Блаже Миневски

Според вистински настан

Во улицата со насмеани мртовци стигнав попладне влечкајќи го куферот полн совети, соништа и ракописи. Таа беше единствена вистинска улица во градот; другите беа сокачиња што завршуваа во дворовите. Симнувајќи се на долната станица, морав да поминам низ дрворедот што завршуваше на другиот крај од градот. Обично ја избегнував таа улица - не сакав да ми се смешкаат построени како за поклон дебитанти што чекаат да ги препознаам. Гратчето е мало; сите се познаваме, и живи и мртви, пес ни матер, па затоа секогаш од некое стебло ќе ми се насмее лице, кое, во меѓувреме, додека сум отсуствувал, се преселило во став мирно на дрворедот. Играјќи премиерно со маска на смртта, еве го, ме гледа, се смешка и чека да го препознаам. Се разбира, таквите средби длабоко ме потресуваат, пес им матер, и затоа, сега, враќајќи се од Ајова, велам, враќајќи се дома од Америка, реков, а бидејќи веќе тргнав токму по таа улица, настојувам барем да одам брзо и да не гледам ни лево, ни десно во стеблата. Сепак, можноста за таква средба, постојано ме прогонува, па затоа нозете ми се пресекуваа веднаш штом ќе слезев на долната станица, велам, станица, реков, и штом ќе тргнев по главната улица. Всушност, имав некакво чувство дека има нешто или некој, пес му матер, некаква сила, некој порив во душата што ме тера барем за миг да ја кренам главата, и тогаш, штом ќе погледнам, велам, таму веќе ме чека насмевката на отсутниот. Тој се смее, а јас не им верувам на очите, но некако сепак чинам се насмевнувам, и продолжувам угоре по улицата.

И брзам така наведнат, а во тишината, пред мракот, стројот на мртовците неусетно како да се издолжува, како да растат нови стебла од двете страни. Почнува да роси чуден дождец што ја зголемува мистеријата, растегнувајќи го дрворедот и зголемувајќи ги капките што се ронат од гранките на дрвјата. Значи, со палтото преку глава веќе имав поминато речиси половина од улицата, кога некој, негде од лево, како да ми шепна нешто сосема познато, па дури го почувствував и здивот што ме полази по вратот. Ја стегнав рачката на куферот, пес му матер, и сакав да поттрчам, но грстови дожд како да ме гаѓаа само мене, удирајќи како по тапан во палтото натнато на главата. Здивот ме следеше како пес; јас побрзај - тој побрзај, па, иако не сакав, морав да застанам и да се свртам: ситни капки дожд ми висеа на клепките. Трепнав неколкупати за да ги истресам, велам, истресам, реков, капките, и тогаш видов како на стеблото пред мене радосно се усмивнува таа, велам, Цутика, реков, мојата професорка по литература.

Пред мене, и пред неа, одеднаш зажубори нашата река. Исто како тогаш, кога заминував од градот. Горе, негде кај свиокот, веќе се слушаше подземниот татнеж на возот; ударите во спојките на шините се пренесуваа и на дрвцата по брегот: „Те сакам ужасно, - се сврте Цутика, - те сакав ужасно, - додаде - а не смеев...“ - крикна и веднаш замолча поттрчувајќи низ тревата. Јас одев по неа, гледајќи горе во пругата; возот уште не се гледаше, но ако излезе на рамното, си велам, рамното, си реков, веќе ќе биде доцна, нема да го стигнам. Поттрчав по неа, сакав да ја фатам под рака, но таа одеднаш се сврте: „Знаеш што... мојата казна е моја награда!“ - рече, ми тутна некаква хартиичка во раката, ги рашири рацете за да ме прегрне, пречекори кон мене во тревата, но чевлите ѝ се заплеткаа во корењата, се лизна и падна во реката. Со едната рака се обиде да се фати за гранките што висеа над водата, но раката ѝ се лизна, не се задржи; струјата тука удираше со сета сила, па веднаш ја повлече под корењата, во дулите. Го пуштив куферот, се фрлив на земја и почнав да се влечам по тревата обидувајќи се да ја дофатам, да ја задржам. Но, реката беше многу побрза, ја сврте неколкупати, велам, сврте, реков, и ја фрли негде долу, зад врбите, а потоа пак ја врати во струјата до брегот. Трчајќи низ густежот од жбуње и трева, се обидов да ѝ подадам сува гранка за да се фати. Кога се пробив на една мала чистинка под врбите, матицата веќе ја влечеше кон другиот брег, а брановите ја поклопуваа еден по друг, па ја видов само уште еднаш. Десеттина метри зад неа, веројатно затоа што била закачена на некоја гранка, велам, гранка, реков, потскокнуваше нејзината шапка. Сé уште не можев де верувам дали сето тоа навистина се случи или само сонувам; писокот на возот што влегуваше во станицата како да ме разбуди, па го грабнав куферот, поттрчав по скалите, неколкупати паднав, но сепак некако успеав да скокнам на стапката од последниот вагон. Се затворив во едно купе на крајот, се завиткав со смрденото перде и кркорев како заклан. Во раката го стискав ливчето што ми го даде, велам, ливчето, реков, и липав уште погласно, зашто тоа беше доказ дека сé што случи беше вистина. Дувајќи ја правта низ пердето, постојано како да ја гледав нејзината шапка: потскокнува пред мене, се врти, се тресе, како да се смее, како да се потсмевнува. Тркалата долу удираат во спојките на шините, а гласот на Цутика ми yуни во главата: „Мојата одмазда е моја награда“, и пак исто, и постојано исто, велам, исто, реков, а возот само штрака, и штрака, удира во шините, клука, се ниша како да го дува ветар, како да го камшикува ту од едната, ту од другата страна. Локомотивата напред фркува и писка, а фркнувам и јас, велам, како коњ, реков, и одеднаш се стемнува, но следниот миг тунелот завршува и повторно го слушам гласот на Цутика: „Одмазда, одмазда, одмазда!“ И пак исто, и постојано исто. И така со денови јачи во мене возот, велам, возот, реков, и шиба реката, шиба. Можев ли нешто да сторам за неа; можев ли нешто повеќе да направам за Цутика?

Значи, сепак не излегла од реката, си велам. Ветрот што ги срона капките од десните дрвја, ме турна напред, ме залула, ме сврте неколкупати, а куферот ми падна во локвата; се спружи бочно како куче што чека да го погалиш. Токму тогаш Цутика почна уште порадосно да се смее; ми се стори како да се смее од секое дрво следејќи ме со погледот до крајот на улицата. Кога помислив дека тоа сепак само ми се присторува, зашто постојано мислев на неа, или пак можеби е од дождот што ми плиска во очите, истата насмевка ме пречека и на јаворот зад плоштадот. Дождот веќе удираше од сите страна, претворајќи ги дрвјата во жестоки диригенти; ми се стори како целиот дрворед да диригира некаков посмртен марш, а музиката ту засилува, ту се стишува, како да остава простор за воздушките на луѓето во поворката. Стоејќи под јаворот, велам, јаворот, реков, и гледајќи низ Цутика разлиена по хартијата, успеав да ја видам датата, велам, и годините за помен, реков, и да прочитам дека сепак не умрела дента кога заминав туку два дена подоцна. Тогаш веројатно ја пронашле во реката, си велам. Некрологот за тажен помен е од нејзиниот клас, а на него, и по толку години, не знам колку, пишува дека смртта не е отсуство туку променето присуство. Можеби е така, си велам, не знам, но знам дека сакам да продолжам а дождот не ме пушта ни да мрднам. Во едната рака го држам куферот, со другата ги бришам капките што преливаат од очите. А Цутика ме гледа, се усмивнува и трепка, како да не верува дека е мртва или како да не верува дека овој човек, овој мокар глушец под јаворот, сум токму јас, авторот на романот „Цутика“ сместен со гаќите во куферот, велам, куферот, реков, и одеднаш преплашено потскокнувам, всушност се ужаснувам од помислата дека дождот ми го накиснал ракописот! Го покривам куферот со палтото, и се смирувам: така е посигурно, си велам, секако. И Цутика се согласува; гледам како се усмивнува разливајќи се полека надолу, по кората на стеблото. Не можам да верувам дека таа што ме испрати тогаш кај реката; таа што ми ја даде адресата од International Writers Workshop-от во Ајова Сити, од курсот за креативно пишување, сега, по толку време со некаква надеж дека сепак можеби е жива, еве ме пречекува официјално сосема мртва, велам, мртва, реков, построена во дрворедот со насмеани мртовци како почесна стража во моја чест, во чест на големиот писател Константин Нушин Нестороф! Дождот ми жубори во ушите, а јас го гледам низ капките насловот на мојот роман на сите топ-листи за бестселери, меѓу кои и на онаа во „Њујорк тајмс“ и „Монд“, сегде, пес му матер, и тивко се молам водата да не ми го разлие низ гаќите во куферот, да не ми ја уништи кариерата.

Сега не знам како стигнав дома, и не знам како сум заспал стуткан на креветот во кој умре дедо Никита Нушин; лежеше покриен преку глава за да не гледам како му гасне жарчето во очите. Пред да издивне, зашто животот е здив, го тргна малку јорганот од лицето, ме погледна како да не верува дека сум дошол, дека сум тука, до него, а потоа пак се покри преку глава, и толку. Само колку да ми каже дека заминува. Кога се пробудив, палтото уште ми беше влажно, а до мене, размачкан, со сини, тенки поројчиња во аглите, уште се сушеше накрологот на Цутика. Се сетив оти го собрав од јаворот за да се уверам дека не сонувам. Го израмнив малку со раката, велам, раката, реков, и уште еднаш го прочитав. Всушност, јас само ја гледав а читаше таа, тивко како на час; прочитува неколку реченици и ме погледнува. Косата ѝ е собрана во кокле, не се гледа; вратот ѝ е како на лебед, и затоа не ѝ т реба коса за да докажува дека е жена; не ѝ треба ништо за да се види дека е убава. А очите, исти како твоите, драга моја; ретки се жените што имаат само женски очи. И секогаш само женски очи. Ме гледаше усмивнувајќи се исто како што се усмивнуваше кога беше среќна и жива, кога имаше со кого да ги подели тајните; иста како тогаш кога зборуваше за локните на Ана Каренина, за рамениците на Наташа Ростова и очите на Ема Бовари. Загледан во сините, потсушени браздички што се спуштаа од токму од нејзините очи носејќи ги црните букви негде надвор од некрологот, сфатив дека нејзиното отсуство навистина е само променето присуство, зашто таа живееше меѓу буквите. И живее меѓу буквите.

Следниот ден влезе мојот сосед Ечо Вревачо, а ниту викна, ниту тропна; само ја турна вратата и почна да се смее. Смеејќи се рече дека личам на удавено маче пред одводна шахта. Потоа се искашла и ги измазни мустаќите велејќи дека станал шеф на смена во градските гробишта: „Еден гроб, вели, копаме за сметка на државата; друг за мене, а, доколку остане нешто, ако се погоди денот, гробарите си копаат и еден за нив, лично; потоа пак еден за државата, и така со ред; има за сите. Имаме највисок бруто-национален доход по мртовец, мислам по глава“, вели и се смешка поткревајќи ги панталоните со двете раце во џебовите. „Сепак, подобро е да си на царина или на патарина“, додаде гледајќи го некрологот на Цутика на масата. Ги извади рацете, велам, рацете, реков, ги замазни мустаќите и рече дека ја нашле фатена за една тажна врба под мостот. Нуркачите одвај ѝ ја откачиле раката од гранката; не сакала да се пушти. Ја погребале бесплатно, вели, гратис, рече, на крајот на гробиштата, а три недели подоцна стигнале пари за споменик; во писмото пишувало дека парите ги праќам јас: „Знаеш ли дека со толку пари може да се направи споменик што ќе пее и ќе танцува, а може да учествува дури и на избори, ако сака, - вели. - По потреба може да зборува и за отсуството како присуство,“ - се закикоти бркајќи во џебовите. Дури потоа го виде мојот сé уште нераспакуван куфер, па сфаќајќи дека ништо не знам, го извади писмото во кое биле испратени парите за споменик; пликот беше ист со оној што го донесе жената со расцутен фустан пред да заминам во Ајова; тогаш тоа беше писмо на тета Лета, со фотографијата и документи за имотот во Сентилија. „Споменикот сепак е убав, - рече Ечо Вревачо. - Посетителите застануват да ја видат. Ако ја гледаш, те гледа; ако не ја гледаш, таа пак те гледа, и не се лути - додаде, - Буквите се од мене, гратис“ - заврши, ја опцу мувата што му застана на увото, без оглед дали беше женска или машка, го фрли празниот плик на масата, и дувајќи ги мушичките по ходникот замина исто како што дојде. Не рече ни збогум, ни догледање. Пред мене, на масата, беа двата плика; ракописот на двете беше ист, ама бојата беше различна: ниту на едното, ниту на другото ја немаше адресата на тета Лета. Сакав да на ѝ пишам писмо; да ѝ кажам за Ајова, и за мојот роман, а можеби и тоа дека и таа е лик во него, но немав адреса. Не знаев дури ни дали е жива.

Размислувајќи што би можел да направам, решив да ја пронајдам жената што ми го донесе писмото пред да заминам во Ајова; брзо ја најдов куќата, заyвонив и дури по неколку минути излезе бледникав маж, човек кој небаре со години лежел под некој камен како тревка. Бидејќи залезот му ја залепи сенката на yидот, имав чувство како да стои косо, како да се одлепува од малтерот и полека паѓа на улицата. Прстите на десната рака му беа сосема жолти, велам, жолти, реков, како фарбани. Догорчето од цигарата уште му беше залепено меѓу показалецот и средниот прст. Му кажав дека сум внук на Лета, а тој само затрепка, велам, затрепка, реков, и се обиде да шмукне од догорчето, но тоа беше веќе угасено. Се обyрна како да си ја бара сенката, покажа со раката да почекам, а потоа се сврте, ама тивко и чудно, како да е врзан со конци за стреата, велам, конци, реков, се наведна и влезе во куќата што беше само соба со праг на улицата. По извесно време, можеби по околу десеттина минути, човекот излезе и ми даде исто плико, бело, тврдо, како од пластика, и пак ме погледна со едното око како пиле, и повторно почна да го шмука одамна згаснатото догорче меѓу прстите, а потоа на истиот начин, како да лебди, се сврте и влезе во собата. Писмото беше адресирано токму на таа куќа; го видов бројот и името на улицата на сината табличка до вратата. Иако беше адресирано до нив, во заградата пишуваше дека е за мене. Не чекав да стигнам дома за да го отворам: на жолто парче хартија, невешто, и некако со мака, беа напишани дваесеттина разглобени реченици; буквите шетаа како мравки од едниот до другиот крај на листот. Мислев дека ги ловам со јазикот како гуштер. Пишуваше дека ѝ е жал за Цутика; дека жената што доаѓа кај неа ѝ кажала одамна за трагедијата, но и тоа дека таа знае сé за мене и за професорката, и знае за манастирот, за писмото на отец Агатон, за момчето што се претворило во пеперутка, за кружните велосипеди, за вистинските книги и лажниот живот, за мојот сон да станам славен писател. . . Кој можел да ѝ каже, помислив. Одлучила да прати пари за споменик во мое име, пишува, зашто Ечо Вревачо двапати ги украл парите што ги пратила таа во свое име. Жената што доаѓала секое лето кај неа, двапати прашала дали добиле пари за споменик на Цутика, а Ечо Вревачо двапати ја избркал од бараката на погребното претпријатие, со закана дека ќе ја врзи на некој крст и ќе ја силува дури не воскресне. Кога ги пратила парите на мое име, вели, име, рече, споменикот бил веднаш направен. Сега јас треба да засадам дрвце на гробот, рече, зашто само природата е вистина, и само неа никој не може да ја измисли, вели : „Ова писмо, како што гледаш, не го пишувам јас туку таа, жената на човекот што ќе ти го даде писмто, и тие, нивните две ќерки. Знам дека пишуваш роман, и знам дека тебе животот ти е малку за да го сакаш, па мора да го измислуваш за да го сфатиш и да го засакаш. Ти веруваш во душата, јас верувам во телото. Телото е наше, душата е ничија. Се разбира, сепак сакам да те видам; сакам да ме посетиш во мојата јавна куќа „Живаго“ дури сум жива. Ако ме посетиш подоцна, нема да можам да те гушнам: душите немаат раце. Веќе една година сум во количка; не можам да зборувам, и не можам да пишувам. Двете близначки, што јас ги викам Марија и Магдалена, цел ден ме возат во градината. Годинава има многу род; клапнаа гранките на портокалите, им удираат во главите, па затоа сé почесто вртиме само на терасата што виси над морето. Не сакам веќе да ги мачам да пишуваат. Запали му свеќа на дедо ти, ако уште ти е дедо, и на отец Агатон, се разбира, како што знаеш. Ги чувам сите негови писма. Те сака твојата тета Лета, засекогаш, и за никаде“, прочитав одејќи. На крајот имаше и некаков потпис, но не можев да го разберам. Го ставив писмото во џебот, замислувајќи како две русокоси девојчиња со плетенки ја туркаат количката со тета Лета низ дрвјата; портокалите им удираат во главите, а тие се веднат и се смеат дури не исчезнат во залезот.

За неколку дена, или недели, сеедно, стуткан врз разглобената масичка во собата уште еднаш го прочитав романот, корегирајќи некои решенија, и допишувајќи неколку нови епизоди, како дополнение за психолошкиот портрет на ликовите. Вметнав и неколку раскази, како оној за давењето на Цутика, и оној за човекот што пуши изгаснато догорче. Откако се вратив, двапати се јави и професорот Стиф Липтов од Writers Workshop-от, прашувајќи за романот: првиот пат му реков дека сум заљубен во главниот лик, а вториот пат дека ги мразам сите, освен тета Лета и Цутика. Сакаше нешто да каже, слушнав како зеде воздух во паркот во Ајова Сити, но сепак не рече ништо за романот, само ме поздрави од Хорхе Хулио Еберте, се насмевна, и врската се прекина.

Гледајќи преморен и сонлив во некрологот отпечатен за тажениот помен на Цутика, одеднаш, не знам зошто, ми дојде цела нова глава за Наташа Ростова, Ана Каренина и Ема Бовари. Замислив како заедно патуваат во француска кочија со федери, а во левиот прозорец како фенер се клати залезот, разлевајќи ги нивните тела во сина магла низ просторот. Само кочијашот знае кога и каде ќе стигнат, си велам. Госпоѓа Бовари дреме врз рамото на Ростова, а таа и Каренина тивко го оговараат гроф Толстој спомнувајќи ја слугинката Маша, и неговата брада, која, наводно, постојано мириса на мастило. А на што треба да мириса брадата на еден писател, си велам помислувајќи да се јавам во име на кочијашот, но се воздржувам и ги оставам да продолжат: „Тој секогаш е готов да скокне дури и на кокошка, ако не се најде некаква жена во близина“, мрмори Наташа, покривајќи си ја устата со белите ракавици што ги држи во раката. Зацрвената до ушите Ана Каренина само потврдува со главата шепотејќи дека грофот постојано ја изневерувал својата сопруга и, што е уште полошо, вели, сето тоа го запишувал во својот дневник. Во кочијата е топло, па Ана и Наташа набрзо ќе почнат да се галкаат по нозете, да се допираат по лицата. И тука ми доаѓа во мислите една нежна лезбејска епизода, во која, се разбира, госпоѓа Ема не може да учествува, зашто уште спие сонувајќи го залезот што како пердуви на колибри трепери низ лисјата. За жал, кочијата скокнува од некој камен, авторот паѓа од приказната, но, сепак, успева да стане и да поттрча, колку што може, за да ги стигне што побрзо, да ги спаси да не заталкаат, иако коњите сами си го знаат патот до железничката станица во Астапово. Малку подоцна, разголена како да излегла од хотелот „Булоњ“, на прозорецот од кочијата се појавува Ема Бовари: „Пишувај, грешниче, вели, пишувај, рече, и препишувај, бидејќи раката гние, а славата останува засекогаш“, и се закикоти гледајќи во писателот што трча низ тревата како луд; и тогаш коњите одеднаш јурнаа кон небото, се изгубија во темнината, па ајде сега биди Гогољ, стигни ги, си велам, пес му матер!

Следниот месец, драга моја, велам, месец, реков, романот „Цутика“ излезе од печат во тврди корици, пес му матер, тврди, реков, и веднаш беше пречекан со огромно воодушевување. Беше одлично примен од читателите и критиката, што беше навистина неверојатно за наши услови. Неподелено беше мислењето дека се работи за светски роман напишан на мал јазик; за шокантно дело од неанглиско говорно подрачје, за роман кој сигурно ќе биде светски бестселер, велам, светски, реков, пес му матер, и бездруго многу брзо ќе добие неколку интернационални награди за преведен роман. Некои врвни критичари јавно тврдеа дека „Цутика“ е прв наш роман кој може без проблем да се преведе на сите големи јазици, велам, јазици, реков, и директно, без никакви протекции, лобирања и државни пари, сам да влезе во сите листи на светски бестселери, да се истопори на чело, да се крене над сите наши балкански комплекси. Неколкумина дури напишаа дека станува збор за ремек-дело на светската книжевност во глобални рамки; за писател кој ќе го потресе светот, како што го потресувале еден век пред тоа Анхел Мунте и Бласко-Ибањес Висенте. Одамна веќе никој не ги знае, но тоа сега воопшто не е важно. Еден професор на Катедрата по компаративна книжевност, кој, патем, беше асистент кога јас студирав на истиот фалкултет, објави цела студија во која „Цуткиа“ го спореди со врвните романи на Гудвин Бенбоу, Хари Морган, Артур Гордон Пим, Бувар И. Пекише, Жилиен Сорел, Фаустус Фридман, Сантос Лусардо, Исмаил Квиквег, (кој дури и го цитираше во полза на мојот роман: „Напишав опасна книга, а сепак се чувствувам невин како јагне“), но и со делата на Хорхе Хулио Еберте, Месиго Танга и Мбуто Набутај од Кунду Бандунду, како и со најдобрите остварувања на руските класици Александар Петрович Сироткин, Лариса Фјодоровна, Дмитриј Дупков и Јуриј Андреевич Стрељников. За помалку од два месеца беа отпечатени шест изданија со исти корици, но со различна боја. Секое издание официјално беше во петстотини примероци, што е навистина голем тираж за наши услови, ако се знае дека годишно се продаваат по рекордни пет примероци. Агентите за пропаганда што работеа на продажбата на романот, ја форсираа приказната дека „Цутика“ е роман за една забранета и несреќна љубов, сметајќи пред сé, пес ѝ матер, на женската публика како најбројна во проценти. Од друга страна, издавачот сакаше да се направи уште поголема реклама со тоа што на секои две недели ќе се печати ново издание, што требаше да значи дека претходното веќе е распродадено. Притоа, секако, јавноста воопшто не знаеше дека секое ново издание се печати само во падесеттина примероци, па дури и дека од тие педесет примероци понекогаш се прават две изданија менувајќи ги само кориците. Благодарејќи на таквите трикови, народот нагрна на книжарниците: дневно се продаваа по рекордни осумнаесет примероци, од кои десет дискретно се враќаа назад, затоа што ги купуваа доверливи купувачи, изнајмени од издавачот. Користејќи ја таквата атмосфера, „Цутика“ доби две локални и една регионална награда, а беше преведен и на три соседни јазици, додуша исто така мали, но сепак битни за поширок пробив на романот. Исто така, секојдневно се емитува прилози за големиот интерес на читателите, па во таа насока дури и во вестите на националните телевизии се објавува информации за големиот интерес на светската книжевна јавност за „балканското книжевно чудо“, за најтиражниот роман во Југоисточна Европа, пес ѝ матер, и таканатаму. Значи, да не должам, драга моја, велам, да не должам, реков, сé одеше како како подмачкано, како во сон; станував писател од светски калибар, иако уште не бев член ниту на локалниот Сојуз на писатели, ниту на националниот ПЕН-клуб, или, што е уште понесфатливо, дури и без претходно да бидам забележан барем како надежен дебитант. Сите сакаа да разговараат со мене, а јас немав што да им кажам. Ме прашуваа дали работам на својот втор роман, а јас не знаев дали да ги лажам или да им признаам дека нема да има никаков втор роман; што ќе ми е втор роман, кога имам прв роман. Оставив, сепак, малку да размислам. Со еден збор, мојот роман „Цутика“ ја погоди целта; требаше само да се почека уште малку за да биде преведен на англиски и француски јазик, за почеток, се разбира, и тогаш дефинитивно еден писател од Полуостров на тагата, кој мислел дека живее на Островот на очајот, пас му матер, како Робинзон Крусо, реков, конечно да влезе на листата за светските бестселери. Во меѓувреме, слушај да ти кажам, добив многу убава честитка лично од Стиф Липтоф, во која сепак се чувствуваше мала доза на љубомора. И Американците понекогаш се љубоморни, драга моја, иако не бомбардираат. Сакам да кажам, сé беше убаво, пес му матер; беше како во бајка: летав над галебот Џонатан Ливингстон, велам, галебот, реков, летав, пес му матер, и кога мислев дека ќе го прелатам светот, одеднаш, како да сум летал сонувајќи, ги отворив очите и почнав да паѓам. И паѓав како камен, а не како пердув. И тогаш се случи трагедијата, велам, трагедијата, реков, мојот стрмоглав пад или потоп, мојата катастрофа, реко моја длабока, одмаздата.

Еден угледен критичар, вечен кандидат за член во локалната Академија на науките и уметностите, велам, кандидат, реков, со една единствена, сосема кратка но остра и жолчна студија, во која имаше речиси исто толку фусноти колку што беше главниот текст, докажа дека мојот роман е комплетен плагијат, целосно препишана книга без зрно автентичност и оригиналност. Се разбира, воопшто не го интересираа новите тенденции во светската книжевност, ниту принципот на креативно користење на податоците, како ни тоа дека на секое книжевно, мислам посмодернистичко позајмување, му претходи автентичната творечка имагинација на авторот. Всушност, како што велеше Стиф Липтоф, авторот размислува што треба да позајми уште пред нешто да позајми, а тоа значи дека твори пред да твори. За жал, критичарот со темни очила, и ташна од крокодил, пес му матер, тврдеше дека сé е препишано, и точка, па затоа романот не е оригинално дело туку обичен, безочен плагијат; компилација од неколку романи, наративна зелка составена од украдени мисли, описи и епизоди, дури и цели ликови, па никаков оцет од него не може да направи салата. Тоа што Стиф Липтоф го предаваше на курсот по креативно пишување на International Writers Workshop-от во Ајова Сити, велам, предаваше, реков, за него не важеше, тоа за него беше плагијат, и готово. Додуша признаваше некаков постмодернизам, но, велеше, ако сум сакал да бидам посмодернист, сите цитати требало да ги ставам во наводници или во курзив. Како доказ, во студијата концизно беше прикажано што, колку и од каде сум препишувал, а згора на тоа математички беше потврдено дека најмногу сум украл од руските класици, но и од некои други автори, откривајќи ги навистина сите пасуси што ги собирав тука, и во Ајова Сити, подготвувајќи се за пишување на романот. Без тие делови, велам, делови, реков, од мојата книга навистина не остануваше ништо; остануваа всушност само кориците, кои беа навистина оригинални: пеперутка што лета кога книгата е отворена, а стои кога книгата е затворена!

Веднаш по објавувањето на студијата што го уништи мојот роман, скокнаа и критичарите кои претходно пишуваа невидени пофалби, па, во тој контекст, за да се извади некако од сопствените лајна, да простиш, еден од нив откри дека дури и посветата е препишана, односно дека е дел од стара македонска песна, како јас тоа самиот да не го признавав во книгата. И друго, се разбира. Како и да е, дефинитивно бев уништен, згмечен и фрлен на буниште; не знаев што да правам, како да живеам; дали да побегнам на Островот на очајот или веднаш да се убијам како Хари Морган, во присуство на некој старец и некое море. Но, дури размислував, некој затропа на вратата: соседот Ечо Вревачо ми тутна поканата за мобилизација, велам, поканата, реков, велејќи дека имам само пет минути да се облечам и да тргнам со него. Рече дека почнала некаква војна или вооружен конфликт, сеедно. Овојпат ќе ги убиеме сите, вели, за да не ја мачиме историјата пак да се повторува. Се спакував набрзина, ги зедов писмата од тета Лета, некрологот за тажен помен на Цутика, клучот од манастирот на отец Агатон, велам, клучот, реков, и уште истото утро стигнав на фронтот. Кога минувавме низ гробишатата почувствував дека некој ме гледа. Ме следи со поглед низ грмушките. Малку се наведнав, всушност потклекнав, велам, клекнав, реков, и ја свртев пушката кон грмушките мислејќи да пукам без да нишанам. И, замисли, драга моја, тоа таму беше таа, велам, тоа таму беше ти, реков, мојата професорка извајана во црн мермер; гледам се усмивнува исто како дента кога падна во реката а нејзината шапка почна да потскокнува на брановите како да си игра. Споменикот е свртен кон мене, иако гробот е зад него. Поттрчав да го стигнам Ечо Вревачо, а таа почна да ме следи, како сенка, велам, како здив, реков, чинам никако не ме испушта од око; како да сака нешто да каже, како да чека нешто да кажам. И живите, и мртвите, велам, мртвите, реков, некој треба да ги признае за да постојат. Го стигнав Ечо кај оградата а Цутика уште гледаше во мене. Тој скокна во ровот, а по него скокнав и јас, велам, скокнав, реков, паднав во мравките и се разбудив. Претајќи со рацете како да се давам, некако се одлепив од масата целиот мокар, препотен и задишан, како уште да трчам во ровот заедно со Ечо Вревачо а некој упорно оди зад мене, ми диши во вратот и се смешка. Сфаќам дека сум задремал врз некрологот за тажен помен што го собрав од јаворот на плоштадот, а буквите ми се отпечатиле на образот! Куферот со ракописот што го донесов од International Writers Workshop-от во Ајова Сити - го нема. Веројатно сум го оставил во локвите кај дрворедот со некролози. Најпосле сфаќам дека останавме само јас и ти. И овој вистински настан. А надвор уште врне. Штом ќе го видиш ова модро писмо на мојот образ, велам, образ, реков, сé ќе ти биде јасно. Зад нас, веројатно затоа што била закачена на некоја гранка, потскокнува твојата шапка. Потскокнува во реката, ги изневерува брановите, се врти и се усмивнува. Си велам, можеби двајцата сме живи, само нема кој да ни каже.

Одејќи зад него, во еден миг почувствував дека некој ме гледа, ме следи со поглед низ грмушките. Малку се наведнав, всушност потклекнав, велам, клекнав, реков, и го свртев снајперот во тревата мислејќи да пукам без да нишанам. И, замисли, Дорунтина, тогаш ја видов неа, нејзиното лице од црн мермер: се усмивнува исто како дента кога падна во реката. Споменикот беше свртен кон мене, иако гробот беше сосема на спротивната страна. Поттрчав за да го стигнам капетанот, а таа никако не ме испушта од око: како да сакаше нешто да каже; како да сакаше нешто да кажам. Го стигнав Писпиле пред ровот, а Цутика уште гледаше во мене.