Trifunović, "Proza"

u prošlom vremenu nešto malo rekosmo - Hafner, Danilo, misli da se pisac ovde možda poziva na neko ranije prološko žitije. Mnogo je verovatnije da se pisac poziva na događaje iz života Stefana Dečanskog koji su izneti u Milutinovu žitiju.

čiji praznik godišnjega poštovanja minu - Najverovatnije 11. novembar. Prema Grigoriju Camblaku, to je datum smrti Dečanskog. Videti, međutim, Pavlović, Kultovi, 99.

Kada je ovaj... kralj - Odavde do str. 33, posle prestavljenja, nije tekst ovoga autora. To je najverovatnije interpolacija uređivača zbornika. Videti Uvod.

u slavni Grad Konstantinov - Konstantinopolj, Carigrad.

dva. njegova sina Dušanom i Dušicom - Dušan je, naravno, kasniji kralj i car Stefan Dušan. Prema Jirečeku, Istorija, 199, Dušica umire vrlo brzo, u Konstantinopolju. Zaista, nije pomenuto da se on vratio sa svojim ocem i bratom (videti str. 32).

ka ... caru kiru Androniku - Andronik II Paleolog (1282-1328), Milutinov tast. "Kir", grčki = gospodin, gospodar.

sin ... zvani. Stefan - Dečanski.

ka ovome preosvećenome gospodinu mome - tj. Danilu, koji je u to vreme (1320) bio na Svetoj Gori premda je naimenovan za episkopa u Humu. Titula "preosvećeni" je ovde anahronizam, kao i kroz celu povest o povratku Dečanskog u Srbiju, jer se odnosi ia arhiepiskopa, položaj koji je Danilo stekao tek 1324. godine.

Hilandar - O Hilandaru, srpskom manastirskom centru na Svetoj Gori, videti: D. Bogdanović, V. Burić i D. Medaković, Hilandar, Beograd 1978.

živeći ... inočestva - Ovo sugeriše da je Danilo tada verovatno bio u Kareji ili na nekom sličnom mestu, odnosno da ,je premešten iz Hilandara.

meni tuđincu u tuđini - Mojsije je sebe nazivao strancem u stranoj zemlji kada je imenovao svoga sina Girsama (Geršoma), što na jevrejskom znači "stranac u tuđoj zemlji", aludirajući na svoj boravak u Egiptu. Videti Izl. 2, 22.

ka previsokome kralju Urošu - tj. kralju Milutinu.

ka preosvećenom arhiepiskopu Nikodimu - Nikodim je bio arhiepiskop 1317-1324.

od igumana. i od ovoga preosvećenog - Iguman, od grčkog "egumenos", starešina manastira, u ovom slučaju Hilandara. Glasnike je blagosiljao ne samo iguman, nego i Danilo.

prvo došavši ka ... Nikodimu - Nikodim je najverovatnije bio u arhiepiskopskom sedištu u Peći.

dadoše svoje knjige - Glasnici su prenosili pisma poslata Nikodimu i Milutinu.

ne objavi nikome ... opet koja zloba - Sa gledišta srednjovekovne političke filozofije, oslepljeni princ više nije bio sposoban da vlada. U svom žitiju Dečanskog, Grigorije Camblak pripisuje polubratu Dečanskog Konstantinu sledeće reči: "Nikada se nije čulo da slepu čoveku priliči carstvo." Da je bilo poznato da Dečanski može da vidi, njega bi ponovo napao neki drugi pretendent na srpski presto.

sa nešto malo dece svoje - Ovde se termin "deca" odnosi na sluge Dečanskoga.

deo od države župe budimaljske - Ova se župa nalazila u predelu današnjeg Ivangrada, na gornjem Limu. Njen episkop je boravio u Đurđevim Stupovima na Limu, zadužbini Prvoslava, sina Nemanjinog brata Tihomira.

živeći dugo ... prestavio - Milutin je umro 29. oktobra 1321. Pošto se verovalo da se Dečanski vratio 1320, on je, prema tome, otprilike jednu godinu proveo u Budimljanskoj župi. Videti Istorija, 496. 0 vladavini Dečanskog, videti S. Ćirković, "Vladavina Stefana Uroša III Dečanskog" u Istorija, 496-510.

posle prestavljenja ovoga ... Stefana Uroša - Odavde tekst pripada prvobitnom piscu, Danilovom Učeniku.

uze presto - Dečanski je krunisan 6. januara 1322, prema osnivačkoj povelji manastira Dečana. Za tekst i prevod povelje videti P. Ivić i M. Grković, Dečanske hrisovulje, Novi Sad 1976.

caru Konstantinu pobeda... radi vere - Rimski imperator Konstantin prihvatio je hrišćanstvo kao zvaničnu religiju rimske imperije n osnovao Carigrad.

Bogovidcu Mojsiju protiv Amalika - Bitka Mojsija i Amalika pomenuta je u Izl. 17.

da pobedi pogane narode Persijance - Milutinove pobede nad Persijancima prikazane su u Žitiju Milutina, videti Danilo, 136-138.

u to doba ... Danilo - Ovde se nalazi tačna titula i tačan podatak o Danilu, kasnijem arhiepiskopu, koji je u ovo vreme, na početku vladavine Dečanskog, bio episkop humski.

neka skrb - O teškoćama koje su opsedale Dečanskog u 1323. godini videti Istorija, 498.

od cara bugarskoga Mihaila - Mihailo Šišmanić (1323-1330). Mihailo se razveo od svoje žene Ane, sestre Dečanskoga, da bi se oženio Teodorom, udovicom Teodora Svetislava (1300-1322) i unukom Andronika II Paleologa.

i od brata njegova Vladislava, sina Stefana kralja - Vladislav, Dragutinov sin. Prema dogovoru u Deževu (1.282), srpski presto je posle Milutinove smrti trebalo da pripadne Dragutinovom kraljevskom domu. Ali posle smrti Dragutinove (1316), Milutin je Vladislava pritvorio. Oslobođen posle Milutinove smrti, Vladislav se vratio da osigura svoju vladavinu u zemljama koje je nasledio od oca Nije utvrđeno da li je sukob između Vladislava n Dečanskog, koji je ovde pomenut, posledica Vladislavljeve pretenzije na srpski presto ili rasprava oko posedovanja Rudnika. Videti Istorija, 497-498; Danilo, 76, 293.

poslanstvo zbog. nekih. carskih poslova ... Carigrad - Danilo je u Carigrad otišao najverovatnije da pregovara o ženidbi Dečanskoga i Marije Paleolog, što se desilo u prvoj polovini 1324. Videti Istorija, 502.

kada se prestavio ... Nikodim - Prihvaćeno je mišljenje da je Nikodin umro 12. maja 1324.

iguman Svete Gore ... Gervasije - Tačnije, Gervasije je bio upravitelj Hilandara, a ne prota Sveto Gore.

sve učinivši po zakonskom običaju - Ovde se podrazumeva investitura arhiepiskopa sa regalijada i blagoslovom.

dan praznika Vazdviženja Časnoga Krsta - 14. septembar 1324.

od bugarskoga. cara Mihaila ... zet ... Stefanu Urošu - Videti belešku na strani 36. Događaji koji su vodili do nesporazuma sa Mihailom Šišmanićem opisani su u Istorija, 502-507. Snažna borba u vizantijskom carstvu između Andronika II Paleologa i njegovog unuka Andronika III dostigla je vrhunac 1327. godine. Dečanski je podržavao Andronika II dok je Mihailo Šišmanić bio na strani Andronika 111. Iako je bugarski vladar prešao na drugu stranu, u proleće 1328, Andronik III je uspešno skinuo sa prestola svoga dedu. U proleće 1330. načinjen je sporazum između Andronika III i Mihaila protiv Srbije, po kome je trebalo da Mihailo prvi napadne, praćen napadom Andronika III. Bugarska vojska je prešla srpsku granicu sredinom jula 1330.

sa grčkim carem - tj. sa Andronikom III Paleologom (1328-1341).

od slavnoga grada Trnova - Trnovo, sada Veliko Trnovo, bilo je prestonica Drugog Bugarskog Carstva od kraja XII veka do pada pod Turke 1393.

na polje. zvano Dobriče ... ka reci Moravi - Dobričevo polje je nizija oko ušća rske Toplice u Moravu, sada Južnu Moravu.

veliko mnoštvo izabranih vojnika - Među srpskim vojnicima bili su najamnici iz Španije. Videti M. Dinić, "Španski najamnici u srpskoj službi", ZRVI, 6, 1960,. 15-23.

od ... grada Bdinja - Iz Vidina, središta zemalja kojima je vladao Mihailov otac Šišman.

dođe u svoj manastir ka ... Georgiju Nagoričkom - Crkvu posvećenu sv. Đorđu u selu Staro Nagoričano, severoistočno od Kumanova, podigao je u XI veku vizantijski car Diogen IV. Obnovio ju je u periodu 1313-1318. kralj Milutin. Videti Burić, Freske, 51-52; Mnljkovik-Pepek, 56-62.

ka svetome ocu Joakimu ... ka grobu njegova tela - Joakim Sarandaporski ili Osogovski. Monah Joakim se krajem XI i početkom XII veka podizao u Osogovskim planinama kod mesta Saraidapor, blizu sadašnje Krive Palanke. Na mestu njegovog podviga podignuta mu je crkva kao spomen. u XII veku; razrušili su je Turci krajem XVII veka; kasnije obnovljena. O Joakimu podrobnije videti Pavlović, Kultovi, 28-31.

mestu zvanom Zemen - Sada ruševine; ova se tvrđava nalazila blizu savremenog Zemena na reci Strumi.

na reci Kamenči - Na sadašnjoj Sovolštici, severno od Bustendila.

probode Streza, kneza bugarske strane - Bugarski vlastelin Strez bio je bliski rođak bugarskog cara Borila (1207-1218). On je prebegao iz Bugarske i, pomognut od Stefana Prvovenčanog, postao vladar centralne Makedonije sa prestonicom u Proseku (1208-1212). Prvovenčani je poslao Savu da pregovara sa Strezom; misija je bila neuspešna a Strez, neočekivano/ ubrzo umire. Ovo čudo su Savi pripisali Prvovenčani, Domentijan i Teodosije. Videti Istorija, 298-299.

kada je dan subote svitao - Bitka kod Velbužda se odigrala 29. jula 1330. O bici, najčešće opisivanoj bici pre one na Kosovom polju, videti P. Tomac, "Velbuška bitka", Vojnoistorijski glasnik, 4, 1952, 99-111; G. Škrnvanić, "Bitka kod Velbužda 28. VII 1330. godine", Vesnik Vojnog muzeja, 16, 1970 67-76.

silni makedonski car ... Darijem - Aleksandar Makedonski (vladao 356-323. pre n. e.) stvorio je svojim pobedama imperiju koja se može sravniti sa kasnijom rimskom. Među njegovim protivnicima bio je persijski kralj Darije. Njegovi podvizi bili su opevani u jednom ranom romanu koji je tokom srednjega veka bio preveden na mnoge jezike. Za prevod kod Srba videti R. Marinković, Srpski Aleksandrida, sv. 2, Beograd 1985; ista, Srpska Aleksandrida: Istorija osnovnog teksta, Beograd 1969.

sa sinom svojim mladim kraljem - Tj. sa Stefanom Dušanom, koji je krunisan kao mladi kralj na krunisanju Dečanskoga, 6. januara 1322. O položaju mladog kralja videti M. Ivković, "Ustanova .mladog kralja' u srednjovekovnoj Srbiji", Istoriski glasnik, 3-4, 1957, 59-80.

kao Isus Navin - Isus Navin (Jošua, sin Nunov). Nasledio je Mojsija na putu Izraelaca u zemlji Hanan. Videti knjige Izl., Broj. (4 Mojs.), i Isusa Navina.

reka Struma ... poljska trava - Predstave krvave reke i vojnika posečenih kao trava uobičajene s\ u srednjovekovnim opisima bitaka. Videti osobito ruske hronike, Slovo o polku Igorovv, kao i pesme iz Kosovskog ciklusa.

silni ... Aleksandar ... i Porom - O Aleksandru i Dariju videti belešku gore. U Aleksandridi, "Por" je slovenski oblik za Parvataka, indijskog kralja koga je Aleksandar potukao 326. pre n. e.

u crkvi sv. mučenika Georgija, u mestu zvanom Nagoričkoga - Videti belešku gore.

ka ženi svojoj ... Mariji - Druga žena Dečanskog bila je Marija Paleolog, ćerka Jovana, bratanca Andronika II, i Irine, ćerke Teodora Metohnta. Prva žena Dečanskog, Teodora, ćerka bugarskog cara Smilca, umrla je ubrzo po povratku iz Carigrada. Venčanje sa Marijom obavljeno je u prvoj polovini 1324.

neka vam je znano - Poruka srpskom dvoru ima oblik zvanične poslanice ("neka vam je znano", "kraljevstvo mi") i potvrđuje zauzimanje Stefana Nemanje i Save, zaštitnika srpske države.

da poju paraklise - Slovenski: "molepstvije", od grčkog "paraklesis", osobeni oblik liturgijske molitve. Videti Trifunović, Azbučnik, 138-139.

poklisare - Poslanike, od grčke reči "apoklisiarios".

ka ... Ani - Prva žena Mihaila Šišmanića bila je Ana, sestra Stefana Dečanskog.

beše uzeo sebi. ženu od carskog plemena - Mihailo je uzeo za ženu Teodoru Paleolog.

na ... Mraku - Okrug Mraka nalazi se u dolini Strume, u oblasti današnjeg Radomira.

car grčki ... poče bežati - Andronik III Paleolog.

u mesto zvano Izvori - Tačno mesto Izvora nije određeno, najverovatnije je blizu Radomira.

Stefan car - "Stefan" je dinastičko ime Nemanjića, korišćeno od strane svakog vladara Srbije od Stefana Nemanje do cara Uroša, a upotrebljavano je bilo i u Bugarskoj da se pokaže bliskost bugarskog dvora sa srpskim. Dolazi od grčke reči "o stefanos", onaj koji je krunisan. Kršteno ime starijeg sina kraljice Ane, sestre Dečanskog, bilo je Jovan, a ime njegovog brata Šišman. na onoga drugoga neprijatelja svoga. grčkoga cara - Andronik 111 Paleolog.

Veles ..,. Dobrun - Ove pomenute gradove osvojio je Dečanski; nalaze se u dolinama Vardara i Bregalice. Veles je danas Titov Veles. Redosled nabrajanja ne odgovara redu osvajanja. U stvari, Štip i Prosek bili su u srpskim rukama već pre ovog pohoda. Videti T. Tomoski, "Beleški po voeniot pohod na Andronik III vo Makedonija vo 1330. god.", Godišen zbornik, 16, 1964, 41-44.

sinu gromovu - Apostoli Jovan i njegov brat Jakov su nazivani sinovi groma (Mk. 3, 17).

kao i krepki Samson - Samson ne samo da je bio jak, nego je, nakon što ga je Dalila prevarila i oslepila, uspeo da povrati snagu i porazi svoje neprijatelje. Videti Sud. 17.

podigoše. ... hramove ... kao šti se vidi - Vladari nemanjićke dinastije gradili su crkve-mauzoleje u okviru manastira. Vladari i njihovi mauzoleji su: Stefan Nemanja - Studenica; Stefan Prvovenčani - Žiča; Vladislav - Mileševa; Uroš - Sopoćani; Dragutin - Đurđevi Stupovi (obnovljen); Milutin - Banjska; Dečanski - Dečani;

Dušan- Sveti Arhangeli kod Prizrena.

kako si se brinuo ... crkve - Ovde Dečanski pominje Milutinovu crkvu-mauzolej posvećenu sv. Stefanu u manastiru Banjska, otpočetu između 1312. i 1314. pod nadzorom Danila, koji je bio u to vreme episkop Banjske.

na obali reke zvane Bistrice - Sada se zove Dečanska Bistrica.

zvano mesto slavno Dečani - Manastir Dečani se nalazi na reci Dečanska Bistrica, 17 jugozapadno od Peći. Najbolje delo o Dečanima je delo V. Petkovića i B. Boškovića, Manastir Dečani. I, II, Beograd 1940, 1941. Videti takođe Burić, Freske i G. Subotić, "Prilog hronologiji dečanskog zidnog slikarstva", ZRVI, 20, 1981, 111-135.

sastavi hrčsovulje - Hrisovulja, od grčke reči "hristos voulos", "zlatni pečat" - edikt sa zlatnim pečatom. Ovde se odnosi na osnivačku povelju u kojoj osnivač pominje darove, zemljišta i priheds manastira. Vileti P. Ivić i M. Grković, Dečanske hrisovulje, Novi Sad 1976.

o ustavu - Verski zakonik i pravilnik po kojemu monah treba da živi. Takođe tipik.

pirg - Od grčke reči "pirgos"; utvrđena mnogo spratna kula sa kapelom na vrhu, ponekad i na svakom spratu. .

dođe mu zemlju zetsku - O Dušanovoj vladavini u Zeti videti Istorija CG, 69-73.

do grada zvanoga Skadra - Na južnom kraju Skadarskog jezera. U toku srednjega veka Skadar je bio sedište vladara Zete.

na obali reke Drimca - Drimac je rečica ispod Skadra (danas Drinasi idi Kjiri).

s one strane reke Bojane - Bojana ističe iz Skadarskog jezera prema Jadranskom moru i obrazuje deo današnje granice između Jugoslavije i Alba nije. S "druge strane" u ovom slučaju znači na jugu.

u ... dvoru zvanom Nerodimlje - Nerodimlje je bilo Nemanjino kraljevsko imanje, koje se sastojalo od dvorova Pauni i Svrčin i tvrbave Petrič; nalazilo se u blizini sadašnjeg seda Nerodimlje ia Kosovu.

kad je svitao dan sreda - Može se misliti da je to bilo 21. avgusta 1331. jer su vesti da je Dušan pobedio svoga oca stigle u Dubrovnik 3. septembra 1331. Videti Istorija, 510,

gkzsred gore Prozraka - Identifikovane ovih planina nije sigurno, mada bi bilo logično pretpostaviti da su deo Nerodimskih planina, jer opis bitke označava mesto blizu dvora u Nerodimlju.

u grad zvani Petrič - Videti belešku gore.

u slavni grad zvani Zvečan - Zvečan je smatran jednim od najjačih utvrđenja nemanjićke kraljevine. Sada u ruševinama, iznad Titove Mitrovice. Videti V. Jovanović, "Srednjovekovni grad Zvečan", Starinar, 1965. 137-150. .-. .

ovaj ... kralj Uroš III predade duh svoj Gospodu - okolnosti pod kojima je Dečanski umro ostaju nerazjašnjene. Ovaj pisac naznačuje prirodnu smrt. Ostali pisci tvrde da je Dušan svoga oca ubio (Grigorije Camblak, Guilliame Adam) ili da neki od Dušanovih pratilaca snosi tu odgovornost (Nićifor Grigora).

Stefan kralj, sin trećega Uroša

dobroplodni ... izdanak - Kroz žitija kraljeva stalno se provlači ovaj simbol Nemanjine dinastije; proizlazi iz opisa Hrista: On je loza i Bog koji gaji lozu vodeći računa o svakoj grani što donosi plod, da bi bila što rodnija sa plodom. Videti Jn. 15, 1-5. Kult dinastije, koji počinje sa kultom Stefana Nemanje i svetog Save, jača tokom XIII veka - podvlači se "svetorodnost" vladara. Simbol je slikarski predstavljen u prvoj polovini XIV veka na fresci Loza ili stablo Nemanjića. Drvo porodice Nemanjića osnovano je na ikonografiji Jesejevog drveta. Loza Nemanjića predstavljena je u Gračanici, Peći i Dečanima. O vezi između Jesejevog drveta II Loze Nemanjića, videti 8. S. Ćurčić, "The Nemanjić Family Tree in Light of the Ancestral Cult in the Church of Joakim and Anna at Studenica", ZRVI, 14-15, 1973, 191-196. Videti i Đurić, Freske, passim.

u ... Svrčinu - Videti belešku o Nerodimlju.

slavni praznik Rođenje presvete Bogorodice - 8. septembar 1331.

u crkvi svetoga Preteče - Izgleda da nema ostataka ove crkve posvećene sv. Jovanu Krstitelju.

carski venac - Carska kruna, ali samo u figurativnom smislu, jer kruna simbolično predstavlja upravu državom, a država se u staroj srpskoj terminologiji često naziva "carstvo".

neki car kir Andronik Paleolog - Andronik III Paleolog (1328-1341) bio je sin savladara Mihaila IX (1294-1320) i unuk Andronika II (1282-1328).

zbog ... razloga toga samoga grčkoga cara - Videti belešku gore (str. 36).

jedan od careva zemlje bugarske - Mihailo Šišmanić.

pošto je bio veliki. rat -Bitka na Velbuždu.

pođe tamo u unutrašnjost grčkoga carstva - Ovo može da se odnosi na Dušanovo prvo vojevanje, kada je osvojio Strumicu, što pominje jedino Nićifor Grigora, videti Istorija, 513. O Dušanovim pobedama na vizantijskom području videti M. Dinić, "Za hronologiju osvajanja vizantiskih gradova", ZRVI, 4, 1956, 1-10.

otišavši od nekoga mesta države zemlje grčke - Na ovom pohodu Dušan je već osvojio Ohrid i Prilep. Verovatno je da je iz jednog od ovih gradova krenuo prema Sodunu.

pošto se ovaj grad ... imajući- Pre ovoga pohoda, u Dušanov logor je došao vizantijski plemić Sirgijan, podržavši poraženu stranu u vizantijskom građanskom ratu (Andronika II). On je Dušanu preveo nezadovoljne vizantijske plemiće i upoznao ga sa odnosima u vladajućim krugovima. Možda su upravo zahvaljujući Sirgijanovim naporima neki ljudi u Solunu želeli da potpadnu pod srpsku vlast.

i tako učiniše sastanak - 26. avgusta 1334. Dogovor je bio dobrodošao Dušanu iz najmanje dva razloga: Andronik III je pobedio jer je uspeo da ubije Sirgijana, a severna teritorija Srbije je bila napadnuta od strane mađarskog kralja Karla Roberta (1308-1342).

grad slavni Kostur - Danas Kastorija u Grčkoj. grad Hlerin - Sada Florina u Grčkoj. grad Železanac - Tvrđava Sidirokastron u Grčkoj. grad Voden - Današnja Edesa u Grčkoj.

od ugarskoga kralja Karla - Karlo Robert (1308- 1342).

kada su prešli reku zvanu Dunav - Napad Karla Roberta desio se u rano leto 1335, videti Istorija, 514-515

kao i Mojsije Bogovidac ... Amalika - Amalik je bio unuk Isava (Post. 36) i njegovi potomci su nastanjivali Sinaj i Negev.' Mojsijevom intervencijom, Isus Navin ih je pobedio. Zbog neposlušnosti Amalićana, Mojsije je objavio stalno ratno stanje Božje protiv njih (Izl. 17, 8-16). Pisac jasno želi da Karla Roberta izjednači sa Amalićanima.

sa svojim vojnicima - Uz svoje sopstvene vojnike, Dušan je verovatno imao jedinice vizantijske vojske, na bazi ugovora upravo zaklučenog sa Andronikom III.

do mesta zvanoga Žiča - Manastir Žiča, sa crkvom posvećenom Pantokratoru, blizu ušća Ibra u Zapadnu Moravu, podigli su Stefan Prvovenčani II njegov sin Radoslav, uz pomoć svetoga Save. Crkva je započeta 1210. a oslikana posle 1219, kada je sveti Sava postao arhiepiskop. Prema poveli, ispisanoj ia zidu, crkva je određena za sedište arhiepiskopa, i mesto gde će se krunisati kraljevi i postavljati arhiepiskopi, episkopi i igumani. Arhiepiskop Arsenije je 1292. premestio sedište arhiepiskopa u Peć, gde je ostalo sve do 1766. Videti M. Kašanin, B. Bošković i P. Mijović, Žiča, Beograd 1969;

V. Korać, "Sveti Sava i program raškog hrama", Sava Nemanjić, Beograd 1979, 231-244; V. Burić, "Sveti Sava i slikarstvo njegovog doba", LjŠ; 245- 261.

Život arhiepiskopa Danila Drugog

no ja grešni i nedostojni sluga. njegov... - Topos skromnosti bio je uobičajen kod srednjovekovnih pisaca.

bio je sin nekih ... roditelja - Nije poznato ko su bili Danilovi roditelji. Na osnovu autorove izjave u Žitiju arhiepiskopa Joanikija, da će pričati "koliko sami znamo ili smo slušali", pretpostavljalo se da je Danilov otac bio na dvoru kraljice Jelene u Pilotu, kuda su Jelena i Joanikije prešli posle abdikacije kralja Uroša I 1276. Postoje dve osnovne poteškoće oko ove hipoteze. Uobičajeno je da se u srednjovekovnoj hagiografiji govori na ovaj način kako bi se osigurao autoritet naraciji koja sledi. Drugo, postoji razlog za sumnju da je Danilo pisao žitije Joanikijevo (Danilo, 23), u kom slučaju nijedna izjava autora ne mora da se pripiše samome Danilu.

uze ga ka sebi... Stefan Uroš - Kralj Milutin je Danila na dvor pozvao verovatno zbog njegovog porekla, ne zbog obrazovanosti.

u dom Svete Trojice ... Sopoćani - Kralj Uroš je Sopoćane sagradio za svoj mauzolej-manastir tokom šezdesetih godina XIII veka, videti V. Burić, Sopoćani, Beograd 1963.

u manastir ... mesto zvano Končul - Manastir Sv. Nikole kod Končula na Ibru blizu Kaznovića, južno od Raške.

iz ruke prepodobnoga Nikole - Titula "prepodobni" označava da je Nikola bio iguman.

bi mu narečeno ime Danilo monah - Ne znamo kršteno ime Danilovo, mada je, prema običaju, moglo počinjati sa "D". U mnogim objavljenim radovima, B. Sp. Radojičić pretpostavlja, bez dokaza, ime Desislav.

arhiepiskop Jevstatije Drugi - Jevstatije II je bio arhiepiskop od početka 1292. godine do svoje smrti, 16. avgusta 1309.

uze blagoslov ... toga manastira ... u kome beše - Da bi napustio manastir ili pak da bi se premestio u drugi, monah je morao da dobije saglasnost igumanovu. Danilo je još uvek bio u manastiru Končul.

ode ka ... Jevstatiju - Danilo je otišao u Peć,sedište arhiepiskopa.

moljenjem i svetim molitvama, bdenjem i postom i rekama suza - Prema istočnoj monaškoj praksi, opisanoj specijalno u spisima Jovana Klimaksa, to su aktivnosti koje vode u anđeoski život. Uporediti poglavlja 7, 14 i 27 kod Klimaksa. Za tekst srpskog prevoda videti Sveti Jovan Lestvičnik, Lestvica, Beograd 1963, u prevodu D. Bogdanovića.

Hilandar ... nije imao igumana - Danilovo imenovanje za igumana Hilandara od strane kralja Milutina i sabora, održanog u Srbiji, bilo je u suprotnosti sa uobičajenim postupkom po kome su sveštena braća Hilandara birala igumana, kao što je bilo neuobičajeno i to da za igumana ne bude izabran monah iz Hilandara. Razlog za ovaj izuzetni postupak nije razjašnjen.

I došao je tamo u dom Presvete - Danilo je u Hilandar stigao najranije u drugoj polovini 1305. Mošin-Purković veruju da je 1306. ili možda početak 1307. najverovatniji datum.

drugi Jevtimije pustinožitelj -- Autor ima u vidu verovatno sv. Jevtimija iz Donje Armenije (377-473), koji je posle 411. osnovao mnoge manastire prema pravilima eremitskim.

podigoše se mnogi narodi - Danilov učenik ovde započinje opis napada Katalonske kompanije na Svetu Goru. Komentari koji slede bazirani su na članku M. Živojinovića, "Žitije arhiepiskopa Danila II kao izvor za ratovanja Katalonske kompanije", ZRVI, 19, 1980, 251-273. Rat Katalonske kompanije protiv Vizantinaca počeo je u aprilu 1305.

ovi ... dođoše sa svojim silama u Svetu Goru - Prvi napadi na Svetu Goru bili su u julu i avgustu 1307.

A unutra u gradu ... sa ženama. svojima i decom - Utvrđenja Hilandara bila su dovoljno jaka da se odupru katalonskim napadima. Vizantijski car Andronik II upozorio je stanovnike Svete Gore o predstojećem katalonskom napadu i savetovao je svima onima izvan utvrđenih mesta da se presele u njih. Videti Živojinović, "Žitije", 254.

ceo takav mnogobrojni narod za dugo vremena hranio se od ... Hilandara - Normalan postupak Katalonske kompanije bio je da, u slučaju da oružani napad ne uspe, obrazuje opsadu. Nije sigurno koliko dugo su Katalonci opsedali Hilandar, moguće nekoliko meseci.

Provede na jednom mestu ... toga manastira tri godine i tri meseca. - Ovo je malo preterivanje od strane Učenika. Živojinović pokazuje da je katalonsko vojevanje trajalo manje od dve godine, u vremenu 1307-1309.

I čini li se ... najskarednijih - Ovo upućuje na izvod iz Judejskog rata Josifa Flavija (37/38-oko 101) pisanog 75-79. n. e. Titus (39-81) je osvojio Jerusalim pre izbora za cara (79-81). Videti M. Mulić, "Otrraženie ,Istorii Iudeéskoé voénű Iosifa Flavi˙ v drevneé serbskoé literature", TODRL, XXIV, 1969, 108-111.

Fruzi, Turci, Jasi, Tatari, Mogovari i Katalani i ostali miogoimeniti narodi - Živojinović, 253, pokazuje da je Katalonska kompanija bila u stvari sastavljena samo od Španaca i Turaka. Izraz Fruzi, od grčke reči "fragkoi" odnosi se na Franke a ponekad, kao ovde, i na druge zapadnjake. Katalani (Katelanoi) su Španci. Mogovari ili Amogovari (grč. Amogavaroi) su tako nazvani zbog Latina koji su taj termin upotrebljavali za pešadiju. Tako se ove tri reči odnose pa istu grupu, Špance. Upotreba Turci je jasna. Nije bilo Jasa (Alana ili Osetinjana) ili Tatara u Katalonskoj kompaniji;

naprotiv, Jasi su bili protivnici Katalonaca, boreći se na strani Vizantinaca a zatim Bugara.

A kada ovi zlolukavi ... uništiti ga - Prvi napad na Hilandar, 1307, nije bio uspešan. Kada frontalni napad i opsada nisu uspeli, Katalonska kompanija je bila primorana da se povuče u svoje utvrđenje u Kasandriji, da bi ojačala snage.

pod rukama dece ovoga blaženoga - Deca se često odnosi ne na potomke već na sluge, ili, u ovom slučaju, na vojnu pratnju.

koje se ne može sravniti ... sveti grad - Autor navodi tri slučaja represije i patnji iz Svetog pisma. Ropstvo Jevreja u Egiptu je uobičajena tema u Svetom pismu, opisuje se u knjigama postanja i izlaska. Umorstvo dece u Vitlejemu (Mt. 2, 16) naredio je Irod (Herod) u nameri da uništi dete Hrista. Napad na Jerusalim od strane Haldejaca pod Navukodonosorom opisan je u 4 Car. 25.

posle malo vremena od odlaska 'svih bezbožnika iz Svete Tore - Novi napad na Hilandar i Sv. Pantelejmon desio se 1309. Videti Živojinović, 260.

u manastir ruski ... ka duhovnom ocu - Ruski manastir Sv. Pantelejmon, ili Stari Rusik, na Svetoj Gori, osnovali su 1169. monasi iz ruskog manastira Ksilurga. Igrao je značajnu ulogu u razvoju srpskog monaštva. Pre osnivanja Hilandara, sv. Sava je ovde boravio, i u Vatopedu. Savremeni Sv. Pantelejmon sagrađen je kasnije, posle 1765. Videti Mendneta, 83. Danilov duhovni otac, monah koji je bio odgovoran za Danilovo versko napredovanje, možda njegov prvi učitelj, boravio je u to vreme u Sv. Pantelejmonu.

kada je bilo vreme jutarnjega pjenija - U zoru.

ovaj blaženi hodio je ... i pojao časove - Postoji, u toku dana, sedam tradicionalnih "časova", ima vremena za crkvene službe; počinje se od devetog časa (otprilike u 3 po podne), pa se ide ovim redom: večernje (u sumrak), povečerije (posle večernja), polunoćnica, jutarnje - zajedno sa prvim časom (u zoru), treći čas (u 9 ujutro) i šesti čas (u podne). Videti L. Mirković, Pravoslavna liturgija, 11/1, Beograd 1982, 14-32.

str. 98

najedanput nastade među njima velika uzbuna i metež - Ovo se verovatno odnosi na nesaglasnost između dvojice voća Katalonske kompanije (Berengar Rokafort i Tibo Sepua) koja se desila u toku zime 1308/1309. Videti Živojinović, 260.

u manastir svetih Četrdeset Mučenika... Ksiropotam - Manastir Ksiropotam je jedan od najstarijih od dvadeset "vladajućih manastira" na Svetoj Gori. Osnovan je verovatno u toku vladavine vizantijskog cara Romana I Lekapena (920-944) i prvobitno posvećen svetitelju i mučeniku Nikiforu. Ime potiče od grčkog toponima koji znači suva reka. Pretrpeo je nevolje krajem XII veka, obnovio ga je sv. Sava, posle čega je posvećen prazniku Četrdeset Mučenika. I Domentijan i Teodosije pominju Savinu obnovu Ksiropotama. Videti Domentijan, 106; Teodosije, 67.

pomenik - Knjiga u kojoj su ispisana imena onih koje treba pomenuti za vreme liturgije.

stojahu u njoj tri godine i tri meseca - Prema Živojinoviću, 263, napadi su se ponavljali tokom 1307, 1308. i 1309, nešto manje od tri godine. Autor je zaokružio u potpune trn godine, a zatim dodao i dobra tri meseca.

Jedini od njih ... krlju Urošu - Vojske Katalonske kompanije razdvojile su se 1309: oni predvođeni Berengarom Rokafortom prebačeni su u Kalabriju, dok su oni pod Melikom prešli u službu kralja Milutina. Videti Živojinović, 267.

bio je uhvaćen, i skonča ljutom smrću - Melikovi vojnici su se pobunili, a Milutin je pobunu ugušio. Pobuna je pomenuta u žitiju kralja Milutina (Danilo, 136-138) i u takozvanoj autobiografiji Milutinovoj (Lj. Stojanović, Spomenik SA, III. 1889, 22).

Halik sa mnogim vojnicima ... odoleti - Turci su se pod Halilom (jot uvek u koaliciji sa Katalonskom kompanijom) kretali kroz Tesaliju, zemlju vlahiotsku, i pobedili Livadinske Franke u bici blizu jezera Kopais, 13. marta 1311. Videti Živojinović, 268-269.

izvestivši se kod grčkoga cara ... i uništi ih - Posle bitke kod jezera Kopais, Turci, pod Halilom, želeli su da se vrate kući, i namerili se da to učine preko Galipolja. Milutin je početkom 1312. poslao srpske vojnike u Trakiju. Podrobnije o tome videti Živojinović, 269-272.

u ćeliju svetoga Save u mestu zvanom Kareji - Sv. Sava je isposnicu u Kareji sagradio 1199. ili 1200. i napisao tipik za nju. O isposnici videti S. Nenadović, "Arhitektura Hilandara. Crkve i paraklisi", Hilandarski zbornik, 3, 1974, 174-178. O tipiku videti Sveti Sava, Sabrani spisi, Beograd 1986, 35-40 sa komentarom D. Bogdanovića; L. Mirković, "Skitski ustavi svetog Save", Brastvo, 28, 1934, 52-67.

Nikodim - Nikodim je nakon Danila bio iguman Hilandara, ali je arhiepiskop postao pre njega.

njegov brat ... Stefan - Dragutin.

da uzme njegov presto i da ga. dade sinu svojemu Urošicu - Veruje se da je ugovorom u Deževu 1282. godine Dragutin ustupio presto Milutinu, s tim da posle Milutinove smrti bude vraćen Dragutinovim potomcima. Posle povratka Stefana Dečanskog iz logora tatarskog kana Nogaja, a naročito posle venčanja Milutinovog sa vizantijskom princezom Simonidom (1299), sporazum je izgubio vrednost pa je Dragutin vodio građanski rat protiv Milutina da bi povratio prava za svoje naslednike. Ovaj građanski rat je samo posredno pomenut u žitijima Dragutina, Milutina i Jelene. Dinić, "Odnos", 65-67, diskutuje o razlozima pretpostavke da Dragutinov sin Vladislav treba da nasledi Milutina, i tvrdi da se pomen Urošica odnosi na početak građanskog rata. Uopšte o građanskom ratu, videti Istorija, 449-641; Dinić "Odnos".

slavni manastir svetoga Stefana, često zvano Banjska - Milutin je svoju crkvu-mauzolej, posvećenu sv. Stefanu, započeo u manastiru Banjska između 1312. i 1314.

kada je. ovaj gospodin moj primio taj manastir, i bi narečen Danilo sveosvećeni episkop - Izgleda da ima neslaganja između tvrđenja nastavljača koji je završio žitije kralja Milutina i Danilovog životopisca. Prvi tvrdi (Danilo, 141-142) da se, kada je nameravao da podigne svoju crkvu-mauzolej, Milutin savetovao sa svojom majkom Jelenom, arhiepiskopom Savom III, svojim bratom Stefanom (Dragutinom) i Danilom, koji je bio episkop Banjske. Dakle, po njemu, pre početka gradnje crkve posvećene sv. Stefanu, Danilo je već bio episkop i Dragutin je pregovarao sa Milutinom. Danilov Učenik, međutim, pominje da je crkva već bila podignuta pre kraja građanskog rata i pre nego što je Danilo bio izabran za episkopa. Najverovatnije je da je Danilo postao episkop na Milutinovo traženje da bi štitio kraljevsko blago, a zatim da je učestvovao u gradnji crkve. Hronologija događaja se ne može sa sigurnošću utvrditi. Videti Dinić, "Odnos", 70, napomena 66, za diskusiju o argumentima. U svakom slučaju, neslaganje između podataka dvaju žitija vodi do zaključka da Danilov Učenik nije bio nastavljač koji je završio žitije kralja Milutina.

u ćutanju živeti - Kontemplativan život ćutanja, ili mira n tišine (grč. esihia), bio je težnja isihastičkog monaškog pokreta, koji je preovladao na Svetoj Gori tokom prve trećine XIV veka. Ovaj odeljak podržava hipotezu da je Danilo bio pristalica isahizma.

učini ... kralj da sv to mesto zove igumanija - Tokom ranog XIV veka postojala je težnja da se sedišta starih episkopija sele iz manastirskih u gradske crkve i da se nove episkopije osnivaju u gradovima. Verovatno je da se to samo slučajno desilo u Banjskoj sa odlaskom Danila.

po treći put pođe k njemu - Danilo je išao na Milutinov dvor više od tri puta čak i kad je već postao kaluđer: njegov učenik pominje izbor za igumana Hilandara, put za vreme katalonskog napada i proglašenje za episkopa Banjske. Ovo bi, u stvari, bio četvrti put. Treba pomenuti da je to zaista bio treći put kako je Milutin pozvao Danila.

ide u dom Svetih Apostola - U Peć.

Kada je tu živeo - Sedište episkopije u Humu bio je manastir Sv. Petra i Pavla na reci Lim, ali je Danilo tamo proveo kratko vreme. Videti D. Slijepčević, "Humsko-hercegovačka eparhija n episkopi (metropoliti) od 1219. do kraja XIX veka", Bogoslovlje XIV, 1939, 270.

pri prestavljenju njegovu i gospodin taj beše svetu našao - Milutin je umro na kraljevskom imanju u Nerodimlju krajem 1321. godine. Videti Danilo, 145-146.

prenese sa slavom u ... manastir hristoljubivoga - U Banjsku.

primi presto sin njegov - Stefan Dečanski je krunisan 6. januara 1322.

prestavio arhiepiskop Nikodim - Prihvaćeno je da je Nikodim umro 12. maja 1324.

u naročiti dan praznika Vazdviženja Časnoga Krsta - 14. septembar (1324).

Grigorije Bogoslov - Poznat n kao Grigorije Nazianski (oko 330-oko 390), episkop carigradski i pisac, naročito poznat po svojim slovima. Njegova dela su bila veoma rado čitana u slovenskoj srednjovekovnoj crkvi, počev od vremena Kirila II Metodija.

epitrahilji ,.. dipli i feloni - Delovi crkvene odežde.

Odigitrija Carigradska - Danilo je ovu crkvu, kao zavetnu, namenio Bogorodici Odigitriji, kojoj je bila posvećena i jedna crkva u Carigradu. Videti Burić, Freske, 59-60. O svim gradnjama pripisanim Danilu videti S. Radojčić, "Arhiepiskop Danilo II n srpska arhitektura ranog XIV veka", Uzori i dela starih srpskih umetnika, Beograd 1975, 195-210.

Postavi ustav u njoj ... grčkoga naroda - Ovaj tipik nije sačuvan. Činjenica da su službe u crkvi obavljali grčki monasi ističe Danilovu privrženost crkvi Bogorodice Odigitrije u Carigradu.

u jedno zdanje načini dve crkve - U unutrašnjosti crkve Uspenja Bogorodice nalaze se dve kapele, jedna posvećena Jovanu Krstitelju (Preteči), a druga arhiepiskopu Arseniju, Savinom nasledniku. O freskama u kapelama videti G. Babić, Les Chapelles annexes des eglises buzantines, Paris 1969, 137-138;

V. Burić. "Istorijske kompozicije u srpskom slikarstvu srednjega veka i njihove književne paralele, III". ZRVI, XI, 1968, 99-103.

paraklisi - Od grčke reči "paraklesis" - "molepstvije", izvestan broj molitava za pomoć.

da sazida takvu svetlu pripratu - O priprati koju je Danilo sagradio videti S. Radojčić, delo citirano gore, i Burić, Freske, 59.

u domu Svetih Apostola - U Peć 11.

načiniše mu u primorju zvona dobroglisna - Danilo je poznavao mnoge umetnike iz primorja, recimo fra Vita iz Kotora, sa kojim je radio na izgradnji Dečana. Videti Istorija, 641-648.

Mesto sveto ... zvana Žiča - O Žiči videti belešku u žitiju Dušanovom.

dugo je stojala u pustoši - Prvi napad na Žiču 1253. godine bio je od strane bugarskih i kumanskih vojnika. Drugi napad Tatara i Kumana uništio je gotovo sve građevine (1290).

arhiepiskop .Jevstatije Aruš - Prva obnova Žiče je obavljena za vreme Jevstatija II (1292-1309).

u Magliču Gradu ... u crkvi sv. Georgija - Tvrđava Maglić, sada u ruševinama, nalazi se iznad reke Ibra.

U mestu zvanom. Jelašci - Jelašci su blizu Peći.

mesto zvano Lizica ... sazda crkvu u ime. ... Save - Nije ostalo nikakvih tragova od ove crkve. Videti Petković, Pregled, 174. Ikonomija je najverovatnije bila uprava crkvene oblasti.

požive u svetiteljstvu ... četrnaest godina i tri meseca - Ova cifra nije tačna: bio je arhiepiskop od 14. septembra 1324. do 19. decembra 1337.

Posle ovoga svetoga Arsenija - Arhiepiskop Arsenije (1233-1362) umro je 1266, ali je najverovatnije da se Sava II prihvatio njegovih dužnosti kada ovaj više nije mogao da ih vrši, odnosno 1263. ili 1264.

brat... Uroša Prvog - Sava II bio je sin Stefana Prvovenčanog, rođen oko 1200. ili 1201, tako da je bio brat ne samo Urošu I (1243-1276) nego i Radoslavu (1227-1234) i Vladislavu (1234-1243).

tu pokaza veliko ispravljanje svojega podviga - Između drugih obaveza, Sava II bio je iguman humski. Videti Slijepčević, Istorija, 155.

živeo je u činu ... sedam godina - Sava II umro je 8. februara 1271, tako da je arhiepiskop postao najkasnije u početku 1264.

u domu Svetih Apostola - Glavna crkva u Peći posvećena je Sv, Apostolima.

Radi nekog slučaja ... bio je smenjen - Zbog nedostatka izvornih podataka i kratkotrajnosti Danilovog arhiepiskopovanja, nemoguće je utvrditi zašto je bio povučen sa položaja.

Posle ovoga svetoga Jevstatija - Arhiepiskop Jevstatije je umro 4. januara 1286. Jakov se pominje kao arhiepiskop u jednom zapisu u proleće 1286.

požive ... držeći presto svetoga Save šest godina - Tačan datum Jakovljeve smrti nije poznat, ali budući da je bio arhiepiskop od početka 1286, pretpostavlja se da je umro 1292.

neko vreme predrža ... kir Save - Jevstatije II bio je arhiepiskop od 1292. do smrti, 16. avgusta 1309, i pominje se nekoliko puta u žitiju Danila II.

Sava Treći, arhiepiskop srpski

postade voća ... Hilandara - Sava III bio je iguman verovatno 1305-1306, iako o njemu kao igumanu nema pomena u drugima izvorima. Videti Mošin-Purković, 423-424.

bi postavljen episkopom u ... Prizrenu - Nije sigurno kada je Sava III bio prizrenski episkop, ali verovatno oko 1306. do 1309, kada je postao arhiepiskop.

predrža osam godina ... opet preće ka blaženstvu - Sava III je umro 26. jula 1316 - bio je arhiepiskop manje od sedam godina.

sve što se. dogodilo ... Stefana 'Uroša - Ustoličenje Nikodima za arhiepiskopa opisano je u žitiju kralja Milutina (Danilo, 142-145), ali se to jedva može oceniti kao "potpuno". Na primer, mada Danilo pominje da je Nikodim bio u Hilandaru u vreme svoga ustoličenja, ne navodi da je Nikodim bio iguman. Zaista, Nikodim je nasledio Danila kao iguman (1311) - podatak koji pominje samo Danilov Učenik.

požive ... osam godina - Nikodim je postao arhiepiskop na Dan Duhova (12. maja 1317), a umro, prema prihvaćenom shvatanju, 12. maja 1324, dakle, tačno sedam godina kasnije.

O postavljenju prvoga patrijarha srpskoga Joanikija str. 128 gospodin kralj Stefan - Stefan Dušan.

postavi svoga logogeta - Joanikije je postao arhiepiskop 3. januara 1338. On je prethodno bio logotet (grč. logothet), tj. glavni administrator na Dušanovom dvoru. Nije poznato njegovo kršteno ime niti se zna ma šta o njegovom prethodnom životu.

venča se na carstvo - Zvanično krunisanje je obavljeno 16. aprila 1346, ali se Dušan za cara proglasio krajem 1345, u Seru.

prebivao je u domu Spasovu i ukrašavao je veliku crkvu - Ovo se odnosi na Peć, sedište arhiepiskopije, čija je glavna crkva, posvećena Svetim Apostolima, nazivana velikom.

na Karmilu sazda crkvu svetoga Ilije - Karmil, Karmel, strmina koja se pruža jugoistočno od sadašnje Hanfe; bio je mesto mnogih svetilišta, prema Starom zavetu. Na njemu je vođena utakmica između proroka Ilije i Balovih sveštenika (3 Car. 18, 17-46). Ostao je vezan za ime proroka Ilije. Poznat je kao sedište mnogobrojnih monaha, i Latina i Grka, od vremena Prvog krstaškog rata.

na Tavoru crkvu svetoga Nikole -- Hrišćanska tradicija tvrdi da se Hristovo preobraženje (Mt. 17, 1) desilo na planini Tabor. Za vreme vizantijske uprave na planini je podignuta bazilika, blizu koje je sada grčki pravoslavni manastir.

među carem Stefana i među kraljem ugarskim - Mađarski kralj Ludovik I bio je u Beogradu sredinom 1354. Nije sigurno šta je bio uzrok ovog napada, ali se verovatno odnosi na lične ambicije Ludovika I a ne na pregovaranja između Dušana i rimske kurije. Videti Istorija, 555.

na Paklarima - Nije utvrđeno gde je bilo to mesto, verovatno u severnom delu Srbije, kuda je Dušan otišao da se sretne sa Ludovikom I. Vrlo je verovatno da je to bilo u oblasti Rudnika.

prestavi se u Polumiru u sutesci - Ovo je u stvari Polumir na Ibru, severno od Ušća. Videti Purković, Patrijarsi.

meseca septembra u treći dan - 1354.

kada je prebivao u domu Spasovu - Videti belešku gore.

Car Stefan venča se na carstvo - Dušanovo krunisanje za cara bilo je za vreme Joanikija, a ne Save: 16. aprila 1346.

izbra sebi patrijarha ... ni sa blagoslovom carigradskoga patrijarha - Literatura o uzdizanju Dušana za cara i Joanikija za patrijarha vrlo je opsežna. Videti Purković, Patrijarsi; Istorija, 524-540.

od patrijarha trnovskiga - Od bugarskog patrijarha Simeona.

od arhiepiskopa ohridskoga - Zvao se Nikola.

tadanji patrijarh ... kir Kalist - Carogradski patrijarh Kalist (1350-1353, 1355-1363).

posla i odluči - "Anatema" Kalistova verovatno je poslata 1350. Videti Istorija, 530.

primi carstvo njegov sin Uroš - Car Uroš V (1355-1371). O vladavini Uroša videti Istorija, 566-602; R. Mihaljčić, Kraj srpskog carstva, Beograd 1975.

Knez Lazar - Lazar Hrebeljanović je napustio dvor cara Uroša 1365. i postepeno povećavao svoju moć, najpre oko svog dvora u Prilepcu blizu Novog Brda, a zatim u Kruševcu. On je predvodio srpsku vojsku na Kosovu 1389. i poginuo je u bici. Videti O knezu Aazaru, Beograd 1975.

Vukašin - Car Uroš dao je titulu kralja Vukašinu Mrnjavčeviću, kao svom savladaru, 1365.

Uglješa - Brat Vukašina Mrnjavčevića postao je despot u Seru 1365. O Mrnjavčevićima videti Istorija, 584-592.

posle ovoga ... tako skončaše - Obojica Mrnjavčevića su poginuli u Bici na Marici 1371. O toj bici vidsti Istorija, 593-602.

starac kir Isaija - Isaija je bio iz ugledne porodice iz okoline Lipljana; postao je kaluđer u Osogovskom manastiru, pre odlaska na Svegu Goru. Mnogo godina proveo je u Hilandaru, bio iguman obnovljenog manastira Sv. Pantelejmona, a nekoliko godina živeo je na Uglješinom dvoru u Seru, i putovao po Srbiji. Osim diplomatsknh nastojanja radi izmirenja srpske i grčke crkve, bio je aktivan na polju književnosti i arhitekture. Videti Purković, Patrijarsi, 82-86 i dalje. O njegovoj književnoj aktivnosti videtn D. Bogdanović, Istorija stare srpske književnosti, Beograd 1980, 188- 189. O izmirenju crkava, videti D. Bogdanović, "Izmirenje srpske i vizantijske crkve", O knezu Aazaru, Beograd 1975, 81-91.

ovo nerazrešeno zlo - Nerešena šizma između srpske crkve i carigradskog patrijarha.

Nikodima tumača reči - Nikodim Grčić (Tismanski) bio je prevodilac između Grka i Srba.

staroj carici kir Jelisaveti - Jeleni, udovici

Dušanovoj i majci cara Uroša, tada monahinji Jelisaveti.

Kalojan Paleolog - Jovan Paleolog (1341-1391).

sin njegov kir Manojlo - Manojlo Paleolog (1391- 1425) bio je savladar 1373-1391.

patrijarh kir Filotej - Filotej Kokin (1354-1355, 1364-1376).

napisaše za potvrdu sinđeliju - Konačni tekst ovoga akta nije sačuvan.

Posle ovoga dođoše ... patrijarha - D. Bogdanović u Istorija, II, 1982, 13-14, smatra da su delegati patrijarha carigradskog, Matej i Mojsej, došli, početkom 1375. da učestvuju u zvaničnom izmirenju srpske i grčke crkve, i ostali na miropomazalju novoga srpskog patrijarha. Kako nisu bili episkopi, nisu imali prava da služe na službi, već samo da prisustvuju.

svešteni Kajafa - Viši jevrejski sudija koji je predsedavao na Hristovom suđenju.

po zapovesti ... Burća - Đurđe Balšić je tada vladao u oblastima oko Peći.

ovoga ... Jefrem - Bugarin po poreklu, Jefrem je živeo u Hilandaru a u Srbiju je došao preko Bugarske. Mnogo godina živeo je kao isposnik blizu Dečana i Peći, za koje vreme je napisao Kanon Hristu, Kanon Bogorodici i Kanon Caru, i 170 osmoglasnih stihira u četiri zbirke. O Jefremu i njegovom književnom radu videti D. Bogdanović, Istorija stare srpske književnosti, Beograd 1980, 182-184. Jefrem je bio patrijarh 1375-1379. i ponovo 1389-1392. Umro je oko 1400, a uskoro je episkop Marko Pećki napisao hagiografsko delo o njemu. Tekst Markonog dela izdao je B. Trifunović, "Žitije svetog patrijarha Jevrema od episkopa Marka", Anali FF, 7, 1967, 67-74. Moderni prevod i komentari u zbirci Šest pisaca XIV veka.

godine 6884 - 1375, prema vizantijskom kalendaru.

na dan uspomene ... Dionisija Areopagita - Dionisije je bio član suda koji je sudio apostolu Pavlu (D. ap. 17, 34). Suđenje je održano u Areopagasu (grč. brdo Aresa) u Atnni. On je rano prešao u hrišćanstvo i postao mučenik.