Dr Nada Đorđević

Institut za narodnu kulturu Lužičkih Srba

Institut za narodnu kulturu Lužičkih Srba, jedan od instituta Nemačke akademije u Berlinu, proslavio je 25 godina svoga postojanja. U poređenju sa sličnim ustanovama drugih naroda ovo je kratko vreme, ali za prilike u kojima je vekovima živeo lužičkosrpski narod, on je za to kratko vreme svoga ravnopravnog i slobodnog života u socijalističkoj NDR postigao zaista vredne rezultate.

Institut je osnovan 1951. godine i maja meseca otpočeo rad, a već kroz godinu dana bio pripojen Nemačkoj akademiji nauka kao jedan od njenih ravnopravnih odeljaka. Time je Institut istovremeno dobio sve uslove za razvoj kao institucija za istraživanja u domenu jezika, književnosti, istorije, etnografije i muzike. Pored toga Institut izdaje naučne publikacije i časopise prvenstveno na lužičkosrpskom jeziku. Nastavljeno je sa izdavanjem časopisa Létopis samo što sada on izlazi u tri reda, A za jezik i književnost, B za istoriju i C za folklor, poslednja dva na nemačkom jeziku. Svaki od njih ima dosad prosečno 20 knjiga. Institutu sarađuje i održava veze s ostalim srodnim ustanovama u zemlji i inostranstvu, stara se o podizanju naučnog podmlatka i za ovih 25 godina rada postignuto je toliko da danas sorabistika čini sastavni deo slavistike NDR i da je priznat i ravnopravan činilac svetske slavistike.

Rad na lingvistici stoji na prvom mestu i zasniva se na skoro stogodišnjoj tradiciji. Bez obzira na socijalnu i narodnosnu potčinjenost, lužičkosrpski filolozi su zajedno s nemačkim n drugim filolozima u prošlosti stvorili dobre osnove. Novi život zahtevao je najpre sređivanje u sferi jezika, standardizaciju književnog jezika, izradu pravopisa, terminologija, rečnika, normativne gramatike. I na svemu tome postignuti su dobri rezultati. Ostala su dva književna jezika, gornjo - i donjolužičkosrpski, izdat je pravopisni rečnik (Felkov 1971), neke terminologije i čitav niz rečnika (lužičkosrpsko-nemački Mitaša 1952, Jakubaša 1954, Švjele 1961; lužičkosrpsko-poljski Navke 1955, lužičkosrpsko-ruski 1974, u zajednici sa sovjetskim leksikografima), pored velikog četvorotomnog za koji se već godinama vrši ekscerpcija u Institutu. Gramatika treba da bude završena 1978. godine. Istovremeno se vrši zapisivanje dijalekata uz saradnju slavista Nemačke, Sovjetskog saveza, Poljske i Čehoslovačke. Od 1965. svake druge godine štampa se po jedan tom Lužičkosrpskog jezičkog atlasa i od 15 planiranih dosad je izišlo pet tomova najopširnije i najdetaljnije dokumentacije lužičkosrpskog jezika i njegovih dijalekata. To je značajan doprinos međunarodnoj slavistici i Sveslovenskom jezičkom atlasu. U vezi s tim izašlo je osam svezaka dijalekatskih tekstova.

Rad na istoriji književnosti morao se početi iz osnova. Sem stranih istorija književnosti (poljske od J. Golombeka. češke A.. Černog i J. Pate) postojale su studije O. Vičaza i M. Krječmara. No ipak, napisane su dosad dve knjige, dok je treća zbog smrti autora dr J. Mlinka u zastoju. Sem toga napisan je čitav niz preko potrebnih školskih udžbenika. Godine 1971. pojavio se Bibliografski rečnik lužičkosrpskih književnih i kulturnih radnika, koji pruža dragocene podatke svakome ko radi na bilo kome polju sorabistike. Štampano je nekoliko monografija (o Bartu Čišinskom, Pjetru Jordanu, J. Lorencu-Zaleskom), nekoliko starih jezičkih spomenika iz XVI - XVIII veka. knjige o narodnim pesmama i pripovetkama, o narodnoj muzici. Navedena su samo značajnija dela.

Vredi istaći i rezultate u bibliografiji. Dosada su izišla četiri toma: do 1952. od J. Jacvauka, do 1957, do 1965. i do 1970. od J. Mlinka, dok poslednja, koja obuhvata razdoblje od 1970-1975. treba uskoro da izađe.

Etnografija ima bogatu tradiciju. Ali i pored toga što je nasleđena dobra orijentacija, današnji razvoj života postavio je ogromne zadatke šačici saradnika. Zbog stvaranja velikog basena uglja i energetike baš na terenu čisto lužičkosrpskih sela, koja su zbog toga morala biti preseljena, etnolozi su hitno morali izvršiti sve radove za očuvavanje osobenosti ovih naselja, života i običaja, materijalnog bogatstva. Ništa lakši zadatak nije bio ni za muzikologe.

Što se tiče istorije ni ona nije bila u sređenijem položaju. Sem prevoda knjižice Boguslavskog iz 1884. nije postojalo ništa. Kružok osnovan pri Institutu pripremao je od 1954. godine materijal za izradu jedne četvorotomne istorije od koje je do danas štampan drugi tom (obuhvata razdoblje od 1789-1917), treći treba da izađe do kraja godine (od 1917-1933), prvi tom treba uskoro da se završi (od naseljavanja do 1789) a četvrti u toku sledeće dve godine. To će biti prva potpuna istorija Lužičkih Srba," rađena objektivno i na naučnim osnovama.

Institut ima svoju Biblioteku i Kulturni arhiv. Posle nacističkog divljanja oni su bili gotovo uništeni. No danas, nešto putem poklona, razmene i kupovine, biblioteka ima oko 60.000 knjiga i časopisa ima izrađen katalog i registre, a Arhiv poseduje dragocene ostavštine značajnih pisaca i javnih radnika, sve sređeno i popisano.

Saradnici Instituta sarađuju u stranim časopisima, i u našim, u Međunarodnom slavističkom komitetu, pomažu izdavačkom preduzeću Domovina na pripremi izdanja književnih lela, svake druge godine pomažu Sorabističkom institutu u Lajpcigu u održavanju Međunarodnog letnjeg seminara lužičkosrpske kulture u Budišinu.