Ruženje srpske jezičke kulture

Komisija za odnose s javnošću i rešavanje neodložnih pitanja, na sednici održanoj 30. marta 2000. godine, razmotrila je tekst pod naslovom "Odbrana srpskog jezika", objavljen u "Politici" od 28. 3. 2000. g., i utvrdila Zaključak br. 13 kao reagovanje na nekoliko tvrdnji koje su potpuno neodržive i neistinite, uz jednu informaciju (stav III) i jedan prigovor tribini Udruženja književnika Srbije (stav IV). Štaviše, osporene tvrdnje mogu se označiti kao ruženje srpske jezičke kulture i njenih institucija.

I

Komisija i sam Odbor za standardizaciju srpskog jezika dosad su se dvaput izjasnili o nazivu trećeg jezičkog standarda u Bosni i Hercegovini, onoga za koji su se opredelili muslimani/Muslimani/Bošnjaci. Izjasnili su se najpre 13. februara 1998. a potom 22. novembra 1999. godine. Oba puta stavove Odbora (sadržane u njegovoj Odluci br. 1 i Zaključku br. 11) objavili su "Politika" iz Beograda i "Glas srpski" iz Banje Luke, a drugi i "Večernje novosti". Bilo bi prirodno da je sa stavovima Odbora upoznat i novinar "Politike" Z. Radisavljević, koji pod naslovom "Odbrana srpskog jezika" (28. 3. 2000, str. 28) izveštava o predstavljanju knjige "U odbranu jezika srpskoga ľ i dalje" (Beograd, "Trebnik", 2000), zapravo drugog (dopunjenog) izdanja iste knjige, čiji je autor član Odbora prof. Miloš Kovačević. U tome napisu saopštava se nekoliko grubih ogrešenja o činjenice, koja se moraju demantovati.

II

Obraćamo se javnosti prvenstveno stoga da bismo ispravili nekoliko neodrživih navoda u tekstu Z. Radisavljevića, bez obzira na to ko ih je saopštio:

1) U Republici Srpskoj nije bilo "ukidanja ijekavice", kako stoji u tekstu, nego su ustaničke vlasti na Palama u jesen 1993. g. dale prednost ekavici u jezičkom standardu, ali ne i u njegovom literarnom i razgovornom stilu, što je kasnije ušlo i u tekst Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisma. Od te prednosti nova vlast u Srpskoj odustala je početkom 1998. g.

2) Karta o rasprostiranju hrvatskog jezika izvan Hrvatske starija je više od 50 godina od nepostojećeg ukidanja ijekavice na Palama, i plod je političke propagande ustaške emigracije. Koliko je Komisiji br. 7 poznato, zvanična lingvistika u Hrvatskoj nije opovrgla dijalektološku kartu štokavskog narečja sadržanu u "Enciklopediji Jugoslavije", knj. 6, Zagreb, 1990, 70–71.

3) Odbor za standardizaciju srpskog jezika ne radi "pri Odeljenju za jezik i književnost SANU", kako stoji u napisu, nego udružuje stručnjake koji predstavljaju tri akademije (SANU, CANU i ANURS), osam univerziteta (Beograd, Novi Sad, Niš, Priština, Kragujevac, Nikšić, Srpsko Sarajevo i Banja Luka) i još tri organizacije ľ u nastojanju da standardizacija srpskog jezika teče na što organizovaniji i što kvalifikovaniji način.

4) Odbor se uopšte nije bavio Rečnikom SANU (dosad izašlo 15 tomova) niti nazivom jezika u njemu, "srpskohrvatskog književnog i narodnog", jer to i nije rečnik jezičkog standarda.

5) "Odbor se nije bavio ni osporavanjem ni priznavanjem nove nacije (Bošnjaci), jer to nije njegov posao, ali je mehaničko prenošenje samoodabrane jezičke etikete smatrao i neumesnim i neprihvatljivim. Kad se ta etiketa mora ˘ prevesti˘ na srpski, ona glasi ľ bošnjački jezik." Taj stav Odbora (doslovno citiran) usvojen je na sednici Komisije br. 7 od 25. 11. 1999. i potvrđen na sednici Odbora od 17. 12. 1999. Prof. M. Kovačević, član Odbora, nije bio na toj sednici, ali mu se svi dokumenti Odbora uredno dostavljaju, pa je u svoju knjigu mogao uključiti barem taj odlomak Zaključka br. 11 ili o njemu obavestiti svoje recenzente i "promotore". U prethodnom zaključku Odbora (Odluka br. 1 od 13. 2. 1998), stoji i ovo: "Nema, dakle, nijednoga (socio)lingvističkog razloga da se standardni jezik današnjih muslimana/Muslimana/Bošnjaka ľ koji je izvorno varijanta srpskoga standardnog jezika (danas s nešto uočljivih hrvatskih ukrasa, mahom u leksici i sintaksi [ ...] ) ľ naziva bosanskim jezikom, ne barem u onom jeziku što, nakon raspada srpskohrvatske standardnojezičke zajednice, (p)ostaje srpski." Oba puta je cilj Odbora bio da učini što je moguće kako se naziv "bosanski jezik" ne bi probio i u međunarodnu standardnojezičku zajednicu, gde bi se predstavljao i doživljavao kao standardni jezik koji "pokriva" celu BiH ili je barem reprezentuje. U vezi s tim preduzimao je određene mere i Savezni zavod za standardizaciju, što je takođe poznato javnosti.

6) Da li će, šta će, kako i kada tražiti muslimani u Staroj Raškoj, i kako će se oni izjašnjavati na popisu stanovništva 2001. godine, ľ ne može biti predmet našeg nagađanja, kojem su skloni prof. Kovačević i njegovi "promotori". Po popisu 1991. g. izjašnjavali su se kao Muslimani (s velikim početnim slovom) a službeni naziv njihovog jezika bio je srpskohrvatski, jer je to naziv sadržan u Ustavu Srbije (1990). U Zakonu o službenoj upotrebi jezika i pisama (1991) nalazi se ovaj stav (član 7, stav 1): "U Republici Srbiji u službenoj je upotrebi srpskohrvatski jezik, koji se, kada predstavlja srpski jezički izraz, ekavski ili ijekavski, naziva i srpskim jezikom (u daljem tekstu: srpski jezik)." Kako je tom ustavu nadređen Ustav SRJ, naziv srpskohrvatski jezik obesnažen je njegovim članom 15, stav 1, i zamenjen nazivom srpski jezik, uz koji stoje oba izgovora, ekavski i ijekavski. Naziv srpski jezik ustavna je kategorija i u Crnoj Gori i u Srpskoj. Odbor se ne bavi opovrgavanjem ustava i zakona, ali njegovi članovi, kao pojedinci, mogu zastupati i gledišta koja nisu u skladu s njima.

III

Prof. Miloš Kovačević, do rata u BiH (1992) sarajevski a posle izbijanja rata nikšićki, niški, srpskosarajevski i bohumski (SR Nemačka) lingvista, nije se bavio problematikom "komadanja", "preimenovanja" i "otuđivanja" srpskog jezika, niti je, mada je dosta godina bio univerzitetski nastavnik našeg jezika u glavnom gradu SRBiH, u čijem se ustavu srpski jezik zvao "srpskohrvatski odnosno hrvatskosrpski", ľ bio zaokupljen društveno-političkim položajem srpskog jezika u toj republici, niti pak u dvema bivšim Jugoslavijama. Otkako je napustio predratno Sarajevo, prof. Kovačević time se intenzivno bavi optužujući za "sprovođenje hrvatskog filološkog programa", zajedno sa svojim istomišljenicima, sve one koji su se sudbinom srpskog naroda i njegovog jezika bavili i u vreme kad je to bilo opasno. Rad u Srpskom Sarajevu doveo je M. Kovačevića i u članstvo Odbora za standardizaciju srpskog jezika, o čemu je odlučivao tamošnji Filozofski fakultet, i to pre osnivanja Odbora (12. 12. 1997). Sve bi bilo u redu da prof. Kovačević, u bliskom sadejstvu s bivšim dekanom Filološkog fakulteta u Beogradu, naš i svoj Odbor ne naziva ľ "odborom za satanizaciju srpskog naroda i srpskog jezika" (list "Demokratija", 13. 9. 1998). I to bi bilo razumljivo, čak dosledno i moralno, da je podneo ostavku na članstvo u Odboru, a nije je podneo.

IV

Pomalo je neobično da se tribina Udruženja književnika Srbije (UKS), ko zna po koji put, koristi za promociju onog lingvističkog i kulturnoistorijskog mišljenja koje je došlo do izražaja u "Slovu o srpskom jeziku", objavljenom i u štampi i u zasebnoj brošuri u leto i jesen 1998. O tome se Odbor izjasnio u svojoj odluci br. 2 (11. 8. 1998), koju je objavila i "Politika" (21. 8. 1998), smatrajući "Slovo" štetnim po interese srpske jezičke nauke i kulture, štetnim i u zemlji i u inostranstvu. Stoga možda i nije čudno što se među "promotorima" tog mišljenja nalaze i oni srpski pisci koji, s malo znanja o "jezičkoj prirodi i jezičkom razvitku", u imenima ovdašnjih istaknutih lingvista prepoznaju imenjake i rođake rimskog pape i uticajnih američkih diplomata.

Naravno, tribina UKS ne mora "promovisati" samo beletristiku, ali bi bilo logično da M. Kovačević, član pomenutog Odbora, proveri svoja stanovišta zajedno s kolegama lingvistima. To može učiniti na Filološkom fakultetu u Beogradu, na koji je, mada i tada (početkom 1999) i danas profesor u Bohumu (SRN), dospeo volšebnom odlukom bivšeg dekana, ili u Institutu za srpski jezik, koji obavlja stručno-administrativne poslove za Odbor. I bilo bi normalno da se autor knjige "U odbranu jezika srpskoga ľ i dalje" i njegovi "promotori" uzdrže od iznošenja apsolutno netačnih, izmišljenih ili namerno smišljenih stvari, sračunatih na dezinformisanje javnosti.

* * *

Sednici Komisije br. 7 prisustvovali su svi njeni članovi: Branislav Brborić, Novica Petković, Slobodna Remetić i Drago Ćupić. Umesto odsutne Milke Ivić, predsednika Odbora i predsednika Komisije, sednicu je vodio Ivan Klajn, zamenik predsednika Odbora i zamenik predsednika Komisije. Prisutan je bio i Đorđe Otašević, zamenik sekretara Odbora, koji je vodio zapisnik. Zaključak br. 13 biće u celini objavljen u časopisu "Jezik danas", dok ga "Politika" i drugi listovi mogu objaviti u skraćenom obliku, s neizostavnim stavovima I–II.

// Projekat Rastko / Filologija //
[ Promena pisma | Pretraživanje | Mapa Projekta | Kontakt | Pomoć ]