Зоран Бојаровски

Вендерс како Хомер

Тезата во насловот на Симпозиумот бара одговор а прашањата „Што е нов екран?“, „Што е стара ѕвезда?“, „Дали стариот екран е задолжително бајат?“, „Дали новата ѕвезда е гарантирано свежа?“...

Вистинските одговори на овие прашања може да ги содржи само еден аспект. Вистината треба да се бара во идејата на, во нашиот случај, филмскиот продукт. На пример: Да ги побараме одговорите на овие прашања во споредбената анализа на филмовите „Химмел убер Берлин“ и „Цитѕ ог Ангелс“. Двата филма се правени врз основа на една иста идеја, или, уште повеќе, вториот е римејк на првиот. Првиот е снимен во 1989, а вториот 11 години подоцна. Значи првиот е стар, а вториот нов, или понов. Но кој е понов во идеата?

Ако постои нешто што е „Божествена комедија“ во филмот, тогаш тоа е бездруго филмот „Дер химмел убер ден Берлин“, „Небото над Берлин“, како што беше преведен кај нас, или „Њингс оф десире“, наслов под кој овој филм на Вим Вендерс се појави на западноевропскиот пазар во 1989 година.

Ниту еден филм досега на таков начин не ни нудел одговори на најважните и најчесто поставуваните егзистенцијални прашања како што тоа го прави Вендерс во оваа химна на небото (ангелите) и на земјата, (односно на луѓето).

Од другата страна „Градот на ангелите“ (во режија на Бред Силберинг), кој е правен 11 години по „Небото над Берлин“ е арендби, хип-хоп, а не химна, за стереотипите. Американски инстант одговор на европските дамнешни и вечни дилеми.

Она по што се издвојуваат одговорите на Вендерс е нивната парадоксалност, нивната повеќеслојност. Тоа се одговори кои не воведуваат во нови прашања, во нови премислувања.

Како изгледаат прашањата што ги потикнува Вендерс? Тоа се прашања што ја преиспитуваат врската помеѓу материјалното и духовното? Има ли нешто зад материјалниот свет? Доколку има нешто повозвишено, божествено, како можеме да стапиме во заедница со тоа? Дали треба заради тоа да ги совладаме искушенијата на материјата, на телесното? Дали телото е материјата, а нашиот ум духовното? Дали човечката историја е само парада на порази која завршува во ништожноста? Дали некој ги слуша нашите гласови? Дали нашите гласови можат да стапат во контакт со божествениот збор (на почетокот беше словото) или со говорот на возвишеното? Дали нашите човечки победи и страдања се дел од некоја ултимативна причина или дел од некоја исто толку ултимативна бесмисла?

Сите овие прашања се резултат на дефинирањето на човекот по поднос на овие прашања произлезени во процесот на постојано нагласување на божемно непомирливите становишта на рационалното, односно - земното, и трансцеденталното - односно метафизичката димензија на човекот и неговата суштина. Тоа се прашањата што ги отвори уште Платон и тоа се истите проблеми што се манифестираа во постојаниот судир на западноевропската цивилизација помеѓу религијата и научниот секуларизам.

Кога станува збор за филмовите што доаѓаат од Холивуд, сосема ни е јасно дека не може да стане збор за вградување на духовност во целулоидот. Станува збор за продукти кои за матрица ја имаат социолошката, па дури, ако сакате, и политичката ствар на голиот рационализам според кој и метафизиката вешто ќе биде употребена во утилитарна функција на доларот.

Така е и со „Градот на ангелите“. Земена е приказната на Вендерс и на Хандке и според немилосрдните правила на холивудските булевари на самракот, стокмен е филм кој не поставува прашања, туку сервира дефинитивни одговори. Овој модел е наменет за публика која се раководи од истите принципи, според кои се раководи и индустријата. Таа публика нема што да мисли. Таа публика нема време да мисли. Таа публика има пари да ги плати тие што, навидум, мислат за нив.

Филмот на Вендерс е поинаков. Тој успева да направи филм кој не убедува, и тоа темелно и непоколебливо, дека прашањата што тој ги потикнува се и тоа како врзани и блиски за модерниот човек. Уметничкиот концепт на Вендерс во „Небото над Берлин“ е збогатен со вештината животот на Берлин да ни го прикаже во еден прилично реалистичен и документарен манир, но во исто време истиот тој живот да ни биде прикажан и од неговата метафизичка страна, како приказна за ангелите чувари на Берлин и на неговите жители.

Филмот „Градот на анегелите“ комуницира со базичните, елементарните страсти кои делуваат веднаш, но исто толку веднаш исчезнуваат. Колку што трае филмот. Затоа следниот филм се гледа повторно без никаков влог, без никакво чувство за претходните. Како инстант храната.

Во филмот на Вендерс комуникацијата со луѓето се остварува како со личности кои еволуираат. Тие се на патот да ги остварат своите духовни потенцијали. Во таа смисла ангелите во филмот на Вендерс, со оглед на тоа што се со луѓето одсекгаш, ги разбираат луѓето подобро отколку што тие самите се разбираат. Тие разбираат дека во суштината на луѓето е да ја достигнат духовната висина. Затоа Демиел и Касиел толку ревносно ги запишуваат сите постапки и размислувања на луѓето. Тие треба да сведочат за духовниот пат, за подемот или падот на луѓето. Тие собираат докази. Доказите се кога кондуктерот на трамвајот наместо „Станица кај зоолошката градина“ ќе викне „Земја на оганот“, или кога човекот што го пишува прошталното писмо на секое плико ќе залепи по една вредна колекционерска марка... Тоа се манифестации што говорат дека човекот изразува револт од секојдневието.

Љубов, трансцеденција, човечката историја, смртта... се теми кои на филмот на Вендерс му даваат епска димензија. Тоа не е холивудска епска димензија на високо-буџетни-воено-катастрофични-љубовни филмови. „Небото над Берлин“ е епски филм за херојските борби на малиот човек кои го дефинираат човечкиот вид. Малиот човек олицетворен во стариот раскажувач кој е нашиот модерен Хомер. Неговиот став, неговите приказни се - наши приказни. Неговата поента е и наша поента: посегнувајки по најсофистицираните научно-технолошки достигнувања човекот се соочува со опасноста да осиромаши со духот.

А, можеби и нема дефинитивни одговори. Можеби суштината е во постојаното прашување и во постојаното трагање.

И можеби затоа Вендерс направил филм кој уверува дека е можно и денес да се раскажуваат модерни приказни на начин на кој се раскажувале приказните за Гилгамеш, за Одисеј, или за Адам и Ева.