Persida Lazarević

Srpska usmena tradicija u slovenskoj viziji Luiđija Fikerta

Dela slovenske tematike italijanskog pisca i pesnika Luiđija Fikerta^[1] valja posmatrati u okviru zakasnelog romantičarstva po već ustaljenoj političko-književnoj liniji Macini-Tomazeo. Ustaljenoj, jer to je pravac koji su sledili i ostali književnici tzv. “tršćanskog kulturnog kruga”: Frančesko Dal’Ongaro, Pačifiko Valusi, Đuzepe Volo, Antonio Gacoleti, Đakomo Ćudina i Frančesko Karara samo su neki od pisaca koji su četrdesetih godina XIX veka, u Trstu i Veneciji pisali i objavljivali dela inspirisana slovenskom tradicijom, podstaknuti upravo Macinijevim ključnim idealima o naciji i čovečanstvu, i ohrabreni Tomazeovim (književnim) nastojanjima o saradnji naroda, pre svega Italije i slovenskih zemalja. Većina njih je sarađivala u tršćanskom časopisu “La Favila“ (1836-1846) koji se povremeno, a u periodu od 1840-42. i sistematski bavio Južnim Slovenima, posebno Srbima^[2]. Pre svega tematski, po sadržaju i strukturi svojih dela, a virtualno i anahrono govoreći, Fikert pripada ovom književnom krugu. Vremenski, Fikert očigledno kasni, s obzirom da u drugoj polovini XIX veka tj. kada objavljuje većinu svojih dela, zanimanje Italijana za slovenske narode dobija drugi, često negativi aspekt.

Fikertovo prvo važno delo, La madre slava [Slovenska majka], objavljeno doduše prvi put oktobra 1857. u Zadru, pojavljuje se u Veneciji tek 1873. godine^[3]. Sva ostala njegova dela sa slovenskom tematikom, štampana nezavisno ili po časopisima u Trstu i Veneciji pojavila su se tek posle 1860. godine. Fikert je, međutim, ipak bio u dodiru sa gore navedenim intelektualcima Trsta. Znamo, na primer, iz njegovih pisama upućenih svom “učitelju” Tomazeu, da je poznavao slikara Frančeska Salgetija-Driolija^[4]; u svom romanu Le brigantesse^[5] pominje tršćanski časopis “La Favila”, Dal’Ongara i njegovo delo La perla nelle macerie^[6], Gacoletija, padovanski lokal Pedroki, čuveno sastajalište intelektualaca Veneta i Friuli-Venecije Đulije^[7].

Da bismo bolje proučili uticaj srpske usmene tradicije na Fikertovo delo potrebno je pre svega razmotriti Fikertovu slovensku viziju zasnovanu na Macinijevim političkim idealima. Smisao Fikertovog književnog dela oblikuje se kao intertekstualna činjenica. Slovenske teme, reči, slike, narativne radnje, pa čak i ritmička rešenja pojavljuju se u skoro svim njegovim delima; potvrđuje se time unutrašnja intertekstualnost, ali i vanjska s obzirom da nalazimo korespondencije u delima Macinija, Tomazea, Valusija, Dal’Ongara. U političkom smislu Fikert sledi Macinija i izvestan broj mislilaca italijanskog Risorđimenta (Č. Balbo, K. Tenka, K. Kataneo, Č. Korenti, P. Valusi)^[8]. Kao što je Macini osnovao 1831. godine Mladu Italiju, a zatim i Mladu Evropu (koja se sledećih godina razgranala i izrodila Mladu Poljsku, Mladu Nemačku i Mladu Švajcarsku) i Fikertova je želja da vidi jednu Mladu Slaviju (Giovine Slavia), tim pre što Macinijeve “misli o Slovenima imadu jednaku usmerenost, ističući veliki značaj slovenskih skupina naroda”^[10]. Nije slučajno što u tom smislu naslovljava jedno svoje delo La Giovane Slavia. Canto politico [Mlada Slavija. Politički spev] ^[11], a povodom šestogodišnjice Danteove smrti daje u štampu Pel sesto centenario di Dante. La Slavia^[12]. Ovaj je spev pesnik posvetio Štrosmajeru za koga u tom trenutku smatra da bi trebalo da obnovi slovensku naciju^[13]. Fikertovo priklanjanje Štrosmajeru koji je šezdesetih godina gajio federalističke ideje sledi očigledno i hrišćanski federalizam Tomazeov koji je, sa svoje strane, morao biti blizak hrvatskom biskupu^[14]. Jedan drugi spev, pak, Italia e Slavia. Francia e Germania. Cantiche posvećen je svetoj uspomeni Nikole Tomazea^[15].

Jednostavna je i utopijski formulisana Fikertova slovenska vizija. Konotacija istoričnosti je moguća na osnovu intertekstualnosti, tj. delo biva filtrirano kroz optiku ideologije italijanskog Risorđimenta, a uz pomoć ekstratekstualnih referenata. Na utopistički način Fikert želi da se slovenske zemlje ujedine u jednu federaciju, tj. “federalni pakt”, te da same vladaju, nezavisno od Rusije:

Pesnik je posebno naklonjen slovenskim zemljama koje su pod turskom vlašću. U romantičkoj tragediji u tri čina, pomalo alfijerijevskoj, Bielka di Bosnia [Bjelka iz Bosne] u kojoj vojvoda Mirko namerava da osveti svog oca, majka Bjelka na umoru ima sledeću viziju kada se ovako obraća sinu:

U belešci (*) pesnik ističe da se radi o „pet slovenskih zemalja potčinjenih pod turskom vlašću”^[18], tj.: Srbija, Crna Gora, Bosna, Herecegovina i Dalmacija. M. Zorić ističe da je Fikert bio “Tommaseov sljedbenik u pogledu narodnosno-političke orijentacije, naime Talijan po etničkoj pripadnosti i kulturi, ali istovremeno i autonomistički idealist, koji je i dalje vjerovao u posebnu slovensku dalmatinsku narodnost."^[19] U okviru ovakve federacije slovenskih zemalja, na primer, on vidi Dalmaciju kao strateški element, kao “tampon-državu” (“stato-cuscinetto”) između Italije i Jugo-Slavije. Dalmacija bi, prema Fikertovoj zamisli južnoslovenskih država^[20], trebalo da zadrži svoje prirodne karakteristike i granice, te da se kloni ikakve spone sa Hrvatskom ili sa bilo kojom drugom državom^[21]. Dalmacija je za Fikerta “prava morska plaža širokog slovenskog kontinenta, koji se produžuje sve do Dunava."^[22] Fikert ide dalje i razmatra Istočno pitanje (“Questione Orientale”)^[23], i smatra da na isti način na koji se Srbija i Grčka bore za svoju slobodu, u ime slobode bi trebalo onda da padne i granica između Dalmacije i Bosne i Hercegovine, te da se one ujedine.

U okviru ovakvih razmatranja o slovenskim zemljama Fikert naročitu pažnju poklanja Srbiji i njenoj usmenoj tradiciji. Štaviše Srbija je za pesnika upravo sinonim za Slaviju. U istorijskom spevu Le Notti Adriatiche [Jadranske noći]^[24] koji govori o ljubavi pesnika i lepe Italijanke Kamile, a u stvari je to priča o odnosu Italije i Slavije začinjena opisima mesta duž Jadranskog mora, pesnik objašnjava svoju koncepciju Slavije:

Ako shvatimo strukturalni princip Fikertov shvatamo odmah da Srbija i srpska usmena tradicija zauzimaju posebno mesto u njegovim delima sa slovenskom tematikom. Kao za mnoge književnike Risorđimenta kojima je borba Srba protiv turske vlasti služila kao predstava borbe protiv tuđina, tj. Austrije, za Fikerta je srpska kultura neizbežna osnova slovenske duhovnosti i simbol osećanja slobode. U tom pravcu valja podvući da je strukturalni princip speva La madre slava tipičan za većinu Fikertovih književnih ostvarenja: glavna junakinja Stefanija vraća se sa sinom Vidom u Crnu Goru iz Srbije, u kojoj su proveli dvadeset godina, s namerom da se osveti Vidin otac Turo. Majka je željna osvete i u besu ubija, a potom i sama umire, Vidovu ljubav Anđu, devojku iz Dobrote, čiji je otac i sam žrtva ubice Vidovog oca. Ovaj se spev video italijanskom piscu i političkom borcu, ekstremnom republikancu Frančesku Domeniku Gueraciju (1804-1873) koji je pozdravio "slovenskog pesnika"^[26], a svideo se i tršćanskoj pozorišnoj publici. Fikert je, u svari, napisao i libreto La madre slava. Melodramma in tre ati^[27], a muziku je ukomponovao maestro Nikola Strmić (Nicolň De Stermić). Opera je bila izvođena u Zadru, Trstu i Zagrebu. Publika u Trstu je oduševljeno prihvatila strasti i patnje slovenske majke^[28]; kritika je pohvalila muziku, kompozitora i izvođače, a zamerila pesniku ono na čemu je upravo on sam insistirao: stilski, jezički aspekt, tj. nezgrapnost italijanskih izraza kojima je Fikert nastojao da prenese utisak ritma slovenskog stiha, kao i izbor tematike – insistiranje na motivima krvne osvete i okrutnosti crnogorske majke^[29], tj. na odlikama koje se prirodno suprotstavljaju beskrajnoj nežnosti italijanskih običaja i jezika. I zaista, Fikertovi junaci imaju neverovatnu snagu i želju za osvetom, njihova je istrajnost skoro nestvarna. Emocionalni klimaks dostižu zahvaljujući mogućnosti da u Srbiji i srpskoj tradiciji nađu utočište i izvor moći. U najtežim trenucima, kada se svaka nada čini izgubljenom, Crnogorka Stefanija se okreće Srbiji, tj.:

U svetoj zemlji Srbiji majka će sina vaspitati na principima časti, poštenja i osvete. Jer “Srbiju, jednom davno centar Srpskog carstva, treba razlikovati među ostalim slovenskim krajevima, po slavnim uspomenama, po vrsnosti jezika, običaja i zemlje."^[31], navodi pesnik u belešci. I rodiće se heroj iz Srbije s obzirom da: “Majka heroja je Srbija, njegova hraniteljka / Neka je velikodušna u uzvišenosti”^[32]. Srbija je za pesnika idealna zemlja o kojoj ima pastoralnu zamisao: Vido, u znak pažnje i ljubavi daje Anđi “jedan nežni cvet iz Srbije” (“un gentil fiore di Serbia”), doline Srbije pune su radosti, a kroz breze prodire uzvišena pesma o slavi voljene Srbije (“Tue glorie, o Serbia amata”). Tom prilikom Fikert prvi put pominje da: “Kosovska bitka označava jednu žalosnu i neutešnu stranicu u istorijama Slovena. – Bitka koja se odigrala 15. juna 1589. [sic!] na Kosovom polju, odlučila je sudbinu Srpskog Carstva, čije je rasparčane udove uzalud osporavala turska vlast.”^[33] Na ovom mestu pesnik priziva guslara sa planine koji harmonično oživljava uspomenu na himnu slovenskih pesnika i lik besmrtnog Marka Kraljevića koji treba da se probudi iz dugog sna i obnovi slavu Srbije i slovenskih zemalja^[34]. U tom smislu Fikert prati izbliza Tomazeovo prikazivanje Marka Kraljevića^[35] kada ovako opisuje srpskog heroja: “(Marko Kraljević), sin Vukašina Kralja Srba, vojvoda Prilepa, prototip je nacionalnog junaštva. Živeo je u VI veku [sic!], i ne smatraju da je mrtav, već da spava na svom maču. Dodaju da kada Bog bude to oružje iz korice izvukao, Duh Ilirije će vaskrsnuti. Sve slovenske pesme veličaju ovog veličanstvenog junaka.”^[36

^]Fikert je pokušao, uistinu ne baš uspešno, da prilagodi strukturalne i tematske elemente srpske narodne poezije svojim stihovima. Osim lika Marka Kraljevića koga navodi u skoro svim svojim delima u kojima ima pomena o Slaviji-Srbiji, tj. o tome kako će osloboditi i ujediniti slovenske narode^[37], Fikert anahrono prelazi preko srpskih dolina „u kojima su jednog dana / Karađorđeva duša i mač, / zaiskrili u jednom jedinom sjaju božanske svetlosti!”^[38], i preko Durmitora vojvode Momčila, omiljenog u našem narodnom pripovedanju i pevanju^[39]; kao što “Momčilo po pesmi ima konja Jabučila, natprirodnih svojstava”^[40] i ovde ovog srpskog junaka “vodi jedan konj veoma dugačkih krila"^[41]. Dodajmo još da je ime Vidove ljube Anđa (Angia), a Anđelija je često ime u srpskoj narodnoj poeziji, posebno u lirskim pesmama kao ime mlade, lepe devojke. Tu su zatim i vile, nezaobilazan element srpske narodne poezije i Fikertovih stihova. Što se tiče brojeva koji spadaju u stajaće crte naše epike, Fikert najčešće upotrebljava sledeće brojeve: tri, tj. Vido je primoran da ubije trojicu da bi osvetio oca^[42], sedam je potom Vukovih kuća koje treba napasti da bi se Vido osvetio, dvanaest je žena koje doje dvanaestoro dece, sto je neprijatelja protiv jednog junaka, (očigledno je da je obavezna hiperbolizacija prikazivanja veličine protivnika koga domaći junak pobeđuje).

Ovaj spev, između ostalog sadrži neke načela, prisutna i u drugim njegovim delima, koja ukazuju na prvi trenutak organskog uključivanja naše narodne pesme u italijansku kulturu^[43]. Naime, uz ime italijanskog prirodnjaka Alberta Fortisa vezuje se književna moda “morlakizma” kojom su se kulturni krugovi zapadne Evrope približili balkanskim Slovenima krajem XVIII i početkom XIX veka^[44]. I sam Fikert, iako sa zakašnjenjem, nije odoleo ovoj pomodnosti te često koristi priliku da “uplete” u svoja dela Morlake i njihovu tradiciju. Nameće se zaključak da Fikert u svojim opisima morlačkog života prati Tomazeovu koncepciju prema kojoj su Morlaci Srbi, tj. srpske su loze narodi Bosne, Hercegovine, Crne Gore i Dalmacije, i Morlaci^[45]. Kao Fortis, a potom grofica Rozenberg Orsini, Kažotić, Dal’Ongaro i mnogi drugi^[46], i Fikert ukrašava svoja dela sastojcima “morlačke” tradicije: pastirka Anđa (“la mandriana”) obavijena je melanholičnom atmosferom; tipično za slovenske devojke jeste da nose crvenu kapu (“il berreto rosso”) kao znak devičanstva; kroz čitavo delo se oseća želja za krvnom osvetom; prisutan je pesnik (“bardo slavo”) koji opeva junačka dela.

Površno, skoro ubrzano je Fikert ispričao “morlačku” priču u nastavcima, Profili slavi [Slovenski likovi]^[47]. Piščeva namera je bila da “pruži malo novosti neumornoj istrajnosti civilizovanih čitalaca” i da omogući da se bolje upozna “netaknuto bogatstvo slovenskog sveta”^[48]. Osnova priče je klasična osveta među porodicama: Đorđe se vraća iz Galicije u rodnu Dalmaciju jer mu je saopšteno da se njegova verenica Bjelka udala za Marka koji se obogatio ratujući uz Turčina. Bjelka objasni Đorđu da se udajom žrtvovala i time spasila oca od vekovne mržnje koja postoji među njihovim porodicama. Time ona stiče Đorđovo poštovanje. Đorđova majka daje Bjelki na samrti jedan krst za Đorđa. Da spasila Đorđa, Bjelka ubija Marka. Đorđe postaje hajduk a Bjelka njegova ljuba (“la sposa dell’aiduko Giorgio”). Kunu se na večnu ljubav ali ih ubrzo stiže pravda. Ima ovde svih sastavnih delova prizora iz morlačkog života: krvna osveta, vekovna mržnja među porodicama, Đorđu su od rođenja vile neprijateljski naklonjene, Đorđe je upoznao Bjelku u kolu; ljubavni zanos i ljubomora, teskoba bolesne majke, nostalgija neveste. Nije čudo što je upravo F. D. Gueraci bio oduševljenim Fikertovim poetskim zanosima i slovenstvom. Gueraci je voleo engleski “crni” roman, Bajrona, Sterna i Foskola, i verovatno ga je oduševljavala i slika slovenskih naroda, te kontrast između morala netaknutog “morlačkog” sveta i zapadnjačke iskvarenosti mora da je odgovarao njegovim književnim sklonostima^[49].

Sledeće, 1864. godine, Fikert je bio objavio delo Veneti e Schiavoni [Mlečani i Sloveni]^[50]. Autor to svoje delo naziva “istorijskom pripovetkom” (“racconto storico”), no to je roman, a postavlja se pitanje šta je tu istorijsko. Osim činjenice da su glavna lica Dalmatinci koji su zaista, kako i navodi autor, ratovali i branili grad Veneciju početkom XIX veka, tj. bili su neka vrsta mletačke narodne vojske koja je štitila zastavu svetog Marka^[51], Fikertov roman se u potpunosti uklapa u književnu proizvodnju Italije i drugih evropskih zemalja s početka XIX veka. Ovakvom orijentacijom Fikert nastavlja šezdesetih godina da doprinosi romantičarskoj naklonjenosti tradiciji slovenskih naroda. Možda je istorijsko to što je autor specifikovao vreme i mesto radnje: godine 1794. u Dalmaciju, u jedan od sedam Kaštela stiže mletački plemić, grof Marino. Pošto se nasukao, a u potrazi za utočištem, gostoprimstvo mu pruža jedna morlačka porodica koju sačinjavaju otac Marko, supruga, pet sinova i najmlađa kći Darinka. Grofu je teško da napusti Dalmaciju, oduševljen prijatnim društvom i lepotom slovenske devojke. Po odlasku Mlečanina, Marko odvede svoju kći u Split kod rodbine. Dešava se, međutim, da otac saznaje da Darinka biva oteta i odvedena u Veneciju. Marko sa sinovima sprema osvetu, namerava da ubije grofa i vrati kći. Šalje prva tri sina u Veneciju no oni ne uspevaju u svojoj nameri, bivaju otkriveni i umiru. Šalje i poslednja dva sina koji nalaze Darinku koja je grofova ljubavnica. Četvrti sin, Vaso ubija grofa. Peti sin, Đorđe postaje oficir; 1805. godine sa ulaskom francuskih trupa u Veneciju stiže i on, i nalazi grofovu udovicu. Ona mu pokazuje Darinkin grob (koju je prethodno usvojila da je spasi od očevog besa), ali i grob oca Marka. Đorđe saznaje da je i njegov "brat Vaso poginuo u jednom sukobu, probio ga je otpozadi hrvatski bajonet."^[52] On odlazi potom da se bori na ruskoj granici gde ga spašava jedna Poljakinja po imenu Kamila^[53]. Markiza umire u Parizu 1850. godine. Polovinu nasledstva ostavlja državi a polovinu svom sinu.

Opisi narodnih običaja izmenjuju se sa patetičnim opisima krajolika Dalmacije, tj. Kaštela. Malo je tu istorijskog, prevashodno su prisutni pastoralni opisi morlačkog života. Čitave narativne epizode se odnose na opisivanje tradicionalnih slovenskih odlika: gostoprimstvo^[54], lepota slovenske devojke^[55], ceremonija bratimljenja, tj. prijateljstvo^[56], igre u kolu, zvuk gusle^[57], crvena (slovenska) kapa^[58], požrtvovanost Dalmatinaca prema Veneciji^[59], žeđ za osvetom^[60], predrasude^[61], čast^[62], izdaja, beg i kontaminacija lepe i mlade Morlakinje u kontaktu sa zapadnim svetom^[63], bajanje protiv uroka^[64], hajduci, egzotičnost slovenskog naroda^[65].

U krugu ove porodice stare morlačke loze (“antico ceppo morlacco”) gaji se ljubav prema srpskoj narodnoj pesmi koja daje snagu i duhovno napaja tu slovensku skupinu koja se u crkvi krsti na pravoslavni način^[66]. Uz muziku Verdija Fikertovi Morlaci harmonično uklapaju stihove pesama “Majka Maru” (“tradizionali canzoni della Maika Mora”), motiv koji se najviše pominje u Dubrovniku i Risnu^[67], i o Marku Kraljeviću, junaku titanskih uspomena (“di titanica memoria”). Kao u našoj narodnoj pesmi, organizacija osvete braće u Fikertovom romanu sledi tročlanu kompoziciju teksta srpske usmene tradicije: tri brata, Vuk, Janko i Lazar, na najuobičajeniji način, gradacijom (ne) ostvaruju tri zadatka. “Tri dobra junaka” tri puta kreću u zasedu^[68]; tri su prsta ruke koju otac Marko diže u crkvi u znak zakletve pre polaska sinova^[69].

Slično srpskoj narodnoj pesmi i ovde je snažna ljubav između braće i sestre. Porodična čast i obaveza jače su od smrti, a bratska ljubav je nadahnuće u trenutku osvete. Tipično je i psihološko stanje ove mlade žene koja se u tuđini preispituje i sumnja u sebe, i pronalazi izgubljeno poštenje u trenutku kada joj brat stiže u Veneciju, i kada ispoljava radost zbog susreta sa bratom^[70]. Svest potom o smrti najmilijih, njene braće, te i smrt nje same daju ovoj naraciji posebnu vrednost.

Fikert je i na ovom mestu iskoristio priliku da predstavi svoju ideju o Slaviji, tj. projekat romantičarskog humanizma u kome je on potpuno na strani porobljenih balkanskih Slovena. Dalmacija, ističe Fikert, etnografski i geografski pripada južnoj Slaviji (Slavia meridionale) koja se u vreme radnje romana prostire od dolina Dunava do Jadranskog mora. Ovoj rastrgnutoj slovenskoj naciji (“dilaniata nazione slava") potreban je “jedan izuzetan okvir od gvožđa i olova”^[71], tj. ako bi Sloveni prihvatili ovu jednostavnu koncepciju nacije i ujedinili se, bili bi spremni na nove velike poduhvate. U tu svrhu, slovensku braću na junačke podvige podstiče “istorija srpske nezavisnosti, koja nam se sviđa da je čitamo, i koja nam daje dostojan primer”.^[72]

Ovu svoju viziju Fikert je već bio prethodno izrazio u članku Il movimento slavo [Slovenski pokret]^[73] u kome još jednom ističe da je nova snaga Evrope upravo slovenski element koji se prostire od Baltika do Crnog Mora, od Azije do Jadrana. Razlike u jeziku, kulturi i tradicijama razlog su nesloge među ovim narodima. Aludirajući na ilirski pokret autor ističe da posebno “južni Sloveni osećaju instinktivno potrebu da se čvrsto ujedine među sobom”^[74]. A u skladu sa političkim idejama svog vremena i koncepcijama nacije i federacije, Fikert objašnjava sledeće: “Ideja jedne Jugo-Slavije već je odavno skicirana, sjaji u razumu učenih i počasnih građana, ali silazak tog opasnog koncepta sa aristokratskih krugova znanja do demokratije masa nije se još ostvario.”^[75] Fikert govori o slovenskom preporodu, pominje i Dositeja Obradovića, i pita se kojoj bi zemlji trebalo da pripadne prvenstvo poduhvata ujedinjenja Slovena: da li Srbiji, čija borba za slobodu još traje, da li Hrvatskoj za koju veli da joj uopšte nisu naklonjene simpatije Slavije (“le simpatie della Slavia non sono tutto affatto per lei”), ili Crnoj Gori koja ipak nema snage da ostvari takav projekat i time se suprotstavi svojoj zaštitnici Rusiji. Autor članka je međutim odlučan u pogledu književnosti i tradicije Srbije, od četiri glavne slovenske književnosti (ruska, poljska, češka i srpska) svoje bezuslovno poštovanje izražava simpatičnoj Srbiji (“la simpatica Serbia”), jer istorija i usmena tradicija srpskog carstva uslovljavaju istoriju svih ostalih slovenskih naroda:

Po Fikertovoj koncepciji slovenskih naroda dakle, bitkom na Kosovu, tj. padom srpskog naroda pod tursku vlast nastalo je vreme nesreće i nesloge svih slovenskih naroda, a vaskrs novog slovenskog duha vođenog likom Marka Kraljevića, ohrabrenog i nadahnutog pesmama srpske usmene tradicije, omogućio bi novo jedinstvo Slovena i formiranje jedne nove i snažne nacije. Fikert insistira na ovoj viziji pa u svojim spevovima ponavlja čitave stilske grupe, kao formule (“formula pattern”^[77]); slično narodnom pesniku koji ne ostavlja mesta sumnji, i Fikert dopušta da se razaznaju opšta mesta koja ponavljaju elemente srpske narodne pesme na tematsko-sižejnom i umetničko-izražajnom planu. Ovakvi skoro ustaljeni stihovi, koji prelaze iz speva u spev, pojavljuju se i u delu Pel sesto centenario di Dante. La Slavia:

A kada se pesnik obraća duhu Slavije ("il genio della Slavia"), savetuje mu da Italiji opiše:

U poslednjoj Fikertovoj slovenskoj tragediji u tri čina, Bielka di Bosnia, majka Bjelka, kojoj je Turčin ubio supruga, bosanskog vojvodu, podstiče, upravo kao u spevu La madre slava^[79], svog sina Mirka da osveti oca. Majka je sina spasila od muslimanskog besa i sakrila ga u manastir kod kaluđera gde je i vaspitavan. Po povratku u Bosnu Mirko se zaljubljuje u Zoru, devojku koja je rođena iz braka bosanskog paše sa jednom hrišćankom (koja je time spasila svog brata). Bjelka se na umoru miri sa Zorom. I ovde pesnik ponovo žali za padom Srbije pod tursku vlast: “Tako je carstvo Srbije jednom davno / Postojalo pa je ipak propalo."^[80] Fikert i ovom prilikom ponavlja pojmovno priču po kojoj padom Srbije pod tursku vlast, tj. time što je mač Marka Kraljevića zakopan, zakopana je i Slavija:

Patetična je metafora po kojoj umire stara Slavija (Bjelka), a rađa se nova tj. Zora, ona koja iako rođena u haremu, među Turcima, na srpskim narodnim pesmama je vaspitana i podučena da se napaja na podvizima Marka Kraljevića jer pesnik još jednom podvlači u belešci da stare legende govore kako Marko Kraljević nije mrtav već spava naslonjen na mač i čeka na otkupljenje slobode domovine^[82]. A Zora zamišlja da je Mirko vođa, tj. “duh mlade Slavije”^[83] koji će objediniti pet slovenskih zemalja pod turskom vlašću. Neprijatelj je, po Fikertu, Turčin, musliman po prevashodstvu. Zanimljivo je to da Fikert, i sam katolik, ne vidi u dobrom svetlu ni katolički svet. Nasuprot pravoslavnom kaluđeru koji ima sve pesnikove simpatije, lik iskvarenog katoličkog monaha jeste u suštini Fikertova ‘’kritika reakcionarne uloge katoličkog redovnika koji je identificiran s natražnjačkom politikom papinstva, u borbi za ujedinjenje Italije.’’^[84] (pesnik upoređuje papu sa sultanom, a fratarsku mantiju sa čalmom). A tu Italiju je posetio i Bjelkin sin, vojvoda Mirko, i tamo proširio svoje slobodarske poglede. To je još jedna potvrda Fikertove teze o saradnji dvaju naroda, Italije i Slavije, tj. o prožimanju kulture jednog civilizovanog naroda i lepote netaknute slovenske tradicije.

Dodajmo, umesto zaključka, da je vrlo malo članaka o Fikertu i nijedna ozbiljnija studija^[85]. Ono nekoliko spisa što se pojavilo naročito posle Fikertove smrti nastoji da istakne, pomalo preterano i na veštački način, Fikertovo zanimanje za Hrvate. O Srbiji i uticaju srpske usmene tradicije na Fikertovo delo gotovo da nema pomena. Potpuno neosnovano S. Ilijić, na primer, dodaje da Vido, koji u spevu La madre slava simbolizuje ilirski duh, predstavlja u stvari Hrvate^[86]! Na sličan način, tj. još besmislenije izvesni R. Belić^[87] nastoji da predstavi Fikerta kao Hrvata, a pre svega kao začetnika hrvatskog preporoda! Nije naša namera da osporavamo očigledno neosnovane izjave o hrvatskom aspektu Fikertovog stvaralaštva^[88] jer u korist naše teze, osim komparativne analize srpske usmene tradicije i dela Fikerta za koga M. Zorić na više mesta ističe da je “Talijan po etničkoj pripadnosti, nacionalnoj svesti i kulturi”^[89], dosta ubedljivo deluju reči Italijana Frančeska Bedena, koji navodeći i poređujući Tomazeovo i Dal’Ongarovo zanimanje za lik Marka Kraljevića i za srpsku narodnu tradiciju uopšte, osporava Belićev članak, i eksplicitno “brani” Fikerta:

^]Zaključimo onda da su Fikertova dela slovenske tematike, iako skromne književne vrednosti, važan dokument o afinitetu italijanskih romantičara, na osnovu macinijevskih ideja Risorđimenta i narodnjaštva Nikole Tomazea, prema borbi slovenskih naroda za slobodu^[91]. Interesovanje za našu narodnu pesmu je deo političke ideologije Italije XIX veka. Postojao je u Italiji odgovarajući kulturni ambijent koji je prihvatao dela slovenske tematike; uz pomoć junaka srpske usmene tradicije trebalo je “pokazati dostojanstvo jednog naroda s kojim se tražio savez u borbi protiv Austrije.”^[92] Dodajmo, dakle, da su dela Luiđija Fikerta, u skladu sa svojim vremenom, pre svega izraz iskrene naklonjenosti srpskoj istoriji, srpskoj usmenoj tradiciji i kulturi uopšte.

Napomene

¹ Luiđi Fikert (Luigi Fichert) veoma je slabo poznat u Italiji a posebno kod nas. Rodio se u Zadru 10. marta 1826. godine. Otac Đovani Grizostomo bio je francuskog porekla ali rodom iz Milana, zapisnik u Upravi finansija. Majka: Đovana Đunio. U Padovi je studirao prava. Bio je autonomistički idealist, verovao je u posebnu slovensku dalmatinsku narodnost, te vođen tim idealom u Zadru je u aprilu 1859. osnovao list “Rivista Dalmata“ u kome su sarađivali Italijani i Sloveni: S. Ivičević, M. Klaić, J. Sundečić, G. Ferari-Kupili, A. Bajamonti, V. Duplančić. Kada je prešao u Trst, zajedno sa Đ. F. Rubinijem osnovao je liberalni časopis “L’Alba” [“Zora”] (08/12/1865-20/06/1866) koji se bavio pretežno književnošću a u kome su sarađivali mnogi predstavnici tršćanskog kulturnog života: E. Noe, F. Tofoli, A. Kavacani, Đ. Očoni, E. Pavani, P. Tedeski (“Prete Pero”). U Trstu je Fikert radio kao profesor istorije u opštinskoj gimnaziji. Vladinim dekretom mu je bilo zabranjeno da predaje jer je sarađivao u radikalnim listovima i kretao se u opasnim sredinama. Prešao je potom u Veneciju i tu ostao do kraja života gde je predavao na ženskom koledžu Olivo. Umro je u Veneciji 2. januara 1899. godine. Autor je sledećih dela koja je objavljivao uglavnom u Trstu i Veneciji: Il colonello, La madre slava, La stella di Varsavia, Le Notti Adriatiche, Veneti e Schiavoni, Pel sesto centenario di Dante. La Slavia, Le brigantesse, Scienza e fede, La contessa di Paradiso, La Giovane Slavia, Il pazzo di San Servilio, I profughi di sagrestia, Bielka di Bosnia, La madre triestina, Emancipatele!, Il bersagliere d’Africa, Femminismo o terzo sesso, Italia e Slavia. Francia e Germania. O Fikertu v.: S. Ilijić, Luigi Fichert, “Novi viek”, tečaj IV, Zagreb, 01/02/ 1899, br. 3, str. 170-172; S., Luigi Fichert, “Rivista dalmatica”, Zara, Stab. Tip. di S. Artale, a. I, fasc. I, 01/05/1899, str. 104-105; M. Zorić, Romantički pisci u Dalmaciji na talijanskom jeziku, Zagreb, JAZU, Poseban otisak iz knjige RAD 357, 1971, str. 457. V. i: A. De Marchi, [Presso la salma di] Luigi Fichert, Venezia, Pre. Stab. di Carlo Ferrari, 1899. O časopisu “L’Alba” v.: S. Monti Orel, I giornali triestini dal 1863 al 1902, Trieste, Edizioni LINT, 1976, str. 74-75.

² V.: B. Stulli, Tršćanska “Favilla” i Južni Slaveni, "Anali Jadranskog Instituta JAZU", Zagreb, 1956, sv. I, str. 7-82; A. Cronia, La "Favilla"di Trieste precorre nel 1843 la fama di Mickiewicz in Italia,"Atti dell’Istituto veneto di scienze, lettere ed arti", a.a. 1955-56, tomo CXIV, str. 25-46, 1956; G. Negrelli, a cura di, La Favilla (1836-1846), Udine, Del Bianco, 1985.

³ Ostala izdanja: Zara, Fratelli Battara Tipografi Editori, 1862², con aggiunta della Fidanzata Immortale; Venezia, 1873³; Venezia, 1896⁴ (ovo izdanje je pesnik posvetio italijanskom kralju Vitoriju Emanuelu i njegovoj supruzi Jeleni iz Crne Gore). Postoji i prevod dela na hrvatski jezik: Slavska majka spiev u šest piesamah od Alojzia Fikert-a, preveo Antun Šimonić, Zadar, U Knjigopečatniji Braće Battarah, 1861.

⁴ Biblioteca Nazionale Centrale di Firenze (BNCF), Tomm., 175, 32, neobjavljeno pismo iz Trsta, 26. april [1864. ?]: "Or fa un anno, rincuorato dal Signor Francesco Salghetti-Drioli, io stava per indirizzarle un mio umile scritto." (“Ima već godinu dana kako sam, ohrabren gospodinom Frančeskom Salgetijem-Driolijem, nameravao da Vam uputim jedan moj skromni spis.” – naš prevod; svi ostali prevodi su naši). V. i pismo iz Trsta od 24. septembra 1865. godine.

⁵ "L’Alba". Periodico bimensile di scienze, lettere ed arti, 01/12/1865-15/03/1866, u nastavcima.

⁶ Up.: N. Stipčević, Pucićeva “Cvijeta” i novela u stihu, “Prilozi za književnost, jezik, istoriju i folklor”, knj. 57. i 58., 1991-1992, Beograd, Filološki fakultet, 1993, str. 43-51.

⁷ U istom časopisu (“L’Alba”) Fikert pominje Salgetija ali i izvesnog Tomu Svetinu (Tommaso Svettina) (01/04/1866, a. I, n. 9, str. 104), jednog od važnih članova “Slovenskog društva”. Biće da je to onaj isti “čestiti Srbin Toma Svetina iz Kaštelja" koji je na predstavi Dal’Ongarove drame Marko Kraljević – Srpski Herkul 7. (19.) oktobra 1863. u Trstu, poklonio glavnom glumcu, Tomazu Salviniju, buzdovan od srebra sa posvetom na srpskom jeziku, v.: "Danica", 10/11/1863., god. IV, br. 45, str. 720.

⁸ N. Stipčević, Dva preporoda. Studije o italijansko-srpskim kulturnim i političkim vezama u XIX veku, Beograd, Prosveta, 1979, str. 108-111.

⁹ O Maciniju i Južnim Slovenima v.: A. Anzilotti, Italiani e Jugoslavi nel Risorgimento, Roma, Quaderni della Voce, ser. III, n. 42; W. Giusti, Mazzini e gli slavi, Milano, Istituto per gli studi di politica internazionale, 1940; M. Deanović, Mazzini et le mouvement illyrien, "Le Monde Slave", XIIe année, Juin, 1935.

¹⁰ N. Stipčević, Dva preporoda, nav. delo, str. 110.

¹¹ 2^a ed., Venezia, Tipografia Ripamonti-Ottolini, 1869.

¹² Trieste, Tip. Coen, L. Fichert Edit., maggio 1865.

¹³ "A Sua Eccellenza monsignor Giuseppe Giorgio Strossmayer vescovo di Diakovar che col duplice apostolato di religione e civiltà la patria slava rigenera", ibid.

¹⁴ Up.: N. Stipčević, Da li su Štrosmajer i Rački pohodili Nikolu Tomazea, "Istorijski glasnik", br. 1-2/1975, str. 141-144.

¹⁵ Venezia, Prem. Stab. Tip. di P. Naratovich, 1889: "Alla sacra memoria di Niccolò Tommaseo mio connazionale e maestro".

¹⁶ Bielka di Bosnia, Trieste, 1876.

¹⁷ Ibid., str. 71

¹⁸ Ibid.: "Le cinque regioni slave soggette o vassalle all’Ottomano."

¹⁹ Odjeci sa slovenskog Balkana u književnosti “treće” Italije, Sarajevo, Godišnjak II, Balkanološki institut, 1961, str. 190. V. i: J. Grabovac, Zadar za druge austrijske vlasti, Zbornik Matice hrvatske, 1964, str. 218.

²⁰ L. Fichert, Dalla Dalmazia, "Il Tempo", 03/10/1861, a. I, n. 3, str. 9-10 i 04/10/1861, n. 4, a. I, str. 13.

²¹ V.: F.A. Perini, Giornalismo italiano in terra irredenta, Perugia, Regia Università degli Studi, 1937-XV, str. 47; P. Valussi, L’Adriatico in relazione agli interessi nazionali dell’Italia, Udine, Tipografia Jacob e Colmegna, 1871.

²² L. Fichert, Dalmazia, Erzegovina e Bossina, "Il Tempo", 29/11/1861, a. I, n. 50, str. 195; 30/11/1861, a. I, n. 51, str. 199-200; 01/12/1861, a. I, n. 52: "la vera spiaggia marittima del vasto continente slavo, prolungatesi fino al Danubio."

²³ V.: R. Giusti, a cura di, Scritti sul problema veneto e il confine orientale, 1859-1871, Venezia, Collana Ca’ Foscari, 1971; P. Valussi, L’Oriente d’Italia e le nazionalità, Firenze, "Nuova Antologia", 1867,VI, str. 429-446.

²⁴ Trieste, L. Herrmanstorfer Tipografo Editore, 1864. V.: M. Buono, "Le Notti Adriatiche". Canti Storici di Luigi Fichert, "Il Tempo", 22/07/1864, a. IV, n. 166, str. 659: “ […] Fikertov spev predstavlja, po našem mišljenju”, srećan spoj dve književnosti [italijanske i slovenske] sintetizovane maštom pesnika.” (“[…] i canti del Fichert presentano, a nostro avviso, il felice connubio di due letterature sintetizzate dalla fantasia del poeta.").

²⁵ Le Notti Adriatiche, nav. delo, str. 68-69: "La Slavia nobile patria del Caragiorgio, strappa al certo all’intimo dell’animo mio un grido ben più possente di quello qui compendiato in una mesta parola ["E’ la Slavia che lagrima!!….]. / Senonché io ne’ modesti scritti per me pubblicati sinora tengo d’avere ripetuti con religione affettuosa sempre i gemiti di quella misera terra, e feci di riprodurne la febbrile, la convulsa veemenza, spontaneo linguaggio delle gagliarde passioni, in tempre sopramodo gagliarde, il che non venne compreso da certi critici i quali vorrebbero che trattando di cose slave, s’adoperassero le tinte sbiadite che bastano a riprodurre i minuti eroismi d’altre nazionalità più civili sì, ma più floscie. / E’ bene ch’io aggiunga solo, come parlando di terre slave, intenda quelle, in cui dal minareto maomettano si misura la preghiera ed il tempo a’ compatrioti di Marco Kraglievich….. Chè le altre contrade di Slavia, appetto a queste, hanno ben migliori destini, e talune anzi felici….."

²⁶ Gueracijevo pismo Fikertu upućeno u Veneciju objavljeno je u “Il Tempo”, Venezia, 12/04/1873 i u “Il Nazionale”, Zara, 19/04/1873, n. 32: “[…] Salute dunque a te, poeta, slavo, che offri asilo al mio materno idioma nei tuoi domestici lari, e puro da ogni contaminazione le adoperi a raccontarmi i forti gesti dei tuoi fratelli slavi."

²⁷ Trieste, Tipografia del Lloyd Austriaco, 1865.

²⁸ Prema podacima koje poseduje pozorišni muzej u Trstu, “Karl Šmidl”, a čijem se osoblju zahvaljujemo, predstava je davana 3., 5., 6., i 8. aprila 1865. godine u Teatro Komunale. O predstavi ima reči u sledećim člancima: “Osservatore Triestino”, 03/04/1865, n. 76; 04/04/1865, n. 77; 06/04/1865, n. 79; "Il Tempo", 27/02/2865, a. V, n. 47, str. 186; 03/04/1865, a. V, n. 76, str. 300; 04/04/1865, a. V, n. 77, str. 305.

²⁹ Appendice. Teatro Comunale. La madre slava. Melodramma in tre atti del prof. Luigi Fichert, musica del Mr.o Nicolo de Stermich.

³⁰ La madre slava, str. 19.

³¹ Ibid., str. 23: "La Serbia centro altra volta dello Impero serbico, va distinta fra le regioni Slave per le ricordanze gloriose, per la eccellenza dell’idioma, delle costumanze e del suolo." (naš kurziv); up. i str. 63: "Favellomi di Serbia; ne vestiva / Le fantastiche fogge, e l’idïoma, / Quel sì bello idïoma, avea sul labbro."

³² Ibid., str. 20: "Madre d’eroi la Serbia, a lui nutrice / Sia generosa d’alti sensi-".

³³ Ibid., str. 49: "La battaglia di Cossovo segna una pagina di lutto inconsolato nelle istorie Slave. – Combattutasi il 15 Giugno 1589 [sic!] nei piani di Cossovo, decise del destino del Regno Serbico, le cui sparte membra, vennero indarno contese alla conquista ottomana."

³⁴ Ibid., str. 64: "Posa l’estro guerriero sul sepolcro / Del tuo Marco immortal; […] altri infiniti / S’agirano colà, finché egli sorga / Dai lunghi sonni, e, ribrandita l’elsa / Del terribile acciar, sproni il destriero / A disfide di gloria.-"

³⁵ Up.: N. Tommaseo, Canti popolari toscani corsi illirici greci, vol. IV, Venezia, Di Girolamo Tasso, 1842, str. 31-32.

³⁶ La madre slava, str. 66: "(Marco Kraglievich), figlio di Vucassino Re de’ Serbi voivoda di Prilipo, è ‘l prototipo dell’eroismo nazionale. Visse nel secolo VI. [sic!], e no ‘l ritengono morto, ma dormente sulla sua spada. Aggiungono che allorquando Iddio farà cadere quell’arma dalla guaina, il Genio d’Illiria risorgerà -, Le canzoni slave inneggiano tutte all’altissimo eroe.-".

³⁷ Nije isključeno da je Fikertova namera bila da u pozadini svojih spevova o Slaviji oblikuje lik Marka Kraljevića u jednu organsku celinu, nešto slično Tomazeovom i Dal’Ongarovom pokušaju (v.: N. Stipčević, Pogled na prevode srpskohrvatskog usmenog pesništva u Italiji, "Zbornik Matice srpske za književnost i jezik”, 1975, 23/3, str. 448-457; M. Drndarski, Nikola Tomazeo i naša narodna poezija, Beograd, Institut za književnost i umetnost, 1989). Ako je to tako, utisak koji se dobija jeste da se predstava o Marku Kraljeviću svodi na puko ponavljanje Markovih karakteristika, kroz skoro identične slike, oblike i teme, iz speva u spev.

³⁸ La madre slava, str. 132: "dove un giorno / Di Caragiorgio […] l’anima ed il brando, / Sfavillaro in un sol lampo di luce Divina!"

³⁹ Ibid., V.: N. Ljubinković, Vojvoda Momčilo u suvremenim hronikama i usmenoj epskoj narodnoj pesmi, “Uporedna istraživanja”, Beograd, Institut za književnost i umetnost, 1991, str. 223-234.

⁴⁰ R. Pešić, N. Milošević-Đorđević, Narodna književnost, Beograd, Trebnik, 1996, str. 161.

⁴¹ La madre slava, str. 136: "portato da un destriero fornito d’ale lunghissime".

⁴² Ibid., str. 13-14: "tre capi tu ne dèi per quelli / che ne tolse tuo padre".

⁴³ N. Stipčević, Pogled na prevode srpskohrvatskog usmenog pesništva u Italiji, nav. delo, str. 449.

⁴⁴ V.: R. Maixner, Traductions et imitations du roman "Les Morlaques", Paris, "Revue des études slaves", XXXII, 1-4, 1955, str. 64-79; isti, Quelques victimes de la "Guzla" de Prosper Mérimée, Paris, "Revue de la litérature comparée", XXX année, 3, 1956, str. 390-396 ; M. Stojković, Morlakizam, "Hrvatsko kolo”, 10, 1929, str. 254-273; M. Pantić, Srpska narodna pesma i Evropa krajem XVIII i početkom XIX veka u Srbi u evropskoj civilizaciji, Beograd, NOVA, SANU, Balkanološki institut, 1993, str. 147-154.

⁴⁵ Up.: N. Tommaseo, Canti illirici, nav. delo, str. 19-20: "A quel ramo della stirpe slava che più propriamente distinguesi col nome di Serbica, appartengono e la Bossina e l’Erzégovina e il Montenegro, e la Dalmazia, tranne le colonie italiane, abitanti le coste. La Bossina, da taluni in antico detta Mesia, la quale i Serbi denomina Vlacchi, e i Dalmati Morovlacchi o Morlacchi, quasi Valacchi del mare […], la Bossina, per secoli molti fu parte di Serbia, ma ebbe i suoi bani. Serbica, ripeto, la razza […]."

⁴⁶ A. Fortis, Viaggio in Dalmazia, 1774; J.W. Rosenberg Orsini, Les morlaques, 1788; M. Casotti, Il berretto rosso, 1844; F. Dall’Ongaro, La fidanzata del Montenegro, 1869.

⁴⁷ "Il Tempo", 20/05/1863, a. III, n. 113, str. 447-448; 21/05/1863, a. III, n. 114, str. 450; 22/05/1863, a. III, n. 115, str. 454; 23/05/1863, a. III, n. 116, str. 459-460.

⁴⁸ Ibid., 20/05/1863: "porgere un po’ di novità all’instancabile perseveranza dei civili lettori"; "intatta ricchezza del mondo slavo".

⁴⁹ V.: M. Zorić, Neki odjeci Mériméeove književne mistifikacije u Dalmaciji, "Zadarska revija", Zadar / decembar 1960, god. IX, br. 6, str. 413-414.

⁵⁰ Trieste, Stab. Libr. Tip. Lit. Music. e Belle Arti di Colombo Coen ed.

⁵¹ V.: F. C. Lane, Storia di Venezia, Torino, Einaudi, 1997, str. 506-507.

⁵² Veneti e Schiavoni, str. 193: "fratello Vasso cadde in uno scontro, trapassato a tergo da una baionetta croata."

⁵³ Up. Fikertova dela: Le Notti Adriatiche i La stella di Varsavia. Nuovi canti, Trieste, Stabilimento tipografico di L. Herrmanstofrer, 1863. V. i: P. Tedeschi, Bibliografia. La stella di Varsavia. Nuovi canti di Luigi Fichert, "Il Tempo", 21/06/1863, a. III, n. 139, str. 551-552; A. Cronia, La conoscenza del mondo slavo in Italia, Padova, Officine Grafiche Stediv, 1958, str. 451.

⁵⁴ Veneti e Schiavoni, str. 8.

⁵⁵ Ibid., str. 9.

⁵⁶ Ibid., str. 14: “Ovde je korisno dodati da se među Slovenima prijateljstvo gaji sa verskim poštovanjem.” (“Qui convien avvertire che tra gli Slavi l’amicizia č tenuta con religiosa osservanza."). Up. i str. 134-135.

⁵⁷ Ibid., str. 16.

⁵⁸ Ibid., str. 23.

⁶⁰ Ibid., str. 30.

⁶¹ Ibid., str. 57-58.

⁶² Ibid., str. 62.

⁶³ Ibid., str. 64.

⁶⁴ Ibid., str. 68, 69.

⁶⁵ Ibid., str. 79.

⁶⁶ Ibid., str. 70.

⁶⁷ Up. Vuk, I / 331,332, 381, 385, 726, 727. Ovde Fikert koristi priliku da naglasi da je Dubrovnik (Ragusa) stvorio "celovitu književnost, koja je ostala slavni spomenik čvrstog i vrsnog znanja, i ugledna mu uspomena kao uteha u teškim danima.", Veneti e Schiavoni, str. 52 ("un’intera letteratura, che rimase glorioso monumento di soda e squisita sapienza, e a lei ricordanza cospicua nello sconforto di miseri giorni.").

⁶⁸ Veneti e Schiavoni, str. 68, 73.

⁶⁹ Ibid., str. 70.

⁷⁰ Ibid., str. 139: "[…] le effusioni di tenerezza […] il giovane [Giorgio] si strinse contro il petto la sorella".

⁷¹ Ibid., str. 75: "una distinta cornice di ferro e di piombo".

⁷² Ibid., str. 74: "La storia dell’indipendenza serbiana, cui talenta di leggerla, ci fa una degna risposta".

⁷³ "Il Tempo", 22/01/1862, a. II, n. 17, str. 65; 23/01/1862, a. II, n. 18, str. 69; 24/01/1862, a. II, n. 19; 25/01/1862, a. II, n. 20, str. 77; 26/01/1862, a. II, n. 21, str. 81.

⁷⁴ Ibid., 23/01/1862: "Gli Slavi del mezzodì risentono istintivamente la necessità d’una stretta unione fra loro".

⁷⁵ Ibid., 25/01/1862: "L’idea d’una Iugo-Slavia però già da pezza abbozzata, brilla alle intelligenze letterate e a quelle dei cittadini onorarii, ma la discesa di quel periglioso concetto dai cicli aristocratici del sapere alla democrazia delle masse non s’è ancora avverata."

⁷⁶ Ibid., 22/01/1862: "[…] il mondo slavo non vanta che una sola Olimpiade brillante; la vita dell’impero serbico che cadde col secolo XIV.- A questo punto in cui la storia moderna degli altri popoli comincia appena, quella delle genti slave viene interrotta con una formidabile parola CÔSSOVO, proferita dal turco nell’ebbrezza della vittoria e del sangue. Da tale epoca per la famiglia slava volsero giorni luttuosi d’inerzia, d’apatia, d’abiezione, il suo genio nazionale fu calcinato nel materialismo, accecato dal pregiudizio, risospinto nella barbarie, e cadde, facile preda, divisa, e snaturata in gran parte."

⁷⁷ R. Scholes, R. Kellog, La natura della narrativa [The Nature of Narrative], Bologna, il Mulino, 1970, str. 30.

⁷⁸ Pel sesto centenario di Dante. La Slavia, str. 10-11.

⁷⁹ Trebalo bi podrobnije obraditi temu majke u Fikertovim delima jer smatramo da Fikert i na taj način prati našu narodnu poeziju i Tomazea koji ističe da je lik majke sveto mesto u srpskoj usmenoj tradiciji, v.: N. Tommaseo, Intorno a cose dalmatiche e triestine, Trieste, I. Papsch & C. , Tip. del Lloyd Austr., 1847, str. 10. Up. i : L. Fichert, La madre triestina, Venezia, Prem. Stab. Tip. di P. Naratovich, 1879.

⁸⁰ Bielka di Bosnia, str. 11: "Così di Serbia un giorno / Stette l’impero, eppur crollò."

⁸¹ Ibid., str. 11-12.

⁸² Ibid., str. 33 i 12.

⁸³ Ibid., str. 34: "il genio della giovin Slavia".

⁸⁴ M. Zorić, Odjeci sa slavenskog Balkana u književnosti “treće” Italije, nav. delo, str. 191.

⁸⁵ Napomenimo ovom prilikom i ostale članke: La madre slava, "Osservatore dalmato", Zara, 23/12/1857, n. 205; La madre slava, "Osservatore dalmato", 17/01/1858, n. 9-10; Književne viesti, “Glasnik dalmatinski”, Zadar, 29/01/1858, god. X, br. 9; "Annuario Dalmatico", Spalato, I/1859, str. 223; F. Cameroni, Bielka di Bosnia, Tragedia nazionale di Luigi Prof. Fichert, "Mente e cuore", 01/05/1876, n. 5, str. 201-204.

⁸⁶ Luigi Fichert, nav. delo, str. 171.

⁸⁷ Jubilarni broj "Narodnog lista", god. 1912, br. 2.

⁸⁸ Postavlja se pitanje kako je A. Cronia mogao da zaključi da su dela Pratija, Dal’Ongara, Katerine Perkoto i Luiđija Fikerta “slavensko-hrvatske” orijentacije i time ne samo da ograniči, već i prećuti očiglednost uticaja srpske narodne pesme na dela ovih književnika, v. Notizie italiane intorno alla Croazia e ai Croati, u Italia e Croazia, Roma, Reale Accademia d’Italia, 1942-XX, str. 601-602.

⁸⁹ Talijanski pisci o nama i našim književnostima, “Književna smotra”, Zagreb, III/1978, br. 9, str. 89; Talijanski pisci o južnoslavenskim narodima, "Enciklopedija Jugoslavije", str. 308; Odjeci sa slavenskog Balkana u književnosti “treće” Italije, nav. delo, str. 190; Romantički pisci u Dalmaciji na talijanskom jeziku, nav. delo, str. 459.

⁹⁰ F. Beden, A proposito di Luigi Fichert, una rettifica, "Il Dalmata", Zara, 22/06/1912, XLVII, n. 50: "[…] il nostro Luigi Fichert […] non fu né croato, né fu promotore di rinascimenti croati a Zara od altrove, ma fu semplicemente un cuore affezionato alle glorie della nazione serba, fu un sincero e persino forse ingenuo fautore della discussa fratellanza italo-slava, pure essendosi mantenuto dalla nascita fino alla morte italiano tutto d’un pezzo, ed italiano che per il suo carattere dovette anche più volte subire delle gravi amarezze." (naš kurziv). Up. i: Luigi Fichert e la sua Madre Slava, "Il Dalmata", Zara, 27/01/1897, a. XXII, n. 8; U. I., Luigi Fichert, "Corriere nazionale", Zara, 21/02/1896, a. I, n. 16.

⁹¹ Up.: M. Zorić, Talijanski pisci o nama i našim književnostima, nav. delo, str. 89; Odjeci sa slavenskog Balkana u književnosti “treće” Italije, nav. delo, str. 192.

⁹² N. Stipčević, Pogled na prevode srpskohrvatskog usmenog pesništva u Italiji, nav. delo, str. 451.

Sebbene appartenga alla seconda metà del XIX secolo, l’opera di Luigi Fichert (1826-1899) va vista nell’ambito del Romanticismo e del Risorgimento italiano. Nel suo approccio alla tematica slava Fichert segue soprattutto la linea Mazzini-Tommaseo, e appartiene, dunque, anacronisticamente al "circolo culturale triestino" della prima metà del secolo. Fichert è autore delle seguenti opere ispirate alla tradizione orale serba e slava in generale: La madre slava (1857), La stella di Varsavia (1863), Profili slavi (1863), Le Notti Adriatiche (1864), Veneti e Schiavoni (1864), Pel sesto centenario di Dante. La Slavia (1865), La Giovane Slavia (1869), Bielka di Bosnia (1876), Italia e Slavia. Francia e Germania (1889). Come Mazzini anche Fichert ha una propria concezione della Giovane Slavia: gli slavi, soprattutto quelli soggetti al giogo ottomano (Serbia, Montenegro, Bosnia, Erzegovina e Dalmazia), dovrebbero unirsi con un "patto federale" in un’unica nazione e regnare da soli, senza la Russia. In questa federazione slava la Dalmazia rappresenterebbe uno "stato-cuscinetto" tra l’Italia e i paesi slavi. Benché indeciso a quale stato assegnare il ruolo politico di guida nell’ambito della grande famiglia slava, Fichert non ha dubbi quando sottolinea l’importanza della storia e della tradizione orale serba per tutti i popoli slavi. Il crollo dell’"Impero Serbico" con la battaglia del Kosovo del 1389 ha segnato inizio di un’era triste, inerte, misera e apatica per tutti i popoli slavi. La nuova Slavia aspetta il suo Genio Illirico, il Genio della Slavia, che sarà ispirato alla gloriosa storia della Serbia e alla poesia popolare serba. Il risveglio di Marko Kraljević dal lungo sonno sarŕ l’incipit della rinascenza, e il nuovo Genio slavo come Caragiorgio, capo della rivolta serba, sarà capace di condurre i popoli slavi sottomessi al potere turco all’unione in una nuova e forte nazione.

// Пројекат Растко / Књижевност / Наука о књижевности //
[ Промена писма | Претрага | Мапа пројекта | Контакт | Помоћ ]