|
|
 |
Zoran StefanovićPortret jedne epohe i kroki dolazećeIzložba "60 godina domaćeg stripa u Srbiji"; komesar Slobodan Ivkov; galerija Likovnog susreta, Subotica, 1995.Po nekom čudnom ustrojstvu, skoro celokupan značajniji život modernog evropskog stripa se u ovom veku svodio na prostor omeđen trouglom Madrid-London-Beograd. Zašto su Španija, Italija, Francuska/Belgija, V. Britanija i bivše Jugoslavije uspele da stvore autohtone domaće škole, a da su Nemačka ili neke slovenske kulture ostale kreativni patuljci na polju strip-umetnosti? Razlozi su velikim delom možda i u društvenom sklopu i civilizacijskom nasleđu, ali je konstanta očigledno potvrđena. U nabrojanoj grupi autohtonih strip-škola, južnoslovenski prostor (čitaj - srpsko-hrvatska produkcija) je i pored ostvarenog kreativnog identiteta, u stvari bio u produkcijskom i izdavačkom smislu ružno pače koje je moralo da mukotrpno i iz temelja gradi minimalni okvir delovanja posle svakog većeg istorijskog ili ideološkog potresa. Strip je, u modernom smislu reči, na južnoslovenskim prostorima zaživeo već polovinom XIX veka pod znatnim uticajem nemačke štampe. No, "priče u slikama" u izdanjima Jovana Jovanovića Zmaja očigledno ne možemo tretirati kao "protostripove", jer je reč o izbrušenom medijskom pristupu a ne o začetku forme koju srećemo, recimo, na skiptarima Lepenskog Vira ili freskama vizantijskog kruga koje su takođe pokušaj naracije i dramske strukture date kroz slikovni okvir. Parcijalno sagledavani kroz pojedinačne istraživačke napore, mnogi važni činioci razvoja domaćeg stripa ostaju potcenjeni ili neprepoznati baš kao što se, recimo, u istoriji književnosti načinio previd sa celim problemom predvukovske fantastike. Temeljnije razumevanje razvoja domaćeg stripa dobijamo tek preko projekata kao što je "60 godina domaćeg stripa u Srbiji" komesara Slobodana Ivkova u galeriji Likovnog susreta u Subotici; izložbi koja je do sada najveći pokušaj sintetičkog sagledavanja istraživačkih rezultata retkih eksperata koje imamo (poput Zdravka Zupana). Izložbu prati katalog/monografija koja predstavlja prvi pravi leksikon "stripara" (Ivkovljev neologizam) koji ova sredina ima. U vrlo kompetentnom izboru, 250 domaćih autora zaslužilo je svoje mesto u pregledu razvoja domaćeg stripa. Raspon u žanrovima, školama i segmentima tržišta je tačno pokriven, dok su neka pitanja (poput srpskog industrijskog stripa ili alternativnog radikalizma omladinske štampe) po prvi put razmatrana u širem kontekstu. Poglavlje Pioniri stripa u Srbiji posvećeno je periodu od nepunih šest godina (1935-1941) kada se Jugoslavija uzdigla u evropski vrh ove umetnosti. Pored logičnog predstavljanja doprinosa ruske emigracije, Ivkov dopunjuje sliku o "Beogradskom krugu 1" uvrštavanjem i Markovića, Jankovića, Perice, Kalmarovića i Mitrovića, dajući širi pregled tadašnje produkcije. Dometi beogradske škole po predratnoj Evropi tek treba da se do kraja utvrde, mada je još slabije osvetljen, u domaćoj literaturi čak i potcenjen, posleratni period zastupljen u poglavlju Obnovitelji stripa. Pregled kritičnog ideološkog perioda i žilavosti medija pokazuje koliko Sulić, Bogičević, Mitrović-Kokan, Hecel i drugi zaslužuju dostojna reizdanja (albume i monografije) i povratak u svest savremenih umetnika i istraživača. Poglavljima Istraživanje i novi putevi u stripu i Bivši studenti i omladinci (uloga omladinske štampe u razvoju stripa) Ivkov po prvi put vrši revalorizaciju jednog od najbitnijih segmenata, koji zbog svoje rasparčanosti i haotičnosti tek sad u ovakvom izboru postaje pregledan. Za razliku od ranjivog glavnog toka koji uvek zahteva jaku i dalekovidu produkcijsku logistiku, alternativni izraz je svojim gerilskim okvirom u Jugoslaviji brzo dobio zrelu formu, jednako vrednu inostranim pandanima. Logičan ishod je skorašnje veliko interesovanje inostranih izdavača za Aleksandra Zografa, a uskoro možda i za Vostoka, Grabovskog, Redžića i druge autore iz vrlo apartne škole srpskog "podzemlja" devedesetih. Poglavlje Naši autori u inostranstvu svedoči o šestdecenijskom kontinuitetu inostranog plasmana, ali pretežno parcijalnom i nikad dovoljno organizovanom. Još krajem tridesetih godina, srpski strip je preko Lobačeva, Kuznjecova, Solovjeva i drugih bio značajno prisutan, recimo, po francuskim magazinima. Ta prisutnost traje do današnjih dana, ali je najčešće bio u pitanju pojedinačni autorski prodor, rasut i rizičan, a skoro nikad kao organizovan plasman zrele škole. U tom smislu, Janjetovljeva "Mladost Džona Difula", Kerčev američki plasman ili Perovićev rad sa Abulijem, možda predstavljaju individualnu najavu za ono što će njihovi naslednici organizovano postići. Upoređeno sa dva prethodna perioda, poglavlje Autori glavnog toka koje predstavlja umetnike etablirane pretežno tokom osamdesetih, ne začuđuje visokim standardima. Da nije bilo decenijskog razvoja i prethodnog nasleđa, pitanje je da li bi poznavanje specifičnosti medija, likovni kvaliteti i zrela dramaturgija modernog srpskog stripa uopšte bili mogući. Ivkov, pedantan hroničar masovne kulture, uvršćuje u pregled i samosvojne autorske ličnosti poput Tucića kreativno izraslog u Ju strip magazinu, ali i seriju manje poznatih crtača iz Dnevnikove škole ("petparačka" produkcija) da bi se uvideo dijapazon bez kojeg celovita nacionalna scena ne može da postoji. Posledično tome, poglavlje Budućnost stripa u Srbiji pokazuje da je budućnost već došla. Najmlađa generacija umetnika, stasala u devedesetim - prvi put ovako predočena javnosti kao novi talas ("četvrta generacija" po Kljakićevoj podeli?) - jeste daleko najzrelija generacija u novijoj istoriji stripa u Srbiji, poređeno čak i sa "ruskim periodom". Dovršenost i zrelost mladih autora je na daleko višem izražajnom nivou nego što je to danas francuski prosek, a i čitav krug najmlađih profesionalnih dramaturga ravnopravno radi i za strip, pored televizije i filma, unoseći specifičnu notu u svetski trend "nove narativnosti". Tragično je da zamrlo domaće izdavaštva verovatno ne može još dugo da prati ovaj generacijski talas, te je sudbina autora i autorskih grupa i dalje diskutabilna i nimalo ne zavisi od kreativne zrelosti. Bastard Istoka i Zapada, strip u Srbiji (zajedno sa blizancem - hrvatskim stripom) završava svoju adolescenciju, i u tom smislu projekat "60 godina domaćeg stripa u Srbiji" zatvara jednu epohu i najavljuje sledeću koja zaslužuje priliku da se u punoj meri razmahne u evropskom kontekstu. Priliku koju većina prethodnika - zbog brutalnih društvenih lomova - nikada, na nesreću, nije dobila. [1996]
// Projekat Rastko / Strip
// |