Manastir Savina - Uspenje Bogorodice - ikona, Rafailo Dimitrijević, 1750

Ikone bokokotorske škole

katalog izložbe

Zavičajni muzej i galerija "Josip-Bepo Benković"
Herceg-Novi, septembar-oktobar 1987.

Darko Đurišić

Predgovor

Zavičajni muzej Herceg-Novi, Sveti Toma, rad škole Rafailović-Dimitrijević, 1883.

Ideja da se organizuje izložba ikona Bokokotorske ikonografske škole u prostorijama Umjetničke galerije "Josip-Bepo Benković" potekla je od Komisije za popis pokretnog spomeničkog fonda, koju je formirala Samoupravna interesna zajednica kulture i nauke Herceg-Novi radi uvida u pomenuti fond, njegove zaštite od propadanja i bilo kog otuđivanja.

Na području opštine Herceg-Novi, Komisija je obišla 64 sakralna spomenika i izvršila stručni uvid, popis sa fotografijama u koloru i popisnom listom sa 550 ikona i 300 drugih predmeta koji su služili u religiozne svrhe: krstova u duborezu, ripida, putira itd. Prilikom popisa Komisija je u zbiru 550 ikona raznih škola popisala i 85 ikona Bokokotorske ikonografske škole, koja je postojala u Risnu u 17., 18. i 19. vijeku, čiji su autori bili slikari iz porodica Rafailović i Dimitrijević. Veći dio ikona ove škole potpuno je uništen zbog vlage kojoj su vjekovima bile izložene i usljed nepoznavanja istorijske i umjetničke vrijednosti stare ikone.

Etničke vrijednosti i stare ikone, rađene na drvetu, skidane su sa ikonostasa i bacane u smetišta, a na njihova mjesta postavljale su se nove ikone, slikane na platnu i metalu.

Potpis Đorđa Dimitrijevića

Obzirom da je sačuvan veoma mali broj ikona Bokokotorske ikonografske škole, neophodno je da se zaštite od bilo kog propadanja i otuđivanja

Mnoge ikone, između dva svjetska rata i neposredno poslije Drugog svjetskog rata, na razne načine, sa područja naše opštine, odnijete su i sada se nalaze u muzejima Beograda, Zagreba, Dubrovnika i u posjedu su mnogih naših i stranih kolekcionara.

Komisija je izrazila mišljenje da bi trebalo, iz fonda ikona koje se nalaze na teritoriji opštine Herceg-Novi, osnovati Ikonografski muzej u kojem bi radovi, odnosno ikone, bili razvrstani po školama.

Natpis Dimitrija Daskala na ikonostasu crkve Sv. Petke u Mrkovima-Luštica, 1704.

Osnivanjem muzeja radovi bi bili pod nadzorom stručnih lica, pa bi na taj način bili sačuvani od daljeg propadanja i otuđivanja za buduće generacije kao umjetničko nasljeđe.

Zavičajni muzej Herceg-Novi, Bogorodica sa Hristom, rad škole Rafailović-Dimitrijević, 18. vijek

Po estetskim vrijednostima i dobroj sačuvanosti, najveći broj ikona Bokokotorske škole nalazi se u crkvama Svetog Đorđa na Toploj, Svetog Šćepana u Đenovićima, manastiru Savini, Svete Trojice u Rosama, Svetog Đorđa na Luštici itd.

Za ovu izložbu izvršen je odabir od 40 ikona koje pripadaju 17., 18. i 19. vijeku. One se u stilskom izrazu razlikuju među sobom.

Neke se rađene više linearno – grafički sa dosta ornamentike, dok su druge rađene sa široko islikanim površinama.

Potpis Petra Rafailovića

Ova raznolikost u tretmanu kod slikanja vjerovatno je nastala zato što je svaki ikonopisac imao svoj pristup radu i bio pod uticajem određene škole.

Radna organizacija Muzeja i Galerije veoma je zahvalna crkvenim vlastima sa područja opštine Herceg-Novi na ustupljenim ikonama za organizovanje izložbe u našem gradu.

Lazar Seferović

Ikone
Bokokotorska ikonopisna škola

Zavičajni muzej Herceg-Novi, Bogorodica sa Hristom, rad škole Rafailović-Dimitrijević, 17. vijek

Najotmjenija postantička umjetnost, vizantijska umjetnost, dugo je vladala evropskom sviješću. Uticaj istočnog likovnog jezika i dalje živi u poznim likovima savinskih ikona i ikona Bokokotorske ikonopisne škole Dimitrijević-Rafailović. Tu su očigledni, pored vizantijskog, i drugi uticaji: italo-grčki, romanički, gotički, renesansni.

Nastajanje velikog broja ikona vezano je za posljednju deceniju XIII i prvu deceniju XIV vijeka, tj. za godine formiranja pregrade između oltara i naosa (broda) crkve, koja se sve više počela ukrašavati.

Dolaskom Turaka nije prekinuta nit ikonopisnog stvaralaštva, ali dolazi do smanjenja produkcije ikona i do nazadovanja u umjetničkom izrazu. U XVII vijeku jak val zapadnjačkog slikarstva preplavljuje poznovizantijsku ikonografiju, širi se i u Rusiju, a prenosi se i na lokalne ikonopisne škole.

Potpis Đorđa Rafailovića

U umjetnosti Crne Gore XVII vijek je bio zlatno doba ikonopisa. Započeo ga je hilandarski majstor Georgije Mitrofanović u manastiru Morači, a nastavio majstor Radul, čijim su se iskustvima koristili slikari dugovječne bokokotorske slikarske porodice Dimitrijević-Rafailović iz Risna, tokom XVII, XVIII i XIX vijeka.

Potpis Rafaila Rafailovića

Bokokotorska ikonopisna škola Dimitrijević-Rafailović dala je 11 slikara kroz pet generacija – Dimitrije Daskal, njegova četiri sina: Gavrilo, Rafailo, Danilo i Đorđe, koji se po ocu nazivaju Dimitrijevići, zatim dva Rafailova sina Petar i Vasilije, koji se po ocu nazivaju Rafailovići i njihovi potomci ostavili su na hiljade ikona, stotine ikonostasa, duborezačkih i fresko ansambala, najčešće po bokokotorskim seoskim crkvama. Rodonačelnik ove škole je Dimitrije "daskal" (Miter Dascalo detto Pizas, kako piše u risanskom "katastiku").

Zavičajni muzej Herceg-Novi, Sv. Trojica, rad škole Rafailović-Dimitrijević, 1773.

Ikone Bokokotorske ikonopisne škole čuvaju se u zbirci Zavičajnog muzeja na Toploj, Riznici manastira Savine, crkvama poluostrva Luštice, Dubrovačkoj galeriji umjetnina, Splitskoj galeriji, Narodnom muzeju u Beogradu i u privatnim zbirkama.

Naš najveći poznavalac ove škole dr Pavle Mijović kaže da su se slikari-majstori Bokokotorske ikonopisne škole Dimitrijević-Rafailović izdvojili iz toka strujanja kasne srpske ikonopisne umjetnosti upotrebom jarkih boja bez tonskih preliva, ekspresivno naglašenim obrisom i minijaturnim oblikom; da upravo naivnosti koja se nikada nije spustila do nivoa folklora, duguju svoju široku popularnost i dopadljivost.

Manastir Savina, mala crkva, Carske dveri, rad zografa Dimitrija 1703.

Jedanaest zografa i ikonopisaca iz pet generacija ostalo je skoro dva vijeka zapaženo jer su uporno prenosili i propagirali kompaktan i osobit stil i arhaičnu ikonografiju. Iako umjetnička vrijednost njihovih djela nije velika, ipak oni ostaju usamljena pojava u našoj poznoj sakralnoj umjetnosti. Pojedina djela pokazuju izvjestan umjetnički domet koji je često uokviren provincijalnim osobinama inspiracije i manira.

U Riznici manastira Savine nalazi se i ikona sv. Nikole, poklon Hilandara iz 1735. godine, koja dostiže visok umjetnički kvalitet. Takođe, istoj riznici pripadaju i četiri reprezentativna djela ruskog ikonopisa i ikone koje pripadaju grčko-levantinskom krugu.

// Projekat Rastko - Boka / Umetnost //
[ Promena pisma | Pretraživanje | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]

© 2001. "Projekat Rastko - Biblioteka srpske kulture na Internetu"; Tehnologije, izdavaštvo i agencija "Janus"; kao i nosioci pojedinačnih autorskih prava. Nijedan deo ovog sajta ne smije se umnožavati ili prenositi bez prethodne saglasnosti. Za zahtjeve kliknite ovdje.