Kito Lorenc

Lužičkosrpska književnost nekad i sad

"Književnost Lužičkih Srba", izbor priredio Radoslav Bratić, tematski broj časopisa "Koraci", knjiga XIX, sveska 7—8, Kragujevac 1984.

KITO LORENC (1938). Pored svoje obimne aktivnosti kao izdavač, prevodilac i esejist, Lorenc se javlja i kao pesnik-liričar i na lužičkosrpskom i na nemačkom jeziku. Poznat je pisac i van granica NDR. Dobitnik je nagrade "Hajnrih Hajne". Knjiga Struga je dvojezično izdanje njegovih pesama.

Prema jednoj lužičkosrpskoj izreci, književnost ima zadatak da u svom narodu uvek održi "živu svest o samom sebi". To svakako, u svako doba, važi za sve književnosti ma kako bili veliki ili mali ti narodi. A ipak to je misao koja je rođena iz hiljadugodišnje nevolje najnesrećnijeg slovenskog življa sa ostacima u Nemačkoj, o kojem je Herder u svom delu Ideje za jednu filozofiju ljudske istorije napisao da je ovaj narod po svemu "sličan onome što su Španci učinili od Peruanaca".

Narod koji je rođen iz nacionalnog i socijalnog tlačenja jedne ljudske grupe čije je ime važilo kao pogrda, kome je na kraju i jezik bio zabranjen da bi se izbrisalo sećanje na bajku i na pesmu koja je lečila "hiljadu bolova". I kada je jezik ipak postao pismo, Sveto pismo, kada taj jezik nije više živeo samo kao šapat, kada je nekima prošao kroz glavu i ruke, kada se vratio kao svest o sebi i zajedništvu, kao svest o poreklu i etničkoj pripadnosti, onda su ti spisi konfiskovani, i spaljeni, ako su uopšte mogli da postanu letak, novine ili knjiga. Pesnik ili mislilac (koji se na lužičko-srpskom jeziku naziva trudbenikom) gajio je nadu da razvija maternji jezik i da na njemu izgradi najveći stepen kulture, ali su takve stvaraoce progonili kućnim premetačinama i nadzorom vlasti, uhođenjem i zabranama pisanja, progonstvima i suđenjima za veleizdaju.

Pored teškoća spolja, kao njihove bliže ili dalje posledice, dolazile su i teškoće iznutra. Prema rečima Franca Verfela o Šleskim pesmama Petra Bezruča, "tlačenje je beskrajna materija za pesništvo"; tačno je i to da teškoće i otpori mogu biti stimulans za književno stvaralaštvo ali diskriminacija i društvena izolacija mogu dovesti i do gubljenja suštine. Tako, književnost je opterećena traumom ekskluzivne nacionalne obaveze (protivotrov koji su lužičkosrpski pisci morali da razviju protiv nemačkog šovinizma, protiv proizvoda truleži u nemačkim prilikama, ali tako njihova dela nisu manje opterećena tim svojstvima nego što je to stvaralaštvo pesnika iz susednih pograničnih oblasti nemačkog regionalnog "Društva za lužičkosrpsku pismenost").

Za krajnje otežavajuće uslove, za nastojanje i delovanje lužičkosrpske književnosti, pored pomenutog procesa stagnacije koji je sprovođen kroz germanizaciju i asimilaciju a koji se odnosi na nedostatak prostora za stvaralaštvo, postojao je i nedostatak institucija za unapređenje književnosti kao i analfabetizma koji je vladao stotinama godina; ostalo je izvršila mnogostruka rascepkanost teritorijalna, administrativna, jezičko-dijalekatska i verska.

Treba li posle ovakve predistorije objašnjavati zašto mi još ni danas, posle trideset godina novog društvenog poretka, kada oslobođena misao svakog lužičkosrpskog pesnika može da dopre do nas — i to na maternjem jeziku koji je uprkos svemu ipak preživeo — nemamo opštu živu predstavu o lužičkosrpskoj književnoj svesti: o sećanju iz prošlosti, o brojnim iskustvima, o sadašnjoj artikulaciji ovog jezika prema svemu ovome?

(...) Od početka sedamdesetih godina, prvi put raspolažemo sa Lužičkosrpskim biografskim leksikonom koji pruža podatke o osam stotina lužičkosrpskih autora (oni koji danas žive nisu uključeni) iz petstogodišnje kulturne istorije — to je jedna vrsta muzeja lužičkosrpske književnosti...

Napomena:

Većina ovde objavljenih tekstova prevedena je iz pregleda Kita Lorenca (sačinjen dvojezično) Sorbisches Lesebuch. Deo tekstova je preveden iz drugih knjiga i časopisa.