mladog internistu, koji je nekoliko mjeseci ranije bio civilno mobilisan i raspoređen na rad u Igalu. Dr Aleksić je ostao neko vrijeme u Igalu kao saradnik dr Živojnovića. Odlukom Narodne skupštine Crne Gore, br. 25/49 od 30. avgusta 1949. godine, osnovano je Zdravstveno klimatsko lječilište u Igalu, imenom "Jadransko prirodno lječilište". Dr Živojnović, sjećajući se osnivanja Zdravstvenog centra u Igalu 1949. godine, napisao je sljedeće: "Stvarno, u Igalu nije bilo ničega, što bi moglo primiti ovako značajan i ozbiljan naslov. Postojalo je samo divno južno primorsko podneblje, sa svojom bujnom suptropskom vegetacijom i mirisavim i kristalno čistim vazduhom, plavo i slano more, sa ravnim pješčanim obalama, kroz čiju se prozirnu vodu, na njegovom dnu, video crni talog, narodu već ranije poznati ljekoviti morski mulj. Iznad ušća rijeke Sutorine, u gustom šipražju bodljikave žukve, čuo se duboki klokot hladnih izvora Sutorinske slatine, čije su se vode gubile u koritu obližnje rijeke, a stanovnici okolnih sela znali su da su ove vode ljekovite."[4] Da bi se stekao utisak sa kakvim se teškoćama nosio dr Živojnović u daljnjem radu na osposobljavanju lječilišta u Igalu, u uslovima poslijeratnih teškoća obnove, treba navesti još i slijedeće iz sjećanja dr Živojnovića: "U momentu osnivanja lječilišta stanje je bilo ovakvo: Lječilište raspolaže malom zgradom od slabog materijala, u svemu oko 40 m2 i jednom sasvim oronulom šupom za drva. U zgradu se smješta prva ambulanta i kancelarija Lječilišta, a u tri preostale prostorije improvizuje se muško i žensko "odjeljenje" i "odmaralište", svaka sa po četiri ležaja, na kojima se vrše procedure sa ljekovitim morskim muljem. Kotlovnicu ovog lječilišta predstavljala je jedna velika kanta za benzin, postavljena na gvozdenom tronošcu, pod vedrim nebom, u kojoj se zagrijavao "crni lijek", tj. igalski mulj. Čekaonicu za bolesnike zamjenila je jedna obližnja murva-dud, u čijem hladu su, umjesto klupa, postavljene gole daske na gomilama kamenja. Tu su bolesnici strpljivo čekali na red za svoje liječenje, a u međuvremenu, oni koji su bili fizički još toliko sposobni, iz priobalnog plićaka lopatama su skupljali i vadili ljekoviti materijal, potreban za njihovo liječenje, kao i za liječenje drugih bolesnika. Na tom terenu, u to doba, postojao je samo jedan plitki bunar, koji je u vrućim mjesecima presušivao, te je bilo potrebno dovoziti vodu iz daljnjih predjela, kako bi se omogućilo pranje bolesnika poslije blatnih procedura. Radni kolektiv je brojao tada, osim upravnika i jednog mladog ljekara, koji je ostao na radu samo četiri mjeseca, još dva nekvalifikovana radnika i dvije radnice. Liječenje je bilo besplatno."5 Zaista, trebalo je mnogo hrabrosti, sposobnosti, ljudske vrline, sistematičnosti, samoprijegora i odricanja, da se od "ničega" započne, a kasnije i realizuju projekti koji su Igalo preobrazili od zaostalog mjesta na zavidan nivo društveno ekonomskog razvoja i kapitalnog značaja za privredu hercegnovske opštine i Crne Gore. Kao što se vidi, bilo je to u tom momentu veoma smio potez, ali su potencijalne snage i stvarna vitalna sposobnost ove prerane i u prvom izdanju, na izgled slabo uređene ustanove, bile dobro naslućene i pravilno ocijenjene. Ovo je dokazao daljnji razvoj i brzi uspon novog lječilišta, postignuti povoljnim terapijskim uspjesima. Vremenom se stanje u organizaciji Lječilišta počelo poboljšavati. Poslije znatnih napora i intervencija, Lječilištu je dodijeljena zgrada tada već nacionalizovanog hotela "Igalo", ranijih vlasnika porodice Janković. U zgradi bivšeg hotela, uređen je stacionar sa 50 ležaja i time poboljšana ukupna unutrašnja organizacija nove ustanove. Istovremeno na lokaciji, danas poznatoj kao "stara banja", gde se otpočelo sa terapijama blatom i mineralnom vodom, izgrađene su provizorne terapijske prostorije u stabilnije građenim objektima.
Upornim i energičnim zalaganjem dr Svetozara Živojnovića, postepeno se pristupilo rješavanju i drugih mnogobrojnih i složenijih zadataka. U 1955. godini dograđen je stacionar bivšeg hotela Jankovića, tako da se sada već raspolagalo sa 105 bolesničkih postelja. Kaptiran je izvor mineralne vode "Igalka" i voda dovedena do lječilišta. Lječilište je dobilo na korišćenje i bivši objekat nekadašnje "francuske kablovske telefonske centrale", gde je osposobljen smještaj za još 50 pacijenata. Ovaj objekat je 1964. godine preuređen za dečije odjeljenje sa 200 dečijih postelja. Pored navedenih glavnih objekata, uprava lječilišta izgradila je u međuvremenu i veći broj manjih komunalnih objekata u cilju uređenja samog mjesta, kao što je asfaltiranje priobalnog kolskog puta i uređenje obale-plaže i parka. Lječilište je bilo inicijator i saradnik na rješavanju vodosnabdevanja opštine iz izvora "Lovac" iz sela Mojdež i na izgradnji prve meteorološke stanice prvog reda u Igalu. Od samog početka rada Lječilišta, veliki problem je bio obezbjeđenje stručnog medicinskog i tehničkog kadra, kojega u ovom kraju, koji se u to vrijeme smatrao nerazvijenim, nije bilo dovoljno. Dr Živojnović je odmah u početku obezbijedio stručnu saradnju sa dr Jozom Budakom sa Medicinskog fakulteta iz Zagreba. Dr Budak je u to vrijeme bio jedini specijalista za fizikalnu medicinu u Jugoslaviji. Dugogodišnja saradnja dr Živojnovića sa dr Budakom vremenom se pretvorila i u veliko lično prijateljstvo. Zatim, za neko vrijeme saradnik Lječilišta bio je i internista dr Đorđe Đonović iz Beograda, a kasnije i fizijatar dr Dragica Popović, kao i mlađi ljekari: internista dr Milutin Živković sa suprugom dr Milenom Živković, pedijatrom i Novljani dr Jovan Šabović i dr Đuro Musić.
Slično je bilo i sa tehničkim kadrom. Tehničke poslove od samog početka obavljao je Aleksandar-Leso Stojković uz stručni nadzor dipl. ing. Jovana Raičevića i građevinskog tehničara Čabe Mađara (Csaba Magyar). Projekat kaptaže izvora "Igalka" i vodovod iz Mojdeža, na preporuku Tehničkog fakulteta iz Zagreba, uradio je ing. Danilo Majić iz Splita. Termo-tehničke radove projektovao je i izveo ing. Mario Marić, takođe iz Splita. Za dr Živojnovića najveći problem je bio u tome što za ovako dinamične investicione zahvate nije bilo moguće obezbijediti stalni visoko stručni kadar, već se morao oslanjati i koordinirati poslove sa spoljnim saradnicima. Radi obezbjeđenja stalnog kadra, pristupilo se izgradnji stanova u blizini Lječilišta, kako bi se stručnjaci zadržali u Igalu na stalni boravak. Lječilište je u proteklom vremenu prešlo put od konvencionalne banje, koja je ograničena na isključivu upotrebu lokalnih prirodnih sredstava za liječenje (ljekoviti morski mulj) mineralnu murijatičnu vodu, more i sunce i ostale klimato i talasoterapijske faktore), do Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju koja ova ljekovita prirodna sredstva stavlja pod strogu medicinsku i naučnu kontrolu, koristeći ih u utvrđenim indikacionim područjima, u određenom intenzitetu i odgovarajućim metodama njihove primjene. Izvršenom nabavkom potrebne odgovarajuće medicinske opreme i pojačanjem stručnog kadra, uvedene su u terapiju i ostale važne i korisne fizioterapijske metode. Uvažavajući ove činjenice, Savjet za narodno zdravlje Narodne Republike Crne Gore, 15. aprila 1957. godine, prihvatio je predlog uprave Lječilišta i izvršio izmjenu statusa i naziva, i od tada je Lječilište dobilo status stacionara bolničke ustanove i povodom desetogodišnjeg rada ustanove, 1959. godine, Lječilište je dobilo naziv Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju "Dr Simo Milošević". Nakon desetogodišnjeg rada na razvoju Zavoda, dr Svetozar Živojnović se posvetio i programima daljnje izgradnje i organizacije, kako Zavoda, tako i samog naselja Igala, sa medicinskog i urbanističko-arhitektonskog stanovišta, predviđajući već tada da će se Igalo razviti u zdravstveni centar međunarodnog karaktera. Ovako intenzivan i nagli razvoj Lječilišta uslovio je i izradu regulacionog urbanističkog plana za uži i širi rejon Lječilišta, odnosno za cijelo naselje Igalo, kako bi se proučila cjelokupna problematika naselja i njegova buduća namjena kao zdravstvenog centra. Rad na ovim projektima povjeren je profesoru Arhitektonskog fakulteta iz Beograda, akademiku Nikoli Dobroviću (1897-1967), koji je pristao da se angažuje na ovim poslovima zahvaljujući tome što je bio u rodbinskom odnosu sa dr Živojnovićem i što su bili prijatelji još od detinstva. Prof. Nikola Dobrović je 1951. godine uradio Direktivni urbanistički plan za uređenje i izgradnju Igala kao zdravstvenog centra i turističkog mjesta. Projektom je izvršena najcjelishodnija urbanistička obrada igalskih terena, čime su dati potrebni uslovi za realizaciju postavljenog programa izgradnje i organizacije specijalne zdravstvene ustanove. Ovaj urbanistički projekat je kasnije razrađen i usklađen prema stečenim iskustvima i ukazanim novim potrebama i konačno je utvrđen 1961. godine kao sekcija Glavnog projekta urbanističkog uređenja hercegnovske opštine. Ovim planom predložena rješenja u najvećoj mjeri su zadovoljavala sve potrebe pravilnog i perspektivnog razvitka, kako Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju, tako i cijelog igalskog naselja.[6]) Urbanističkim planom prof. Dobrovića, pored objekata iz programa razvoja Igala, bila je predviđena izgradnja nove centralne zgrade Zavoda na terenima između Đurđevog i Ćurića brda (lokacija današnjeg Mediteranskog zdravstvenog centra Instituta za fizikalnu medicinu, rehabilitaciju i reumatologiju "Dr Simo Milošević"), koja je trebalo u svemu da zadovolji potrebe ustanove, a istovremeno ne remeti osnovnu urbanističku koncepciju i kompoziciju. Takođe, ovim urbanističkim planom bilo je predviđeno da se staro zdanje Zavoda napusti i poruši, kao dotrajali i amortizovani objekat. Na tom terenu je bila predviđena izgradnja nove, manje zgrade, za potrebe naučno-istraživačkog instituta, čime bi se izbjeglo gomilanje velikog broja pacijenata i osoblja na samoj obali mora. Ovakvu urbanističku koncepciju perspektivne izgradnje Zavoda razmatrala je i usvojila stručna komisija Sekretarijata za narodno zdravlje Saveznog izvršnog vijeća u Beogradu 3-5. septembra 1959. godine.
Urbanistički projekti prof. Dobrovića bili su više puta, kroz duži vremenski period, izloženi u Herceg-Novom, i o njima je vođena opširna javna diskusija i prilagođavanja, ali organi Opštine iz nerazumljivih razloga izbjegavali su da ih i formalno usvoje i ozakone. Radi toga prof. Dobrović prestaje sa saradnjom na urbanizaciji Igala. Umjesto da se ozakoni urađeni projekat prof. Dobrovića, Skupština opštine Herceg-Novi pristupila je 1966. godine izradi novog projektnog programa za urbanistički plan koji je obuhvatio teritoriju Igala, do Meljina, podijeljenog u tri posebne sekcije i razradu plana povjerila trojici arhitekata, umjesto jedinstvenog (cjelovitog) urbanističkog rješenja. Na ovaj način bila je omogućena stihijska navala raznih sitnih posjednika, koji ni u kom slučaju nijesu bili sposobni i kvalifikovani da budu investitori na dragocjenim terenima Igala i Herceg-Novog. Na ovako rasparčanim terenima izgrađene su, većinom male, neugledne, neukusne, veoma loše locirane i zbijene zgrade, koje više nije bilo moguće uključiti u bilo kakav budući urbani poredak. I dr Živojnović, nezadovoljan neuvažavanjem urbanističkog plana prof. Dobrovića, kao i svoje koncepcije razvoja Igala kao zdravstvenog centra, 1962. godine daje ostavku i odlazi u prijevremenu penziju. Za svoje izvanredne zasluge za osnivanje i razvoj Zavoda, dr Živojnović je odlikovan Ordenom Republike sa srebrnim vijencem i Ordenom rada drugog reda. Odlukom o ustanovljenju Oktobarske nagrade, koju dodeljuje Opština Herceg-Novi za izuzetne rezultate u radu i stvaralaštvu i najviša dostignuća u oblasti privrede, društvenih i drugih rezultata, ustanovljene 1964. godine, dr Svetozaru Živojnoviću dodeljeno je i ovo najviše priznanje koje Opština Herceg-Novi uručuje na svečanoj sjednici Skupštine, 28. oktobra, na dan oslobođenja Herceg-Novog. Dr Svetozar Živojnović je prvi dobitnik ovog visokog priznanja u Herceg-Novom.
Videvši dezorijentisanost nove urbanističke koncepcije Igala, dr Živojnović, iako je kao penzioner odbijao svaku daljnju saradnju sa Zavodom, pokušao je još jedan put dati pravilno usmjerenje programskog razvoja Zavoda i Igala, napisavši 1967. godine tada poznatu, a danas potpuno zaboravljenu, dokumentovanu programsku studiju pod naslovom: Fizijatarski potencijal Igala i smjernice za daljnji razvitak i izgradnju zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju Uprkos vrlo argumentovanoj analizi dr Živojnovića u ovoj programskoj studiji o nepovoljnosti podizanja novog lječilišnog kruga (na lokaciji današnjeg objekta I faze Instituta), koja je data na stranama 35-45 studije, pod naslovom, "Uporedna studija lokaliteta, njihovih prednosti i nedostataka za podizanje novog lječilišnog kruga Zavoda za fizioterapiju u Igalu", uprava Zavoda se 1973. godine ipak odlučila za gradnju objekta (I faze razvoja), na ovoj lokaciji koja se nalazi u užem centru naselja Igala, bez mogućnosti organske povezanosti enterijera i eksterijera. Objekat se našao u tijesnom kontaktu sa naseljenim dijelom Igala, time izložen i nepoželjnim navikama okolnog stanovništva, što je nespojivo sa pojmom jednog medicinsko-balneološkog centra za rehabilitaciju. Koncentracija stanovništva oko objekta I faze Instituta se još drastičnije povećala kasnijom izgradnjom soliterskog naselja sa tržnim centrom uz sami objekat Instituta. U programskoj studiji za daljni razvitak Zavoda, dr Živojnović je na osnovu ranije stečenih iskustava predložio i koncepciju nove zgrade Zavoda (II faze razvoja Instituta), za koji je prof. Dobrović bio izradio i idejni projekat (1:200) sa 520 postelja i prikazao ga upravi Zavoda na ekspertizi još 12. decembra 1959. godine. Međutim, prilikom izrade programa i projekta objekta II faze Instituta 1982. godine, i ovaj predlog dr Živojnovića je zanemaren i novi objekat Instituta izgrađen je na osnovu sasvim drugčije programske koncepcije. Dr Svetozar Živojnović umro je u Herceg-Novom 4. avgusta 1981. godine. Po svojoj želji skromno je sahranjen kod crkve sv. Stjepana u Sušćepanu. Na vječni počinak iz crkve sv. Stjepana ispratili su ga članovi najuže porodice i mještani sela Sušćepana, uz opijelo koje je vršio protojerej Vladimir-Vlado Lazarević iz manastira Savine. Izvan porte crkve, ne prilazeći pogrebnoj povorci, sahranu je nijemo posmatralo nekoliko zvaničnika opštine Herceg-Novi. Na pokojnog dr Svetozara Živojnovića, osnivača i 13-godišnjeg direktora Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju "Dr Simo Milošević", u Igalu danas podsjeća samo jedna sporedna ulica na periferiji Igala sa netačno napisanim imenom "Ulica dr Svetozara Živojinovića".
Literatura
Fusnote1 Arhiv Herceg-Novi, Zbirka kopija dokumenata Vladimira Marinovića: - Laboratorie de Recherches Hidrologiljue de la Compaguie Fermiiere. Vichy le 21. Septembre 1935. (Prilog I.) - Institut za Fiziku i Radiologiju Beograd, br. 31, 2. IV. 1938.(Prilog II) 2 Jovan Nakićenović. Igaljski Jankovići i njihov doprinos razvoju ovog kraja. Zbornik radova iz nauke, kulture i umjetnosti "Boka", Herceg-Novi, broj 19/1987. str. 225. 3 Arhiv Herceg-Novi. O.H. 287. IV jugoslavenski kongres protiv tuberkuloze u Herceg-Novom 21-27. maja 1938. godine. 4 Prim. dr Svetozar Živojnović, Fizijatarski potencijali Igala i smjernice za dalji razvitak i izgradnju Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju. Herceg-Novi, 1967. str. 13. 5 Isto kao pod 4. str. 16. 6 Prof. arh. Nikola Dobrović, Tehnički izvještaj i obrazloženje Idejnog projekta uređenja Herceg-Novog, Beograd, 1961. Csaba MAGUARIN MEMORIAM: PRIMARIUS DOCTOR SVETOZAR ŽIVOJNOVIĆ
|
