Klasici srpskog stripa

Zdravko Zupan

Konstantin Kuznjecov

1895-1980

Crtač, ilustrator i scenarista ruskog porekla Konstantin Konstantinovič Kuznjecov stvarao je u Beogradu između dva svetska rata. Bio je jedan utemeljivača modernog stripa u Srbiji i Jugoslaviji, a istovremeno i jedan od onih autora koji su u to davno doba doprineli njegovoj afirmaciji i van granica Kraljevine Jugoslavije.

Rođen je 3. maja 1895. godine u Petrogradu (Lenjingrad, danas Sankt–Petersburg) u carskoj Rusiji. Potiče iz veoma obrazovane porodice. Godine 1920, nakon što su mu oca, direktora muške gimnazije, ubili boljševici, Kuznjecov beži na jug Rusije i stupa u rusku armiju generala P. N. Vrangela. Sa njenim ostacima evakuisao se sa Krima početkom 20-ih godina u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Neko vreme je boravio u Pančevu — u kome je u to vreme postojala ruska umetnička škola — a potom je prešao u Beograd.

Pored svog stalnog zaposlenja crtača reklama u Robnoj kući "Mitić", bavio se karikaturom, ilustrovanjem knjiga i crtanjem stripova. Njegov prvi strip, "romansiran istorijski događaj iz naše prošlosti", objavljen je pod nazivom "Majka" 1937. godine u listu Mika Miš. Od tada pa do početka Drugog svetskog rata Kuznjecov je za legendarno izdanje Aleksandra Ivkovića nacrtao dvadeset pet kompletnih stripova i kraći strip, nagradnog karaktera, "Priča o mački sa četiri noge". Reč je uglavnom o realističkim ostvarenjima. Kuznjecov ih je kreirao prema klasičnom realističkom obrascu 30–ih godina u širokom žanrovskom rasponu od istorijskih, kriminalističkih do onih inspirisanih pričama iz "1001 noći". Izuzetak predstavljaju, uz već pomenuti nagradni strip, tri epizode serijala "Boemi". Ovaj serijal, u kome se kao glavni protagonisti pojavljuju dva simpatična majmuna, Toni i Soni, realizovan je u karikaturalnom maniru Volta Diznija. Za Politikin zabavnik je, pored istorijskog stripa "Petar Veliki", uspešno adaptirao Puškinove bajke "Skaska o zlatnom petliću" i "Bajka o caru Saltanu", pod jakim uticajem znamenitog ruskog ilustratora Ivana Bilibina. U istom stilu započeo je sa obradom bajke "Konjic vilenjak" Petra Jeršova (prevod P. Poljakova) na stranicama Malog zabavnika izdavanog za vreme nemačke okupacije.

Opšti je utisak da je Konstantin Kuznjecov najviše pružio u realističkim storijama kao što su "Grofica Margo", "Baron vampir", "Tri života" i "Žig smrti" koje je, kako se pretpostavlja, uradio prema sopstvenim scenarijima. Misteriozne kriminalističke priče "Grofica Margo" i "Baron vampir" mnogi smatraju njegovim najboljim delima. Osobena tehnika pripovedanja, maštovito oblikovani karakteri, promišljeni crno–beli grafički odnosi i pažljivo rekonstruisani dekori, čine da ova ostvarenja idu u sam vrh jugoslovenskog i evropskog stripa 30–ih godina.

Zanimljivo je da je "Grofica Margo" pre II svetskog rata sa puno uspeha objavljivana u inostranstvu. Izlazila je na poslednjoj strani francuskog strip–lista Gavroš (Gavroche). "Čitaoci Gavroša se i danas verovatno sećaju prostranih ledina, dubokih šuma koje su okruživale dvorac pun tajnih prolaza, dugačkih hodnika prekrivenih pločama koje su pod odsjajem meseca stvarale zabrinjavajuće senke" – ovako je o stripu "Grofica Margo" pisao 1981. godine francuski kritičar i istoričar stripa Klod Žijo (Claude Guillot), da bi se u jednom trenutku oduševljeno zapitao: "Šta bi bez Kuznjecovljevog stripa bio ovaj list?".

U Francuskoj su inače publikovani i neki drugi Kuznjecovljevi stripovi: "Sindbad moreplovac" (Jumbo), "Brodolomnici" i "Džingis Kanov potomak" (Aventures), "Zeleni zmaj" (Le journal de Toto), "Orijent Ekspres" i "Ali Baba i četrdeset hajduka" (Les grandes aventures).

Kuznjecov se u nekoliko navrata poslužio pseudonimom. Serijal "Boemi" potpisao je kao Steav Doop, a prvu epizodu stripa o Benu Keriganu, "Džingis Kanov potomak", kao K. Kulidž.

Sarađivao je sa scenaristima Brankom Vidićem i Svetislavom B. Lazićem. Koristio je takođe i književne predloške. Međutim, povremeno se i sam ogledao kao scenarista. U tom poslu je, prema nedavnom svedočenju Kuznjecovljevog prijatelja Mihaila Skvorcova, umetniku pomagala i supruga Zinaida Sergejevna.

Za vreme nemačke okupacije crtao je karikature u pronedićevskom Bodljikavom prasetu, radio plakate (neki su realizovani u formi stripa: "Priča bez reči", "Laž istoka" i "Opomena") i propagandne knjižice za Propagandno odeljenje "S" tadašnjeg nemačkog vojnog zapovednika Srbije.

Tokom 1943. i 1944. Kuznjecov se vratio stripu. Na stranicama Malog zabavnika objavio je nekoliko stripova od kojih je, van svake sumnje, najzanimljiviji "Priča o nesrećnom kralju". Iako je radnja ovog alegorijskog stripa, koji je istovremeno bio i propagandnog karaktera, smeštena nekoliko vekova unazad, u njemu se kao glavni akteri javljaju: Kralj Aleksandra Karađorđević (Stari kralj), Kralj Petar II (Mladi kralj), Vinston Čerčil (Plemić zlobnog vladara), Josip Broz Tito (Razbojnik) i Josif Visarionovič Staljin (Severni krvoločni vladar)...

Životni put ovog umetnika nakon odlaska iz Srbije, krajem 1944. godine, konačno je rekonstruisan zahvaljujući istraživanjima Alekseja Arsenjeva. Napustivši Beograd Kuznjecov je najpre dospeo u austrijski logor. Godine 1946. biva premešten u logor koji se nalazio u predgrađu Minhena u tzv. "SS kasarne", gde radi ilustracije u časopisu Ogni i karikature u humorističkom časopisu Petruška (pod pseudonimima: Kistočkin, Kuzja, K³). Krajem 40–ih ili početkom 50–ih imigrira u SAD i nastavlja umetničku delatnost ilustratora, slikara i ikonopisca. Naročitu popularnost postigli su njegovi akvareli, publikovani u vidu dopisnih karata ("Trojka", "Zautrenija", "Gulijanje", "Sočelnik" i dr.) i kalendar ("Sankt–Peterburg") njujorškog izdavača Martýćanova. Slikovnica Kreščenie Rusi izdata je 1988. u Moskvi, a predstavlja reprint kanadskog izdanja iz 1970. godine.

Konstantin Kuznjecov umro je 9. marta 1980. u Los Anđelesu.