.
.
|
|
 |
matična str. |
|
sadržaj |
|
istorija |
|
manastiri |
|
crkve |
|
književnost |
|
izložba |
|
veze |
| |
pošta |
| . | |
|
rumunski |
|
engleski |
|
Teritorijalno i upravno Bazjaš danas pripada Opštini Sokolovac. (Zvanični naziv ovog mesta jeste Sokol). Istorija ovog naselja neposredno je vezana za istoriju Bazjaškog manastira. Dovoljno je poznato da je u početku bio podignut manastir, a tek docnije naselje, naseljavanjem ljudi da bi radili manastirsku zemlju jer je u prvoj fazi ovo naselje bilo samo prnjavor manastira. Osnivanjem, manastir je primio u vlasništvo zemljište i ljude da tu zemlju obrađuju. U zamenu oni su uživali izvesne povlastice: plac za podizanje kuće sa okućnicom, pravo na korišćenje pašnjaka za ispašu svoje stoke, mesto za seču drva za ogrev u manastirskoj šumi, neplaćanje poreza za izvesno vreme i druge. Zauzvrat prnjavorci su se obavezali da obrađuju manastirsku zemlju i da manastiru redovno plaćaju desetak na zemlju koju su koristili, da odrade određen broj dana u vidu kuluka. Da ne bi dolazilo do nesporazuma i raznih prigovora i tužbi, prnjavorci su sa manastirskom upravom sklapali pismene ugovore u kojima su tačno opisane obaveze obeju strana iz pismenog ugovora.* Uprkos ogromnim teškoćama manastir se održao i produžio svoj život i u tursko vreme, blagodareći činjenici što je uredno plaćan danak turskim vlastima. A kada bi se u ratnim godinama, mnogi Klisurci opredelili za pružanje otpora turskoj sili, uzimajući učešće i u oružanim sukobima, i bili poraženi, usledila bi turska odmazda: paljenje i uništavanje pravoslavnih crkava i manastira, odvođenje u ropstvo monaha i prnjavoraca, neviđeno nasilje nad stanovništvom ovih krajeva. Takve strahovite mere učinile su da mnogi prnjavorci zauvek napuste manastir i manastirsku zemlju i odsele se u mnogo mirnije krajeve. Nakon austrijsko-turskog rata 1716-1718. godine, koji se završio pobedom Habzburgovaca, zaključen je požarevački mir 1718. godine, kojim Banat ulazi u sastav i pod upravu Habzburške carevine. Od druge polovine XVIII veka nova vlast u Banatu je preduzela mere za uređenje Vojne granice i duž Dunava. Primamljive povlastice koje su uživali graničari navele su izvestan broj prnjavoraca da radije biraju slobodan život sa puškom u ruci, nego da kao kmetovi služe manastiru.1 Prnjavorci napuštaju Bazjaški manastir i za vreme austrijsko-turskog sukoba 1738. godine pošto su tada Turci napali i spalili Bazjaški manastir a stanovništvo se za izvesno vreme razbežalo. U popisu crkava vršačke i karan-sebeške eparhije od 15. januara 1757. godine, zabeleženo je: "nine že i gruntom sovsjemi oskuden prnjavora 4 doma."2 Godine 1772. manastiri Bazjaš i Kusić pripojeni su manastiru Zlatici, a manastirska zemlja je razdeljena se-ljacima Sokolovca i Zlatice, sela koja su već tada ušla u sastav Vojne granice. Iz popisa Banatskih manastira za 1775. godinu može se saznati: Od manastira Bazjaša dato je 598 jutara i 89 m2 sa osam porodica prnjavoraca srpsko-rumunskom puku br.2, a zauzvrat manastiru je dato 137 jutara i 157 m2 zemlje u Zlatici.3 Drastično smanjenje broja prnjavoraca u manastiru Bazjaš dovelo je do toga da naselje postane neki mali nepoznati zaselak, i ako je samo naselje veoma staro. U stručnoj arheološkoj literaturi, na osnovu odgovarajućih istraživanja tvrdi se da je naselje nastalo još iz vremena Rimljana. Oni su na ovom mestu imali tvrđavu Bozija, a naselje se vodi tek od 1370. godine. Pojedini naučnici* ukazuju na još veću starinu bazjaškog naselja - nalaze mu početke još u kameno doba. Privredna moć Bazjaša znatno je ojačala kada su Turci napustili Banat. Posle kratkotrajnog upada Turaka u Klisuru 1788. godine, Uj Palanka, nekada naselje od prvorazrednog značaja za čitav klisurski region, gubi svoju nekadašnju ulogu, koju, u novostvorenim uslovima, polako preuzima Bazjaš. Uloga Bazjaša naglo raste kada je 1854. godine izgrađeno redovno pristanište na Dunavu.4 Broj stanovnika je porastao puštanjem u saobraćaj železničke pruge Bazjaš - Oravica. Gradnja ove pruge započeta je još godine 1847. ali je zbog nemira 1848. godine prekinuta, da bi nešto kasnije, posle smirenja situacije, ponovo bili nastavljeni radovi na železničkoj pruzi, koji su završeni 1856. godine. Prvi voz krenuo je iz Bazjaša za Oravicu 1. novembra 1856. godine. Kada su radovi na izgradnji pruge bili završeni, "ostalo je u Bazjašu 50-60 ljudi. Ovi su podigli sebi kućice i tu se nastanili, uglavnom kao radnici za istovar i utovar železnicom ili lađom prispele robe".5 Godine 1860. Carinski ured iz Palanke premešten je u Bazjaš6 a to je presudno uticalo da ekonomski ojača ovo naselje. Šef novog Carinskog ureda u Bazjašu je bio izvesni Josif Brandšteter (Iosif Brandstetter).** U prvoj četvrtini 19 veka počeli su radovi na izgradnji puta Bazjaš-Stara Moldava što je dodatno povećalo broj stanovnika ovog naselja, tako da je 1880. godine taj broj bio i najveći u čitavoj istoriji ovog naselja. Nekoliko godina kasnije naselje je zadesila prirodna nepogoda. Izlio se Dunav i preplavio železničku prugu, pristanište a zastrašeno stanovništvo potražilo je spas svojim iseljavanjem iz Bazjaša. Mnogi su se tada odselili u Oršavu i tamo ostali zauvek. Izgradnjom železničke pruge Oršava-Temišvar i otvaranjem novog pristaništa u Staroj Moldavi 1897. godine, važnost Bazjaša počinje vrtoglavo da opada7. To se može zapaziti i na sledećem tabelarnom pregledu broja stanovnika koji zahvata period od 1864. pa sve do 1981. godine.* Broj domova u Bazjašu odražava u nekoj meri i stanje broja stanovnika. Broj domova bio je: Godina 1757 1775 1936 1940 1981 Broj domova 4 8 53 26 ( )** Za vreme drugog svetskog rata Bazjaš je bombardovala sa Dunava nemačka artilerija8. U periodu od 28. avgusta pa sve do 6. septembra 1944. ovo naselje je bilo devet puta izloženo bombardovanju sa nemačkih brodova. U ovom selu rumunska vojska je pružila snažan otpor fašistima. U tim krvavim okršajima poginuli su šef carine, šest pešadijaca i jedan vojni podanik. Pontonjer Svetozar Ivanović obavestio je nadležne carinske organe o onome što se u ovom selu dogodilo, bio je i on ranjen u okršajima u Bazjašu.9 Prvom Bazjaškom školom smatrana je ona koja je radila pri manastiru. Zato su i prvi učitelji te škole bili monasi manastira Bazjaš: iguman David Arsenović i jeromonah Arsenije Moga.10 Neku godinu kasnije, 1862. u Bazjašu se otvara komunalna škola sa učiteljem Vencelom Hajtmanekom. Tada bazjašku školu pohađa 28 đaka.11 No i ta komunalna škola dobija 1874. godine status državne škole. Od 1862. pa sve do 1884. godine u školi se nastava izvodila na nemačkom jeziku, a od tada pa sve do 1918. na mađarskom jeziku. Na osnovu školske konvencije koju su potpisale Rumunija i Jugoslavija, u Bazjašu je trebalo osnovati školu na srpskom jeziku pošto su gotovo sva deca srpskog porekla sa izuzetkom nekolicine12 ali, iako je ugovor postojao i bio potpisan, do njegove realizacije trebalo je da prođe još nekoliko godina. To se dogodilo tek posle rata, kada je 1946. godine prvi srpski učitelj u Bazjašu bio imenovan sveštenik Milivoj Kačik.13 Bazjašku školu je pohađao sledeći broj đaka: Godina 1862 1879 1905 1940 Broj đaka 20 45 38 26 Školska zgrada, koja se još i danas može videti, bila je podignuta 1890. godine, kada je kao učitelj u bazjaškoj školi radio Mihaj Pop.14 Posle prvog svetskog rata pa sve do 1921. godine kada je ukinuta, u bazjaškoj školi nastava se izvodila na rumunskom jeziku. Škola je obnovila svoj rad tek 1927. godine i trajala sve do 1973. kada je prestala da funkcioniše zbog nedovoljnog broja učenika. A ono malo dece nastavilo je da pohađa škole u obližnjim mestima: Sokolovcu ili Belobrešci. Poslednji učitelj bazjaške škole je bio Petre Perc. Do njega u ovoj su školi radili kao učitelji i: David Arsenijević, Arsenije Moga do 1862. godine, Vencel Hajtmanek (1862), Jon Petku (1875-1879), Josif Polak (1879), George Štuher (1882-1883), Aleksandru Strambej (1884), Mihaj Pop (1890), Karol Čatari (1890-1893), Štefan Tomesku (1893-1900), Nikolae Jung (1900-1907), Frančisk Simon (1907-1914), Lugožanu Mihaj Radoj (1927), Vasile Kojkulesku (1928-1930), Jon Ducesku, Nastasije Čimpojeru (1935), Dumitru Popesku (1940). Posle 1945. bili su učitelji: Milivoj Kačik, Mihajil Jeremić,Petre Perc i Borivoje Moldovan.15 Osnovno zanimanje stanovnika naselja nekada je bilo stočarstvo. Manji broj Bazjašana se bavio ratarstvom. Razlog je jednostavan: malo je obradivog terena za poljoprivredu. Mali broj ljudi bavio se i baštovanstvom, ali to samo za potrebe sopstvenih domaćinstava. Kada je Bazjaš bio pristanište na Dunavu i važan železnički čvor, veći broj ljudi radio je u pristaništu i na železničkoj stanici. Ipak, prema pisanju jednog dovoljno upućenog stručnjaka, 1935. godine Srbi se u Bazjašu u velikoj većini bave zemljoradnjom.16 Pomenuti autor tvrdi da su u Bazjašu činovnici i policajci bili Rumuni, a da su penzioneri, zanatlije, železnički radnici mahom bili Srbi, Mađari i Nemci.17 Valja ukazati na činjenicu da su prvi prnjavorci u Bazjašu bili po narodnosti Srbi. Jeromonah Georgije Dragić tvrdi u svom jednom delu: Srbi su i ovde starosedeoci, a ostali svi su naseljenici koji su došli ovde zbog uhlebljenja.18 Srba je u Bazjašu bilo najviše, pa su doseljenici dobrovoljno učili da govore srpski, pogotovo oni koji su odabrali Bazjaš za stalno mesto boravka. Pojava je bila karakteristična u vreme mađarske uprave ovim delom Banata. Mnogo je zanimljivija konstatacija prema kojoj meštani Bazjaša ... "svi bez razlike na veru i narodnost dolaze redovno na bogosluženje u manastirsku srpsku crkvu gde svojim duševnim potrebama traže i nalaze zado-voljenje".19 Verodostojnost navedenih tvrdnji može se lako uočiti prelistavajući crkvene knjige, na kojima su napisana imena darodavaca manastira Bazjaša. Neki su čak bili i sahranjeni u dvorištu ovog srpskog pravoslavnog manastira. U dugovremenskom postojanju naselja prirodno je što su pored Srba i Rumuna u njemu živeli i Mađari, Nemci, Slovaci, Romi i drugi. Sve se to dade objasniti kada se uzme u obzir da je Bazjaš imao železničku stanicu i pristanište na Dunavu a u njima trebalo je da radi kvalifikovana radna snaga. Donosimo tabelarni pregled broja stanovnika u Bazjašu u razmaku od stotinu godina.20 Pravi procvat Bazjaš je doživeo krajem XIX veka i prve decenije XX stoleća. U pomenutom razdoblju, Bazjaš je postao centralno mesto kako zbog svog manastira tako i zbog činjenice što je naselje imalo velelepnu železničku stanicu i pristanište na Dunavu. Qudi koji bi dolazili i radili izvesno vreme u Bazjašu uživali su u izvanrednim prirodnim lepotama Dunavske klisure. Jeromonah Georgije Dragić najverodostojnije je dočarao sliku takvog Bazjaša: "ăivot u Bazjašu tekao je veliko-varoški. Kafane, restorani, hoteli s prvorazrednim nameštajem danas su prazni i žalosni i kad ih pogledate čini se da uzdišu za starom slavom... Nekada su tu priređivani balovi, na kojima je uzimala učešća ne samo mađarska elita, nego i truli bogati ljudi iz stranih država. Tu su dolazili izletnici koji su hteli da svoj odmor provedu u lepoj planinskoj prirodi i čistom vazduhu, da se penju na planine, da skaču s kamena na kamen i da sa planine posmatraju Dunav i preko njega Srbiju, da na Dunavu pecaju ribu, da se kupaju u njemu, da uživajući posmatraju lađe, koje kao beli labudovi plove Dunavom a noću osvetljene izgledaju kao da se gomila zvezda spustila s neba pa se vozi po Dunavu, a već ako je bilo kome do muzike, igranke i drugog uživanja, bilo je svega na odmet".21 U tim prosperitetnim godima Bazjaš su posetile razne znamenite ličnosti. Tako u dva navrata jula 1852. i oktobra 1869. godine Bazjaš posećuje austrijski car Josif II. Godine 1866. Bazjaš je bio prvo mesto koje je ugostilo i dočekalo rumunskog kralja Karla I, koji je 6. maja vozom doputovao iz Budimpešte u Bazjaš lažnim pasošem na ime izvesnog Karla Hetingena, poslovnog čoveka iz Tala, koji poslom putuje za Odesu. U Bazjašu je novog kralja dočekao rumunski političar Jon Bratjanu i nastavio put s njim za Drobetu Turn-Severin. Godine 1909. ovo naselje je posetila i carica Elisaveta, a 1916. godine car Vilhelm od Hohencolerna. Najzad, u Bazjašu je rođen i rumunski savremeni prozni pisac Petre Dumitriju, koji od 1957. godine živi u Francuskoj. Danas je Bazjaš beznačajno mesto sa nekoliko porodica koje se bave ribarenjem. Stare, znamenite bazjaške zgrade: hotel, velelepna železnička stanica, toranj za snabdevanje lokomotive vodom postale su prave ruševine i ruglo ovog naselja. Čekaju se bolja vremena i novi preduzimljiviji ljudi koji bi lepote ovog kraja umešnije iskoristili. Početak je već učinjen. Podignuta je kraj samog Dunava lepa i dobro uređena privatna vila "Zalazak sunca" čiji je vlasnik izvesni Jon Baluca sa ženom Ekaterinom. Polako ali čvrsto vraća se život u Bazjašu. Po svoj prilici manastir postaje stožer okupljanja i ne samo o Preobraženju. Izvori 1. Glava I-BAZJAŠ 1. I. Zeremski, Srpski manastiri u Banatu, njihov postanak, prošlost i odnošaj prema Rumunima, Sremski Karlovci, 1907. str. 93. 2. I.D. Suciu. R. Constantinescu, Documente privitoare la istoria Mitropoliei Banatului, vol. 1, Timişoara 1980., pag. 222 3. I.D. Suciu, R. Constantinescu, op. citate pag. 348 4. Alexandru Moisi, Monografia Clisurei, Oraviţa, 1940, pag. 132 5. Aleksandar Stanojlović, Monografija Banatske Klisure, Petrov grad, 1938. str. 125 6. Alexandru Moisi, op. cit. pag.133 7. Mile Tomić, Po Dunavskoj Klisuri, Bukurešt, 1989., str.21 8.Liviu Groza, Contribuţii aduse de Divizia 19 Infanterie la insurecţia naţională antifascistă şi antiimperialistă din august 1944 ći la acoperirea frontierelor ţării Čn partea de sud a Banatului, Banatica vol. IV, Rećiţa 1977 pag.419 9. Isto 10. P. Radu, D. Onciulescu, Contribuţii la istoria Învăţământului din Banat până la 1800, Bucureşti 1977, pag. 241 11. Alexandru Moisi, op. cit. pag. 136 12. Nastasie Cimpoieru, Un colţ de ţară Baziaşul, Timişoara 1935. pag. 13 13. Parohijska arhiva manastira Bazjaš, Apostol, br. inv. 25 (poleđina korice) 14.Alexandru Moisi, op. cit. pag. 136 15. Mile Tomić, nav. delo str. 23 16. G. Dragić, Manastir Bazjaš, Duhovna straža, Sombor, god. VIII, (1935), br. 2. str.84 17. Isto 18. Isto 19. Isto 20. Mile Tomić, nav. delo str. 22 21. George Dragić, nav. delo str. 84 |
.
.
|
|