Dr Nada Đorđević

LĚTOPIS Instituta za serbski ludospyt w Budyšinje Akademije wědomosćow NDR, Rjad A 1973. sv. 20 (1-2)

Na prvom mestu, kako je već uobičajeno, nalaze se prilozi iz lingvistike. Prva dva članka, jedan iz sintakse, u kome F. Mihalk, saradnik Instituta poznat po svojim proučavanjima srpskog jezika, piše o sintaktičkim konstrukcijama tipa "my kuždy/ty žana" i sl. U drugom članku X. Faske, rukovodilac odeljenja za izučavanje jezika istoga Instituta, objavljuje prvi deo svog iscrpnog posmatranja zamenica - Semantika i distribucija demonstrativnih zamenica u gornjolužičkosrpskom književnom jeziku. Zanimljiv i vredan pažnje je i prilog koji daju E. Ajhler i X. Diter Krauš, Niedersorbische Pflanzennamen als Reliktwörter in deutschen Mundarten, nalazeći neke uticaje lužičkosrpskog na nemačke dijalekte.

Jan Ciž nastavlja sa objavljivanjem obimne korespondencije velikog nacionalnog i kulturnog radnika Lužičkih Srba A. Smolera. Ovoga puta štampana su pisma njegovih ruskih poznanika i prijatelja, u prvom redu pisma Bođanskog. Pisma su veoma opširna i sadrže dragocene podatke za istoriju lužičkosrpskog kulturnog života njegovog vremena.

O porodici donjolužičkosrpskog pesnika K. Fr. Štempla, pravim imenom Kito Frico, piše R. Jenč. Upravo, ovde on iznosi podatke o pesnikovom ocu po kome i sin nosi isto ime, čoveku koji je posedovao magistarsku diplomu dobijenu u Vitembergu 1781, što je za njegovo vreme i sredinu iz koje je ponikao i u kojoj je delovao, veoma izuzetan slučaj. Vodeći crkvene knjige on je u njih zapisivao i ono što po službenoj dužnosti nije morao. I baš su ti zapisi od naročitog značaja jer pružaju zanimljive podatke a ujedno ocrtavaju njegovu obrazovanost.

Poznati poljski istraživač uzajamnih poljsko-lužičko-srpskih veza u prošlosti, A. Matinjak, otkriva neke detalje o boravku poljskog pesnika T. Lenartoviča u Lužici (Zagubiony ślad pobytu Teofila Lenartowicza wśród Łužyčan), koji se tu našao bežeći 1848. godine iz Krakova. U Budišin je stigao bez dokumenata i bez novaca, ali je zato ipak bio primljen srdačno i prijateljski kao Sloven. U albumu jedne lužičkosrpske porodice sačuvana je jedna njegova revolucionarna pesma posvećena nekom svešteniku. Time je A. Matinjak osvetlio jedan dosad nejasan momenat iz biografije Lenartoviča.

Na kraju sveske X. Faske izveštava o rezultatima sastanka Mećunarodne komisije za slovenske književne jezike, koji je održan u Skoplju 1972. i o sastanku Komisije za gramatičke oblike slovenskih jezika održanom iste godine u Beogradu.

U sledećoj svesci, u prilogu Wo přnčanach wulkeje rozšěrjenosće wobłukoweje konstrukcije w serbpćinje, F. Mihalk dovodi u vezu rasprostranjenost ove "Rahmenkonstruktion" u lužičkosrpskom jeziku i u poljskom i češkom jeziku, ističući naročito razlike u upotrebi ove konstrukcije u nemačkom jeziku.

R. Leč nastavlja svoja razmatranja započeta u prošloj todini i daje zaključke o modalnim oblicima pasiva u lužičkosrpskom - Die modalen Passivformen der modernen obersorbischen Literatursprache.

Vrlo zanimljiva izlaganja iz uporedne toponomastike donosi članak E. Ajhlera i K. Ganslevajta, Die sorbischen Flurnamen im Bereich des Früheren Stiftes Neuzelle. Toponimische Studien zum Ostniedersorbischen. Bogato potkrepljeni istorijskim i geološkim objašnjenjima, etimologijom naziva kao i ranije zapisanim nazivima, tumačeni su nazivi njiva, livada, luka u jednoj od biskupija istočne Lužice.

S vremena na vreme štampaju se izveštaji o zbirkama Serbskog kulturnog aktiva koje piše rukovodilac arhiva F. Mječk. U ovoj svesci prikazana je kompletno sačuvana ostavština Ote Vičaza (1874-1952). Rad ovog istaknutog lužičkosrpskog kulturnog radnika koji je od početka ovoga veka uzeo učešća u svim značajnim zbivanjima u životu Lužičkih Srba kao jedna od vodećih ličnosti, zaslužuje da se do sitnica upozna. To omogućuje njegova bogata zaostavština (67 kutija sa 753 arhivske jedinice) pomoću koje mogu da se prate, pored dokumenata o ličnom životu, zbivanja od opšteg značaja veze sa ličnostima s kojima je radio. Ostavštinu je sam Vičaz sredio i predao Institutu zajedno sa svojom naučnom bibliotekom koju je poklonio Centralnoj biblioteci Instituta. Začuđuje da se u njegovoj opširnoj korespondenciji ne nalaze sem jednog, Vjekoslava Bučara, nijedna ličnost iz naše sredine.

Neobična je sudbina najboljeg donjo lužičkosrpskog pesnika Mata Kosika o kome do danas nije izrečen sud, nije napisana monografija niti izdata sabrana dela. Po vrednosti njegove poezije, on to zaslužuje. Mali osvrt na sudbinu njegove poezije u Poljskoj daje J. Slizinski prateći njegova dela- s poljskom tematikom, kao i prevode na poljski jezik između dva rata.

J. Ciž ovoga puta objavljuje nemački pisane dokumente, Někototre dokumenty Wrocłwskeho akademiskeho Towarstwa za stawizny a rěč, sačuvana u Gradskom arhivu grada Zgorjelca "toj kolevki lužičkosrpskog preporoda". Dokumenti u detaljima dopunjuju ono što je dosad ukratko bilo poznato: da je društvo bilo skup Nemaca i L. Srba, da je imalo dve sekcije, nemačku i lužičkosrpsku i da je sa naučnim ambicijama radilo na istoriji, geografiji i jeziku.

X. Jenč skreće pažnju i ujedno iznosi svoja zapažanja i primedbe na knjigu K. K. Trofimoviča, Narisi z istoriй serbolužicъkoiй literaturnoй movi, Lьviv 1970. pisanoj kao pregled za potrebe studenata slavistike na ukrajinskim univerzitetima.

F. Mihalk izveštava o radu na Slovenskom jezičkom atlasu kao i o zasedanju Komisije za ispitivanje gramatičke strukture slovenskih jezika.

Svesku završavaju odabrani bibliografski podaci iz lingvistike i literature, a objavljenim člancima i studijama u vezi sa jezikom i književnošću Lužičkih Srba.

1974, sz. 21 (1-2)

Dve veće studije iz gramatike i sintakse stoje na prvim stranicama ovoga broja a pišu ih X. Faske, Semantika i distribucija relativnix zamenica u gornjolužičkosrpskom književnom jeziku, u stvari nastavak studije započete u prethodnom godištu, i I. Šjerakova, O definiciji relativno modalne rečenice. Oba članka imaju rezime na nemačkom jeziku. Drugi deo časopisa tretira literarna pitanja. Tako profesor praškog Filozofskog fakulteta, inače poznati sorabista J. Petr prati razvoj odnosa lužičkosrpskog pesnika i nacionalnog radnika Mihala Hurnjika sa Fr. Miklošičem. U družini đaka Lužičkog semeništa u Pragu koja se zvala Serbovka, negovan je lužičkosrpski jezik a učili su se i drugi slovenski jezici. Baš je Hrnjik učio naš jezik i prevodio naše narodne pesme. Obdaren i vredan on je bio izabran za predsednika družine i jedna od dužnosti bila mu je da drži predavanja iz gramatike i sintakse služeći se pri tome Miklošičevom gramatikom. Kasnije je stupio u prepisku s njim i slao mu primere lužičkosrpskog jezika te je na taj način pomogao da u kasnijim delima Miklošičevim sudovi o lužičkosrpskom jeziku budu tačniji. Tako se odjek Miklošičevog rada osetio i u Lužici, naročito onda kad je došlo do reforme pravopisa kojoj je Hurnjik za uzor uzimao Miklošičev primer. Objavljena pisma obojice sačuvana su u Slovenskoj biblioteci u Pragu i Austrijskoj narodnoj biblioteci u Beču.

Na ovo razdoblje gotovo se nadovezuje sledeći prilog J. Mudre, Serbovka u vreme nadzora M. Hatale 1872-1903. Mudra prati u detalje rad ove družine u vreme kada nad njom naučni nadzor vodi M. Hatala poznati pisac slovačke i češke gramatike profesor Filozofskog fakulteta u Pragu, vatreni branilac tzv. Rukopisa i iskreni prijatelj Lužički Srba. Razumljivo je da se on prvenstveno starao o izlaganju gramatike i jezika uopšte, i zbog toga je preporučivao čitanje narodnih umotvorina kao izvora čistog narodnog jezika. Iscrpan pregled ovako dugog perioda bilo je moguće dati jer su sačuvani gotovo svi zapisnici kao i zapisi literarnih proizvoda članova družine pod nazivom Kwětky (Cvetići). Na kraju je priložen hronološki pregled.

I sledeći prilog iz pera istog autora nadovezuje se na prethodni. To je objavljena korespondencija M. Hatale i predsednika družine M. Hurnjika, J. Skale, J. Libša, A. Muke. Pisma se čuvaju u Književpom arhivu Narodnog muzeja u Pragu.

J. Piž nastavlja sa objavljivanjem korespondencije A. Smolera o kome je u to vreme pripremao opširnu monografiju. Pisma su M.. Hurnjika iz 1859-1883. godine. Ovako značajne ličnosti u istoriji Lužičkih Srba zaista zaslužuju pažnju. Objavljivanjem njihove korespondencije omogućeno je da se u detaljima prate mnoga zbivanja u kulturnom životu Lužičkih Srba kao i napori njihovih vođa u borbi za nacionalna prava. Jedan deo korespondencije nalazi se u Slovenskoj biblioteci u Pragu a jedan u Arhivu Instituta za lužičkosrpsku kulturu u Budišinu.

Na kraju sveske X. Faske izveštava o trećem sastanku Međunarodne komisije za slovenske književne jezike koji je održan u Pragu.

Drugi broj ovoga godišta na prvoj stranici daje kratak osvrt na rad češkog slaviste i iskrenog prijatelja Lužičkih Srba, prof. univerziteta Antonjina Frinte povodom devedesetogodišnjice života.

Zatim dolazi nastavak studije X. Faske započete u prethodnom broju.

Svoj prilog još jednom gramatičkom problemu daje članak F. Mihalke, Prilog opisu kategorije brojeva u gornjolužičkosrpskom književnom jeziku.

Dva onomastička priloga: E. Ajhlera i X. Diter-Krauša nastoje da pomoću topografskih naziva odrede granice nekadašnje oblasti Lebus (Die Südgrenze des Landes Lebus 1249 im Lishe der Topografie und Namenkunde) i drugi s poljske strane, Dolnołuzyckie nazwy rzeczne, pruža čitav niz naziva vodnih tokova u Donjoj Lužici.

O najvećoj pesnikinji Donje Lužice koja je poznata i van svoje male domovine, upravo o prevodima njenih pesama na poljski, o Mini Vitkojc, piše J. Slizinjski upoređujući je sa poznatom češkom književnicom Boženom Njemcovom.

Prilog bibliografiji publikacija o lužičkosrpsko-litavskim uzajamnim vezama iz 1969-1973. godine, o vrlo živim vezama ova dva mala naroda jednaka i po svojoj borbi za svoje održanje, daje F. Mječk.

J. Ciž objavljuje dalji materijal interesantan za istoriju Akademskog društva za lužičkosrpsku istoriju i jezik u Vroclavu. Korespondencija je vezana za ličnost A. Smolera.

Kao i ranije, na kraju godišta objavljuje se odabrana bibliografija za 1973. godinu koju vode X. Jenč i A. Bukova.