 Rista Marjanović
Ratni album
1912-1915
Internet izdanje
ZAJEDNIČKI PODUHVAT: "Projekat Rastko - Biblioteka srpske kulture na Internetu"
i Foto-savez Jugoslavije
IZVRŠNI PRODUCENT I POKROVITELJ:
"Tehnologije, izdavaštvo i agencija Janus", Beograd
STRUČNI KONSULTANT:
Milinko Stefanović, predsednik Foto saveza Jugoslavije
LIKOVNO OBLIKOVANJE:
Marinko Lugonja
PRODUCENT I UREDNIK:
Zoran Stefanović
VEBMASTERING I TEHNIČKO UREĐIVANJE:
Milan Stojić
DIGITALIZACIJA TEKSTUALNOG I LIKOVNOG MATERIJALA:
Nenad Petrović
TEHNIČKI ASISTENT: Vuk Ranković
OBJAVLJENO: 28. septembra 2000.
Štampano izdanje
IZDAVAČI:
Dečije novine, Gornji Milanovac, i Arhiv Srbije, Beograd
ZA IZDAVAČE:
Srećko Jovanović, glavni urednik i
i Mirjana Dajić, direktor
RECENZENT:
Milojko Gordić
UREDNIK:
Ljiljana Bojanić
PRIREĐIVAČ:
Jasmina Alibegović
KOREKTOR:
Mira Marković
GRAFIČKA OPREMA:
Dušan Popović
Štampano oktobra 1987. godine,
ISBN 86-367-0078-7
Ratni album Riste Marjanovića 1912-1915
Priređivači
Album ratnih fotografija Riste Marjanovića čuva se u Arhivu Srbije, kao arhivska građa, u fondu Ministarstva inostranih dela Kraljevine Srbije. Album obuhvata Balkanski i Prvi svetski rat do kaja 1915. godine. Rista Marjanović je, kao ratni fotoreporter, svojom kamerom beležio najvažnije trenutke u oba rata. Zanimljivo je da je album obuhvatio dva različita istorijska događaja - Balkanski i Prvi svetski rat.Možda su autori, ovakvim komponovanjem, želeli da objedine i ukažu celovito, na jednom mestu, težinu položaja srpske vojske i naroda u oba rata. Mir koji je vladao između ta dva rata, za srpski narod, posebno za srpskog vojnika, bio je tek samo predah između dve bitke. Psihički i fizički je za njega to bio jedan dugi rat koji je trajao od 1912. do 1918. godine.
Fotografije iz albuma su objavljivane u raznim prilikama i u raznim publikacijama. Neke su se pojavile već u toku rata uz izveštaje ratnih dopisnika, kao i na svesavezničkim izložbama ratnih fotografija. Deo ovih fotografija je vremenom postao simbol ratnih stradanja, nezaobilazan dokument tog vremena. U toku priprema albuma za objavljivanje,i pored želje da se ne poremeti autentičnost originala, došlo je do neophodnih ispravki. Na koricama albuma, u zlatotisku, su utisnuti crtež srpskog vojnika sa zastavom i godine 1912-1916 tj. period kada su snimljene fotografije. Međutim, poslednje fotografije iz albuma snimljene su novembra i decembra 1915. prilikom povlačenja kroz Albaniju. Zbog toga je izvršena ispravka u naslovu albuma. Legende uz fotografije su otisnute na samoj fotografiji i pisane su na engleskom i francuskom jeziku. Prilikom prevođenja legendi i proveravanja fotografija uvidele su se greške u objašnjenjima. Naknadnim proučavanjem utvrđen je njihov pravi identitet, pa je ovom prilikom to ispravljeno. U albumu su fotografije ređane hronološki, ali ne uvek dosledno. Zbog toga su izvršene neophodne korekcije u redosledu. Fotografije prate hronologiju događaja u balkanskom ratu: Kumanovsku bitku, Skoplje, borbe oko Prilepa i Bitolja; zatim bitke na Ceru i Kolubari u Prvom svetskom ratu, operacije 1915. i povlačenje srpske vojske kroz Albaniju.
Za današnje generacije ove fotografije predstavljaju istorijsko svedočanstvo jednog vremena. U vreme kada su nastale imale su i izuzetan praktički značaj. Naporima srpske diplomatije da upozna evropsku javnost sa tragičnim položajem srpske vojske kojoj je bila potrebna pomoć, pridružili su se i najistaknutiji javni radnici: Jovan Cvijić, Jovan Žujović i dr. Odlukom Vlade otišli su kod saveznika. Fotografije Riste Marjanovića objavljivane u toku rata, sigurno su doprinele da se njihova živa reč bolje i jače čuje.
Priređivači
"Ratni album" Riste Marjanovića - vredan spomenik srpske istorije
Dr Dragoje Todorović
Snaga srpskog oružja u ratovima koje je Srbija vodila protiv velikih carskih sila 1912. do 1918. godine zadivila je savremenike i donela priznanje, ugled i slavu celom srpskom narodu.
Ta antejska snaga izvirala je iz moralnih vrednosti koje su krasile srpskog vojnika i srpski narod. Svestan istorijskog trenutka u kome se našao, srpski vojnik je odlučno stupio u neravnopravnu ali pravednu borbu razvivši široko zastavu slobode i nacionalne nezavisnosti. Opasan mačem pravde i istine, on je u sebi našao dovoljno snage da istraje u toj teškoj borbi, da prebrodi sva iskušenja i slavi pobedu svoga oružja i trijumf ideala za koje se borio. To vreme velikih ratova ostavilo je dubok trag u svesti srpskog naroda. Potomci su svoje ratnike ovenčali slavom legendarnih junaka a istorija je zlatnim slovima obeležila njihovo delo. Podizani su im spomenici, postavljana spomen-obeležja, uređivana groblja rasuta po Srbiji i mnogim zemljama Evrope i Afrike ukopavani krajputaši onima koji ostaviše kosti neznano gde. U muzejima se čuva nešto od njihovog oružja, ratnih zastava i vojnih odličja. A poneka još živa legenda priča mladima o slavi i stradanju svoje generacije.
Zub vremena odnosi, međutim, jedno za drugim ova znamenja, a ratna pustošenja i vandalsko divljanje neprijatelja uništavaju spomenike onih koje njihovi preci nisu mogli slomiti ni pokoriti. Jedno od vrednih svedočanstava o njihovoj slavnoj epopeji, nastalo u toku samih ratova, autentično i neuništivo, ostaće kao trajna baština u bogatoj riznici srpske istorije. Zasluga pripada hrabrom ratnom fotoreporteru Risti Marjanoviću. Rođen u Šapcu 1885. godine, Rista je rano napustio rodni kraj, otišao u Beograd i upisao se u Slikarsku školu Riste i Bete Vukanović, a fotografski zanat učio kod poznatog beogradskog fotografa Milana Jovanovića.U stalnoj želji da se usavršava i sazna nešto novo, on odlazi u Beč, potom u Berlin i konačno se nastanjuje u Parizu. Tu radi kao fotograf, a od 1908. kao urednik ilustracije lista New York Herald izdanja za Evropu.* Pred ulazak Srbije u Balkanski rat, na inicijativu Dragutina Dimitrijevića - Apisa, tada šefa Obaveštajnog odeljenja, Rista Marjanović se vraća u zemlju sa zadatkom da snima predstojeće ratne događaje. Tako se ovaj već iskusni i afirmisani fotoreporter našao na izvoru zbivanja koja će ovekovečiti svojom kamerom.
Kao zvanični vojni fotoreporter bio je u prilici da neposredno beleži sve ono što je privlačilo njegovu pažnju. Svojom kamerom sačuvao je od zaborava oduševljenje srpskih vojnika na glas o ratu za oslobođenje podjarmljene braće, snimio, koliko su mu žestoke borbe to dozvolile, odlučujuću Kumanovsku bitku, ulazak srpske vojske u oslobođeno Kumanovo, Skoplje, Bitolj, pratio kamerom prodor srpske vojske na tle istorijskog Kosova, fotografisao srpske oficire i turske zarobljenike, stanovnike oslobođenih krajeva i dr. Njegove ratne fotografije brzo su stigle u Evropu, tako što ih je on lično upućivao pojedinim urednicima, ili što su ih kao ilustracije ratni dopisnici slali svojim listovima. Tako je i on doprineo porastu ugleda dotle malo poznate Srbije i njene hrabre vojske. Po završetku rata Rista Marjanović se vraća u Pariz i neumorno objavljuje snimke iz Balkanskog rata u New York Herald. Nije prošlo mnogo vremena, a Marjanović je sa kamerom morao opet da hita u otadžbinu i snima novu ratnu dramu koja je zahvatila Srbiju posle napada Austro-Ugarske 1914. godine. Bio je to silan i opaki neprijatelj koji je pošao da kazni i uništi Srbiju. Marjanovićev zadatak postao je još značajniji, a s obzirom da je ozvaničen kao ratni fotoreporter srpske vojske - još odgovorniji. Njegova kamera i ovoga puta snimala je neumorno i ostavila potomstvu
neizbrisivu sliku herojskog otpora celog srpskog naroda opakom neprijatelju. Snimao je srpsku vojsku prilikom velikih pobeda na Ceru i Kolubari; njegovom objektivu nisu izmakla ni zverstva koja je neprijatelj počinio u Mačvi i Pocerini. U teškim danima povlačenja srpske vojske i egzodusa njenog stanovništva 1915. godine Marjanovićeva kamera prati agoniju čitavog naroda. Te stravične scene odstupanja i povlačenja vojske i naroda preko Albanije, nazvanog srpskom Golgotom, upijala je suznim okom i drhtavom rukom Marjanovićeva kamera. Početkom 1916. godine, po odluci Srpske Vrhovne komande, Marjanović odlazi iz Skadra u Pariz sa zadatkom da preko svojih autentičnih fotografija prikaže saveznicima i celom kulturnom svetu herojsku borbu srpske vojske, muke i stradanja srpskog naroda, zločine okupatora nad nedužnim stanovništvom i, najzad, rešenost tog naroda da istraje do kraja u svojoj pravednoj borbi. Marjanović je potpuno obavio poverenu misiju. Umetničko oko snimatelja, autentičnost snimaka i njihova dramatična sadržina pobudili su veliko interesovanje Pariza i savezničke Francuske. Posle uspeha koji je doživeo prikazujući ih na svesavezničkoj izložbi u Luvru 1916. godine, on odlazi 1917. u Englesku, prikazuje ih u Londonu i drugim gradovima, a onda putuje u Ameriku gde takođe pobuđuje veliko interesovanje. Objavljujući Marjanovićev ratni album u vreme obeležavanja sedamdesetpetogodišnjice balkanskog rata, Arhiv Srbije preko jednog izuzetnog dokumenta oživljava vreme velikih podviga i velikih iskušenja slavne srpske vojske, a njenom ratnom fotoreporteru, zaslužnom Srbinu Risti Marjanoviću, podiže trajan spomenik.*
Dr Dragoje Todorović
* Više o Risti Marjanoviću u knjizi "Zbirka foto-negativa Riste Marjanovića", od Milojka Gordića/ (Beograd 1973) odakle su uzeti ovi podaci.
** Rista Marjanović je preživeo oba rata, umro je u Beogradu 1969. godine.
|
