Dr Nada Đorđević

Drugi festival srpske kulture u Budišinu

Maja meseca ove, 1968. godine, održan je drugi po redu festival lužičkosrpske kulture u Budišinu - starodrevnom gradu na reci Šprjevi, metropoli lužičkog kulturnog i nacionalnog života. Po drugi put posle drugog svetskog rata ovaj grad je bio domaćin brojnih amaterskih i narodnih društava, svedok nastojanja malenog lužičkosrpskog naroda koji je uprkos hiljadugodišnjem ropstvu i dugom nacionalnom ugnjetavanju sačuvao svoj narodni karakter, nesalomljivu volju za životom i karakteristično nacionalno kulturno bogatstvo.

Nacionalne folklorne tradicije negovane su u Gornjoj i Donjoj Lužici po selima jer se tu srpski živalj nalazio kompaktniji i čistiji nego u gradovima. U vreme najtežih nacionalnih i socijalnih ugnjetavanja te tradicije bile su im uteha, nada a ne retko i oružje protiv ugnjetača i protiv nasilnog ponemčavanja. Svoje nacionalno buđenje srpski narod obe Lužice doživljavao je skoro u isto vreme kad i ostali mali slovenski narodi. U to vreme, tačno 1842. godine, talentovani seoski učitelj Karol August Kocor osnovao je prvo pevačko društvo. Od toga vremena pevačka društva su stalno bila deo života ovog naroda, preko njih su oni sačuvali mnoge odlike svog narodnog melosa. Za sve vreme od svog postanka 1847. godine, Matica srpska u Budišinu rukovodila je celokupnim kulturnim razvojem svoga naroda i ona ima puno zasluga kako za razvoj srpskog književnog jezika, umetnosti i nauke, tako i kulture uopšte.

Za narod Lužice nastali su najteži dani u vreme nacističke vlasti kad je stradala većina istaknutih radnika i zabranjen svaki kulturni i nacionalni rad. Posle zavođenja antifašističkog demokratskog poretka i osnivanja Nemačke demokratske republike nastalo je novo doba za Lužičke Srbe. Ono o čemu su nekad samo sanjali, za šta su se godinama borili istaknuti radnici ovog naroda, danas je postalo stvarnost: potpuna ravnopravnost lužičkosrpskog naroda s nemačkim narodom na osnovu Zakona o zaštiti prava lužičkosrpskog naroda, izglasanog 1948. godine i zagarantovanog Ustavom Republike. Sve to donelo je novi polet i zamah celokupnom životu i radu naroda.

Jedna od vidljivih manifestacija novog života u obema Lužicama jesu i "Festivali srpske kulture"- Prvi festival s uspehom je održan 1966. a drugi ove godine. Kao trudbenici i radnici, koji su za proteklih dvadeset godina uspeli da podignu industrijske gigante u do tad tihom lužičkom kraju, tako su i amaterska društva za svoj rad i postignute rezultate dobila visoka priznanja od strane države. Na takmičenjima u Drezdenu 1967. pevačka društva su osvojila tri državne nagrade. To ujedno kazuje s kakvim su pripremljenim programom nastupili na Drugom festivalu. Učestvovalo je 65 najboljih skupina pevača, igrača i pozorišnih amaterskih društava sa 960 učesnika. Pored njih, kao gosti, nastupile su tri nemačke, jedna poljska i jedna slovačka folklorna grupa.

Široka i mnogostruka umetnička delatnost grupa, visoke ideje, dobar sadržaj i socijalističke koncepcije izvedenih programa doprineli su opštem uspehu festivala, Pored umetničkog dela u kome je izvedena premijera srpske opere "Jakub i Kata" od Kocora u Nemačko-srpskom narodnom pozorištu, Misse solemnis od lužičkog kompozitora Bjernata Kravca, uz učešće tri amaterska hora u starodavnoj, monumentalnoj crkvi sv. Petra u Budišinu, zatim predstave savremenog pozorišnog komada "Noćni pacijent" od Pjetra Malinka, koncerta Državnog ansambla srpske narodne kulture iz Budišina na radiju, program se pretežno sastojao iz folklornih grupa igrača i pevača amaterskih društava. Šarolike nošnje, naročito dobro očuvana ženska nošnja, horovi svih uzrasta pevača, od starijih do školske dece i pionira, dali su bogatu i zanimljivu sliku sačuvanog narodnog melosa, igara i običaja kao odraz prošlosti koju neguje i čuva, i sliku sadašnjosti u kojoj danas živi ovaj maleni, žilavi slovenski narod.

Tom prilikom izdavačko preduzeće za lužičku literaturu "Domovina" u Budišinu, izdalo je knjigu bogatu fotografijama u boji, "Simfonija radosti", koje ilustruju ovaj praznik lužičko-srpskog kulturnog života.