Dr Ljubinko Radenković

Simbolika sveta u narodnoj magiji Južnih Slovena

Balkanološki institut SANU, "Prosveta", Niš 1996, 386 strana

Ključne reči: magija, bajanja, narodna kultura, Južni Sloveni, semiotika

Rezime

Pretvarajući stvarni svet u svet simbola čovek definiše sebe i svoje mesto, određuje rastojanje prema svemu što je za njega opasno i korisno. Sliku sveta čovek je gradio počev od bližeg ka daljem, odnosno od sebe pa do neosvojenog i nepoznatog prostora, gde je po verovanju bilo boravište duša umrlih i raznih mitoloških bića. Stvorena simbolička slika sopstvenog tela, čoveku je poslužila kao merilo za razumevanje vaseljene. On je prema sebi razvrstao životinje i biljke, vodeći računa da one pripadaju i njegovom i "divljem" prostoru.

Uočava se podela prostora na "osvojeni" i "neosvojeni", odnosno "socijalni" (=svoj) i "divlji" (=tuđ). Unutar osvojenog prostora postoje granična mesta koja razdvajaju zatvoreni od otvorenog, čist od nečistog, povezan od razjedinjenog. Takva mesta su: prag kuće, kapija, ograda, drvljanik, đubrište, groblje, raskrsnica, granica atara sela, obala reke.

Mogu se primeniti dva glavna merila za određivanje simboličkog statusa životinja: vertikalni raspored u odnosu na "drvo sveta" i horizontalni – zasnovan na njihovoj udaljenosti prema čoveku. Po prvom merilu životinje se dele na ptice (gore), koje može zamenjivati orao ili soko, na stoku i divlje zveri (sredina) i na gmizavce, glodare, ribe, insekte (dole). Po "horizontali" najbliže životinje čoveku jesu konj i ovca, dok naglašenu medijalnu ulogu imaju pas i vuk. Po ovoj podeli medved je antipod čoveku i on može imati ulogu zoomorfnog "pastira" ili boga šumskih životinja.

Najopštija predstava o biljkama, koja je odredila njihovu ulogu u narodnoj magiji, može se iskazati na sledeći način: one su ovaploćenje postojanosti i promene, kao i mesta spajanja i razdvajanja ljudskog i neljudskog sveta. Od svih delova prirode biljke su shvatane kao najbliža veza između čoveka s jedne strane, i božanstva ili demona, s druge strane. Postoji mogućnost utvrđivanja rasporeda biljaka po horizontalnoj osnovi, a prema simboličkom statusu koji im se pridaje u kulturi, slično kao kod životinja. Najbliže čoveku je rodno voće (jabuka), a najdalje neplodno drveće (topola, vrba) kao i bodljikavo rastinje.

Osim praktične svrhe, metali su u tradicionalnoj kulturi imali i određeno simboličko značenje. Ono je u prvom redu zavisilo od njihove boje, a zatim od porekla i namene.

U narodnoj kulturi najviše su zastupljene tri boje: belo, crno i crveno. Najstabilnije značenje ima crna boja, koju može zamenjivati plava. U narodnoj magiji najraširenija je upotreba crvene boje. Ona se asocira s krvlju i vatrom i vezuje za kult rodnosti i plodnosti (koji nosi htonska obeležja) i čest je epitet demonskih bića.

Broj u simboličkom jeziku kulture ostvaruje klasifikatorsku funkciju. On deli obeleženi deo stvarnosti od neobeležene, zatvoreno od otvorenog, konačno od beskonačnog, prekidno od neprekidnog, kosmos od haosa. Parni brojevi simbolizuju statičnost, a neparni dinamiku i privremenost. Zato su ovi drugi često atribut htonskih i demonskih bića.

// Projekat Rastko / Antropologija i etnologija //
[ Promena pisma | Pretraga | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]