Dr Nada Đorđević

Nove knjige Lužičkih Srba

Lužičkosrpska književnost se danas u uslovima potpune ravnopravnosti u NDR-u sve više razvija i u kvalitetu i kvantitetu, a samim tim i izdavačka delatnost jedinog preduzeća za štampanje knjiga na lužičkosrpskom jeziku "Domovina", sve više ima posla i odgovornosti. Ove godine "Domovina" se sprema da proslavi 25 godina svog rada. Iako bi to za srećnije narode bio samo kratak period, za lužičkosrpsko preduzeće je ovo prvi takav jubilej: tek 25 godina u slobodi i ravnopravnosti! "Domovina" ipak ima čime da se pohvali: za to vreme izdala je preko 2.000 naslova u 8 miliona primeraka. Ovde su ubrojani i školski udžbenici, naučna literatura i časopisi, pored lepe i popularne književnosti, ali za narod od oko 100.000 duša ovo su impozantne cifre. U širenju knjige učestvuju sve kulturne institucije, jer u izvesnom smislu lužičkosrpskog čitaoca treba privoleti i naučiti da čita te knjige. Od najranijih godina oni su bilingvisti, ponekad sa boljim znanjem nemačkog jezika, nemačka književnost je razvijenija i nudi veći izbor, pa zato ove cifre mnogo znače. Što se tiče opremljenosti knjiga, ilustracija, štampe i formata, dobija se utisak da se o svemu tome mnogo vodi računa što svedoče i nagrade koje su dobijene na sajmovima knjiga. Naročita pažnja posvećuje se opremi dečje knjige. Ilustrovane monografije nimalo ne zaostaju za uobičajenim nivoima.

Simpatičnu, za širi krug čitalaca, tzv. "porodičnu knjigu" izdala je "Domovina" 1982. "Naš otac i naša mati". Lepo opremljena, sa ilustracijama slikarke Vorše Lanzine koja je predstavnik nacionalnog u slikarstvu, knjiga je zbir tekstova savremenih lužičkosrpskih pisaca o svojim roditeljima, detinjstvu, teškom životu u siromaštvu i o uticaju tih seljačkih i radničkih roditelja na njihovu nacionalnu svest, na njihov književni rad. To je i vedro pričanje, i teško ispovedanje, ali na prvom mestu to je most između pisca i čitalaca, možda i jedan od plemenitih načina kako naći najlepši put do njih. I ne samo to. Tu je i deo teške istorije Lužičkih Srba u ovom veku i njihova uporna borba za održanje.

Povodom šezdesetogodišnjice života i plodnog rada najvećeg savremenog pisca Lužice, Jurja Brezana (kod nas je sa nemačkog prevedena njegova novela "Krista") "Domovina" je izdala 1981. knjigu "Kamičci i stena" autobiografski esej o njegovom životu. Brezan je dobitnik mnogih nagrada i prvi Lužički Srbin potpredsednik udruženja pisaca NDR. Njegova dela prevedena su na 17 jezika.

Jurij Koh štampao je roman "Usamljeni Nepomuk" sa čisto lužičkosrpskom tematikom. Tiče se raseljavanja jednog dela Lužice sa čisto srpskim selima, jer leže na ležištima mrkog uglja. Iz svojih drvenih kuća i baštica stanovnici su preseljeni u novosagrađene solitere. Tkač-umetnik Nepomuk posle dugog opiranja n bežanja od seobe, na polasku iz svog seoskog raja poneće samo delić ranijeg života: svoj razboj.

Pisac mlade generacije Ben Budar objavio je dnevnik iz vojničkog života provedenog u mornarici "U susedstvu makrela" u vidu pisama devojci. To je lepa i zanimljiva knjiga o problemima, tegobama, privikavanju i otporima vojničkom životu bliskim svakom mladom vojniku.

Još jednu knjigu o mladima "Gvozdeni prsten", štampala je "Domovina", poznatog dečjeg pisca Jana Vornara, opet sa temom lužičkosrpskom, o problemu mladih u nemačko-srpskoj sredini. Vornar je inače autor izvanredne knjige za decu "Šapka i Gapka", savremene bajke o divu, zmaju, vodenjaku i đavolčiću koje kroz sadašnju Lužicu vodi pametni dečak Šapka. Knjiga ove godine izlazi u četvrtom izdanju (prvi put je izišla 1970) što je za njihov ograničen broj dečjeg čitalačkog sveta izuzetan slučaj. Vrlo rado je čitaju u prevodu i nemačka deca.

Iz memoarske literature u "Domovini" su se pojavile tri knjige iz života najstarijeg živog slikara i publiciste Mjerčina Novaka Njehornskog (on je pre rata posetio naše krajeve i napisao knjige "U carstvu Dušana Silnog" i "Od Vardara do Jadrana") i memoari publiciste i nacionalnog radnika dr Jana Ciža "Ratovanje za oslobođenje Lužice" i "Oblaci na putu ka slobodi".

Iz poezije objavljena je knjiga pesnika mlađe generacije, Benedikta Dirliha, "Ponoćno sanjarenje" kojom je ponovo osvedočio svoj nesumnjivi pesnički talenat i nezaostajanje za modernim tokovima evropske poezije.

Sem savremenih pisaca "Domovina" objavljuje i dela klasičnih pisaca pa nastavlja izdanja celokupnih dela Čišinskog, Zejlera, Jurja Mlinka, donjolužičke pesnikinje Mine Vitkojc i Mata Kosika (1853-1940) koji je morao da se iseli u Ameriku i kao sveštenik svojim sunarodnicima, ekonomskim emigrantima, pevao o čežnji za domovinom. Poslednja izišla knjiga jesu njegova pisma koja je sakupio i izdao neumorni dr Frido Mječk.

Iako knjigu "Sorbišes Lesebuh - Serbska čitanka" - nije objavilo preduzeće "Domovina" već Lajpciško preduzeće džepne knjige Filip Reklam, juna 1981, na oba jezika, po svom značaju i vrednostima nesumnjivo zaslužuje da ovom prilikom bude pomenuta. Knjiga je prvenstveno namenjena nemačkim čitaocima da ih upozna s razvojem književnosti ovoga maloga naroda u svojoj sredini o kome tako malo znaju i koji je doskora živeo prezren i obespravljen. Izbor tekstova, koji obuhvataju razvoj u toku pet stotina godina, izvršio je i većinu preveo na nemački, napisao iscrpne komentare jedan od najboljih savremenih pesnika, inače slavista po struci, Kito Lorenc. U izboru tekstova oseća se vekovna borba Lužičkih Srba za opstanak i očuvanje nacionalnog karaktera, ljubav prema svom kraju i narodu, želja da se u borbi za njega istraje, svest o vrednostima koje treba sačuvati. S druge strane to je ujedno i odraz lužičkosrpsko-nemačkih kulturnih veza u prošlosti i odnos pojedinih nemačkih ličnosti prema Lužičkim Srbima. Knjiga će pored nemačkih čitalaca i lužičkih steći i čitaoce među poznavaocima nemačkog jezika kao i slavistima slovenskih govornih prostora.

Od ove bogate izdavačke delatnosti, sem Brezanove "Kriste" preveden pre više godina, kod nas nije prevedeno ništa, izuzev nešto malo u Sloveniji, koja održava s njima lepe odnose, i u Makedoniji jedna antologija proze. Zato su u Budišinu štampane pripovetke Branka Ćopića, Martića i Hromadžića.