Sveti Sava: Sabrani spisi

Rečnik manje poznatih reči

A

agripnija (grč.) - bdenije, svenoćna služba

aliluja (jevr.) - "Slavite Boga!" čest liturgijski refren ("Aliluja! aliluja! aliluja! slava tebi, Bože!")

amin (jevr.) - Zaista, da, neka tako bude; završna formula molitava

anafora (grč.) - blagosloveni hleb, "nafora"

anđelski obraz (lik) - monaštvo, monaški čin

arula (grč.) - prenosivo ognjište, mangal

arhiepiskop (grč.) - prvi episkop, poglavar samostalne pravoslavne crkve

arhiepiskopija (grč.) - sedište arhiepiskopa

arhijerej (grč.) - prvosveštenik; episkop

arhimandrit (grč.) - starešina većeg manastira, najviši monaški čin

B

bdenije - večernje ili svenoćno bogosluženje, u kome se spajaju večernja i jutrenja

beda - nevolja, nesreća

bes - demon, đavo

bilo - klepalo, udaraljka (drvena ili metalna) kojom se u manastiru monasi pozivaju na službu Božju

blagoveran - pobožan, veran

blagovernost - pobožnost, vernost

blagodat - milost, sila Božja, dar Svetog Duha (grč. harizma)

blagoprijatan - ugodan, prijatan

blagorodan - plemenit; plemenitog roda

blagouhan - miomirisan, koji je prijatnog mirisa

blagočastiv - pobožan

bogovidac - onaj koji vidi Boga odn. koji je video Boga; epitet praoca Mojsija

bogodan - koji je od Boga dan odn. dobijen

bogodarovan - koji je od Boga darovan

Bogodevojčica - Bogorodica (prema stsl. Bogootrokovica)

bogomudar - obdaren božanskom mudrošću

bogonosan koji Boga u sebi nosi

bogoparan - koji uzleće ka Bogu

bogorodičan - crkvena pesma (tropar) posvećena Bogorodici

bojazan Gospodnja - sinonim: strah Gospodnji - svešteni, religiozni strah od Boga kao moralni imperativ ili kočnica

bolezan - bol, muka; bolest

boljar - velikaš, vlastelin

V

vaseljena - sav svet

vaskrsni - nedeljni, koji pada u nedelju, koji se peva ili čita u nedelju

venčati - krunisati; venčati (brakom)

večernja - glavno večernje bogosluženje

višnje sile - anđeli

Vladika - Gospod (Isus Hristos)

Vladičica - Gospodarica (Bogorodica)

D

dveri (svete) - oltarska vrata, vrata na ikonostasu

Deva - devojka, devica; naziv Bogorodice, koja je začela "bezmužno" (bez muškarca), od Svetog Duha, i rodila Isusa ne povredivši svoje devičanstvo

Devojčica - Deva, Bogorodica (prema stsl. Otrokovica)

dijaklizma (grč.) - ispijanje vina i uzimanje anafore posle liturgije

diptih (grč.) - pomenik, knjiga u koju se upisuju imena živih i mrtvih za pomen na liturgiji

dobrodetelj - vrlina; dobro delo

dovoljstvo - zadovoljenje potrebnog, neophodnog; što je na dovoljstvo - što je neophodno

G

episkop (grč.) - najviši čin crkvene jerarhije, doslovno znači nadzornik; arhijerej, vladika

epitimija (grč.) - crkvena kazna duhovno-pedagoškog karaktera

Z

zlatopečatan - sa zlatnim pečatom; z. povelja, hrisovulja, vladarska povelja najvišeg reda, snabdevena zlatnim pečatom

I

igo - jaram; teret

iguman (grč.) - starešina manastira

ikos (grč.) - retorski građena pohvalna i pozdravna pesma koja prati kondak

inok - monah, kaluđer

inoplemenik - tuđinac, stranac

irmos (grč.) - pesma-obrazac za tropare u svakoj odi kanona

iskoni - u početku, u prapočetku

ishod - izlazak; izlazak duše iz tela, smrt

J

jerej (grč.) - sveštenik

jeres (grč.) - krivoverje, zabluda vere koju crkva osuđuje i proklinje

jeromonah (grč.) - monaško-sveštenički čin, monah koji ima čin sveštenstva te može da služi liturgiju, monah-jerej

jutrenja - glavno jutarnje bogosluženje

K

kadilo - kadionica

kanarhanje (grč.) - čitanje kanona u crkvi

kanon (grč.) - pravilo; vizantijski pesnički žanr, složen iz više posebnih pesničkih formi

katizma (grč.) - grupa od nekoliko psalama, koja se čita kao liturgijska celina; psaltir je podeljen na 20 katizmi

kedar (grč.) - vrsta zimzelenog drveta; k. livanski kedar koji raste na planini Livanu (Lebanonu); simbol uspravnosti, uzvišenosti, plodnosti

kimina (grč.) -

kir (grč.) - gospodin (kao titula)

klepalo - bilo

klepalce - malo klepalo, malo bilo

klip (grč.) - sveštenstvo uopšte, crkvena jerarhija

kolenopoklonjenje - molitveni poklon, veliki i mali (metanije)

kolesnica - kola, dvokolica

kondak (grč.) - liturgijska himna osobite vrste, ugrađena u strukturu kanona (posle šeste pesme); uz tropar - najvažnija pesma svakog kulta u pravoslavnoj crkvi

krasovolja (grč.) - pehar, čaša

krepost - snaga, moć

krstijanski - hrišćanski

ktitor (grč.) - osnivač manastira ili crkve

L

lavra (grč.) - veći, obično vladarski, carski manastir

liturgija (grč.) - služba Božja, glavno crkveno bogosluženje, na kome se vrši sveta tajna pričešća i koje se služi po pravilu ujutru odn. prepodne

liturgisati - služiti liturgiju

lice - lice ili "ipostas" (hipostaza) Svete Trojice; ličnost uopšte; sama osoba (o kojoj se govori) odn. njeno prisustvo

luča - zrak svetlosti

M

međučasje - kratka služba koja se čita i peva između časova

metanije (grč.) - pokloni koji se čine prilikom izgovaranja pojedinih molitava

metimon (grč.) - "S nama (je Bog!)", psalmska pesma koja se peva na velikom povečerju; otuda: veliko povečerje (pavečernjica)

minej (grč.) - mesečnik, bogoslužbena knjiga sa pesmama za svaki dan u mesecu (službeni m.) samo za veće praznike (praznični m.) ili za tipove svetih (opšti m.)

miro (grč.) - sveto ili osvećeno ulje; miomirisno ulje koje čudesno ističe iz svetih moštiju

mošti - posmrtni ostaci svetaca, čuvani i poštovani kao predmet posebnog crkvenog i narodnog kulta

muž - čovek; odrastao, zreo muškarac

N

namesnik - naslednik prestola, prestolonaslednik

napast - nevolja; iskušenje

nasledstvo - naslednici, potomstvo

nastavnik - voditelj, rukovođa

neveštastven - nematerijalan, bestelesan, duhovan

nesmislen - koji je bez razuma, bezuman, lud

ništ - siromašan

O

obitelj - manastir

obličiti (obličavati) - ukoriti, okriviti; ukoravati, okrivljavati

obraz - lik, obličje; monaški čin (mali i veliki, anđelski, apostolski, grč. shima)

ovaplotiti se - oteloviti se, postati čovek od krvi i mesa (za Sina Božjeg), prema Jn. 1, 14.

ozlobljen - uprošćen, oštećen, opustošen

oktoih (grč.) - osmoglasnik, bogoslužbena knjiga sa crkvenim pesmama različitog žanra, grupisanim za pevanje po "glasovima", kojih je u vizantijskoj muzici osam

omiti - oprati, sprati

opštežiće - monaška zajednica, manastir (grč. kinovija), zasnovan na strogoj disciplini zajedničkog života, molitve i rada pod rukovodstvom igumana

otac - monah; naziv kojim se oslovljava monah ili svešteno-monah i uopšte crkveni sveštenoslužitelj

otačastvo - zemlja otaca, otadžbina; očevina, posed otaca; postojbina

otačastvoljubac - onaj koji ljubi svoje otačastvo

otpust - blagoslovna molitva kojom se crkvena služba završava

P

paraklitik (grč.) - bogoslužbena knjiga, vrsta oktoiha (osmoglasnika)

parik (mn. parici) (grč.) - zavisan seljak u Vizantiji; u srednjovekovnoj Srbiji - meropah

planina - planinski predeo sa pašnjacima

podvizavanje - monaška askeza

podoban - pesma čija melodija služi kao obrazac drugim pesmama

pokloni - grč. metanije, molitveno klanjanje

pokojište - mesto gde se obitava odn. leži; obitavalište, boravište

polunoćnica - ponoćna služba tzv. "dnevnog" ciklusa

pop (grč. papas, otac) - sveštenik, sveštenomonah; u srednjem veku uobičajeni opšti naziv za sveštenoslužitelja

post - liturgijsko vreme u pravoslavnoj crkvi sa propisanim uzdržavanjem od hrane i naročitim pravilom bogosluženja; veliki post, četrdesetnica, uskršnji post

podvig - podvig, borba; muka; askeza (prema grč. agon)

prepodoban - svet; epitet svetog monaha; u pravosl. crkvi kategorija svetih monaha

prestavljanje - smrt

Prisnodeva - Ona koja je uvek deva, Uvekdeva

pričasnik - onaj koji učestvuje u čemu, koji se sjedinjuje sa čim ili s kim

prozorljiv - koji vidi unapred ono što se inače ne vidi

promisao - briga, staranje; Božje staranje o svetu ili o pojedinim ljudima

prot (grč. protos) - protepistat, izborni starešina Svete Gore

psalam izborni - pesma ("psalam") sastavljena od stihova raznih psalama; odabrani psalam, uključen u dnevna bogosluženja

psaltir (grč.) - zbirka 150 (151) psalama, starozavetnih himni, čiji je autor jednim delom car David ("psalmi Davidovi"); knjiga u kojoj su psalmi

R

rabotati - služiti

rasa (grč.) - osnovna monaška odeća

riza - sveštenička odežda; monaška haljina

S

savrstan - odgovarajući

savršiti - ispuniti u celosti, izvršiti; načiniti

samodržac - vladar suverene države, nosilac sve vlasti (prema grč. avtokrator)

satvoriti - načiniti, napraviti

sahođenje - silaženje, silazak

svedržitelj - koji sve drži u svojoj vlasti, atribut božanstva

svetilna - vrsta crkvene pesme koja se peva posle kanona

svetitelj - episkop, arhijerej, vladika

sedilna - crkvena pesma (prema grč. katizma), koja se peva na jutrenju, ukrštena sa čitanjem "katizmi" psaltira ili posle treće (odn. šeste) pesme kanona

skrb - žalost, tuga

slavovenčanje - uvenčavanje slavom, krunisanje slavom

slovo - reč, govor; naziv odeljka, poglavlja

Slovo - grč. Logos = Reč Božja, drugo lice Svete Trojice; Sin Božji Isus Hristos

smislodavac - onaj koji daruje razum

stepena - stihovi iz psalama koji se pevaju na svečanoj jutrenji u nedelju

stihira (grč.) - vrsta liturgijske pesme, koja se peva uz određene stihove psalama

stihovno - grupa pesama (stihira) u oktoihu, koje se pevaju uz stihove psalama

stranoprimac - koji prima strance, gostoprimac

stranstvovati - ići u tuđinu, živeti u tuđini

strator (grč.) - mazgar

struja - tekuća, živa voda; reka

sugub - dvostruk, udvostručen

suštastvo - biće, priroda

T

talanat (grč.) - naziv monete; dar Božji

tetrajevanđelje (grč.) - četvorojevanđelje, bogoslužbena knjiga koja sadrži 4 jevanđelja u kanonskom poretku (Matej, Marko, Luka, Jovan)

tihovanje - naročiti vid monaškog podviga, obeležen usamljenošću, umnom molitvom i meditacijom; isto što i grč. isihija

tišina - mir, spokojstvo

triblaženi - "trostruko blaženi", najblaženiji

Trisveto - pesma Svetoj Trojici ("Sveti, Bože!/ sveti, krepki!/ sveti, besmrtni!/ pomiluj nas!")

tropar (grč.) - himna, jedna od osnovnih formi vizantijskog pesništva

trudopoložnik - onaj koji je propisao podvige

Ć

ćelija (grč. kelija) - monaška ćelija; soba u manastirskom konaku za stanovanje monaha; posebna kućica ili koliba u kojoj žive monasi isposnici

U

upodobiti se - učiniti se sličnim, postati sličan

uspenije - usnuće, smrt

ustav - pravilo, liturgijsko pravilo, sinonim grč. tipik

ushodište - put ili sredstvo kojim se penje; stepenice, lestve

F

falagedona (grč.) - živa rana

finik (var. finiks, grč.) - urma, datulja; uop. palma; simbol životnosti i večne mladosti

C

carevati - vladati (bez obzira na rang vladavine; tako i knez i župan i kralj i car "caruju"!)

crnorizac - monah, kaluđer

Č

časovi - službe tzv. dnevnog bogosluženja - prvi, treći, šesti i deveti čas

časoslovac - bogoslužbena knjiga sa dnevnim službama - časovima, večernjom, jutrenjom itd.

činonačelstva - svi redovi i rangovi (za anđele i ljude)

čredni - kome je red, dnevni

čtenije - čitanje; čitanje poučnog štiva po tipiku

Š

Šestopsalmije - šest psalama utvrđenih za čitanje na početku jutrenje