Priprata

Priprata, Loza Nemanjića, četvrta decenija XIV v.

Pripratu ispred triju crkava podigao je arhiepiskop Danilo II početkom četvrte decenije XIV veka. U njegovoj biografiji ova gradnja opisuje se dosta podrobno. Posebno se ističe da je želeo da sazida pripratu "dostojnu mnogoga pričanja". Posle opisa gradnje pominje se da je nad pripratom sagradio i katihumenu, kao i veliki pirg pred crkvom u kome se nalazila crkvica posvećena ktitirovom imenjaku Danilu Stolpniku. Na samom vrhu pirga bila su smeštena zvona, koja su, po nalogu Danila II, doneta sa Primorja. Danas se razaznaju samo temelji ovog pirga - kule, alije priprata očuvana u priličnoj meri. Njen živopisan izgled smele konstrukcije, ali razumljivo sa malo detalja, vidi se na ktitorskom portretu Danila II u crkvi Bogorodice.

Zamišljena kao raskošni trem, priprata je bila otvorena sa tri strane. Zbog velikog raspona u njenoj unutrašnjosti bilo je postavljeno po sredini pet podupirača - dva stuba i tri stupca - koji su nosili svodnu konstrukciju. Ova priprata sa vitkim mermernim stubovima, prostrana, lepo osvetljena, ukrašena freskama iznutra, ali i spolja, budila je stoga divljenje. Sa razlogom ona je pomenuta u jednom starom rodoslovu kao jedno od najlepših umetničkih zaveštanja prošlih vekova: "Prizrenske crkve pod, dečanska crkva, pećke priprate, banjsko zlato, resavsko pisanije ne nalazi se nigde".

Priprata, Bogorodica Mlekopitatelnica, četvrta decenija XIV v.

Lepotu prvobitne pećke priprate možemo, međutim, samo slutiti. Iz konstruktivnih razloga, kao i zbog dotrajalosti, prilikom obnove priprate Pećke patrijaršije oko 1560. godine, morali su se zatvorita lučni otvori na spoljašnjim fasadama. Ovo je pećku pripratu spaslo od rušenja, ali je ona u arhitektonskom pogledu mnogo izgubila. Napori konzervatora u novije vreme nisu mogli da bitno izmene neuglednost fasada priprate, tim pre što se sada na unutrašnjim stranama zidića između lučnih otvora moraju čuvati i freske iz XVI stoleća.

U priprati se, u skladu sa crkvenom praksom, nalazila u jugo-zapadnom uglu i krstionica sačinjena od crvenkastog mermera. Mnogi njeni delovi danas nedostaju, da bi se mogao rekonstruisati njen nekadašnji izgled.

Na istočnom zidu, uz ulaz u crkvu sv. Apostola, postavljen je mermerni "Presto svetog Save". Na ovom prestolu sedeli su srpski arhiepiskopi i patrijarsi kada su predsedavali crkvenim skupovima koji su se održavali u pećkoj priprati.

U priprati je bio sahranjen i patrijarh Makarije, njen drugi ktitor. Njegov lik sa modelom priprate, prikazan na čeonoj strani jednog pilastra na istočnom zidu, nažalost, dosta je preslikan 1903. godine. On se obraća molitvom ispisanom na svitku Bogorodici i Hristu prikazanim na susednim pilastrima.

Priprata, Tri sv. monaha, 1565.

Od prvobitnih fresaka kojima je cela priprata bila ukrašena u vreme arhiepiskopa Danila II malo je preostalo. Sve se one nalaze u jugo-istočnom uglu, pretežno na istočnom zidu. Iako malobrojne, po izboru tema one su vrlo zanimljive. Naročito pada u oči Loza Nemanjića na istočnom zidu kod bočnog, južnog ulaza u pripratu, na kojoj su prikazani članovi dinastije od osnivača Stefana Nemanje - Simeona Srpskog do tadašnjeg kralja Stefana Dušana. Poređani u četiri horizontalna reda, očigledno je da se posebno ističe središnja uspravna traka. U njoj su, odozdo na gore, prikazani Stefan Nemanja, Stefan Prvovenčani, Uroš I i na vrhu kralj Milutin, uz koga su sa strane sin, Stefan Dečanski i unuk, tada još kralj, Dušan. Nad ulazom u crkvu Bogorodice živopisan je u XIV veku i ktitor Danilo II, još kao čovek mlađih godina. Zajedno sa svetim Nikolom on se priklanja monumentalnom liku Bogorodice, koja je predstavljena kao Životonosni istočnik. Među pojedinačnim likovima iz XIV stoleća ističe se retkošću Bogorodica Mlekopitateljnica na južnom zidu. Bogorodica se na toj slici prikazuje kao brižna majka koja doji sina.

Ove freske radila su dva majstora. Jedan od njih je dosta neizrazit u kolorističkom pogledu i zanemaruje obradu inkarnata. Drugi umetnik koji radi pretežno u donjim zonama bolji je u crtačkom pogledu i sklon je isticanju volumena.

Istodobno kada se ukrašavala freskama priprata, oko 1330. godine, živopisane su pretežno i fasade priprate. Te zidne slike su mnogo propale, ali se razaznaju likovi pojedinih svetitelja, čak i kompozicije. Na južnoj strani priprate, ispod nekadašnjeg trema, naslikana je, pored ostalog, i scena rođenja nekog svetitelja.

Priprata, Strašni sud i izgnanstvo Adama i Eve iz raja, 1565.

Približno pola veka kasnije, pre 1375, a iznad kamenog "prestola svetog Save", nastao je jedan neobičan lik sv. Save Srpskog na pilastru uz ulaz u crkvu svetih Apostola. Tu je prvi srpski arhiepiskop označen kao patrijarh. On nosi svečanu odoru sa kitnjastom kaliptrom na glavi. Ovo prenebregavanje istorijske tačnosti bio je svestan čin prvih srpskih patrijaraha u nastojanju da uzvise osnivača srpske nezavisne crkve i odraz su borbe vođene sa Carigradom oko priznavanja srpske patrijaršije.

Ako se izuzmu freske XIV veka iz jugo-istočnog ugla priprate i ovaj lik sv. Save, sav ostali prostor ispunjavaju zidne slike iz 1565. godine. One su nastale ubrzo pošto je u doba turske vlasti obnovljena srpska crkvena organizacija i kada Je njeno središte opet postala Pećka patrijaršija. Natpis o obnovi nad malim vratima na severnom zidu obaveštava da je ktitor bio patrijarh Makarije i da je to učinjeno 1565. godine (ne 1561. kako se ranije čitao delom iščileo natpis sa oznakom godine).

Repertoar ovih zidnih slika je veoma bogat. U prvoj zoni je naslikan veliki broj uglednih monaha, a među njima sa severne strane zapadnog zida i poznati balkanski pustinjaci: Petar Koriški, Prohor Pčinjski, Jovan Rilski, Joakim Sarandaporski, Gavrilo Lesnovski i Joanikije Devički. Na severnom i istočnom zidu prikazani su i neki srpski arhiepiskopi i patrijarsi iz vremena državne samostalnosti. Likovi balkanskih anahoreta i srpskih crkvenih predvodnika uneti su u tematiku pećke priprate da bi se na taj način istakla sveobuhvatnost srpske crkvene organizacije i ugled njenih svetitelja. Ostali likovi i kompozicije u priprati predstavljeni su u skladu sa utvrđenom tematikom velikih priprata: u istočnom delu, na svodovima i ispod njih, ilustrovan je Kalendar - 365 likova, odnosno scena za svaki dan u godini, dok je na severnom delu priprate na svodnim površinama prikazano Sedam vaseljenskih sabora, jedan lokalni, u doba cara Honorija, a blizu njih je i Sabor Simeona Srpskog. U zapadnom delu priprate slikane su kompozicije koje se odnose na Hristov život i učenje, kao i njegove poučne priče - parabole. Sve su one složene u određene celine, po učenom teološkom programu, koji je povezan sa liturgijskim obredom i čitanjima delova jevanđelja na bogosluženjima.

Ovo slikarstvo XVI veka zaostaje po svojim vrednostima za ostvarenjima XIII i XIV veka u Pećkoj patrijaršiji. Međutim, u svom vremenu ove freske se mogu ubrojati među najznačajnija slikarska ostvarenja. Njih su izradili majstori koje je okupio patrijarh Makarije i njegovi saradnici po obnovi Patrijaršije. Jedan među njima, verovatno predvodnik slikara, Andreja potpisao se na štitu sv. Dimitrija nad ulazom u crkvu ovog svetitelja. Sa živopiscima pećke priprate radio je i pećki monah Longin, najčuveniji srpski slikar druge polovine XVI veka.

U crtačkom pogledu freske pećke priprate iz XVI gtoleća su korektno rađene, kompoziciona rešenja su ponekad spretno izvedena, dok je kolorit pojednostavljen. Posmatrane kao celina ove zidne slike, i po stilu i po ikonografiji, pokazuju veliku bliskost sa živopisom prve polovine XIV veka. To je bila svesna težnja i ktitora, patrijarha Makarija i slikara Andreje i njihovih pomoćnika, jer su u to vreme uzori traženi u ostvarenjima iz vremena najvećeg uspona srpske države.

Uz glavni ulaz u pripratu na zapadnom zidu očuvana su dva lika, svete Angeline i arhanđela Mihaila koji potiču iz 1875. godine. To su fragmenti većeg slikarskog poduhvata kada su delovi starih fresaka u priprati i posebno u Svetim Apostolima bili pokriveni zidnim slikama male vrednosti.

Istorija / Ljudi / Duhovnost / Hramovi / Umetnost / Veze
Naslovna / Promena pisma