Projekat Rastko Skadar: Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji

Petar Vlahović

Slovensko stanovništvo u Albaniji u svetlu etnološke nauke

Izvor: "Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji" - Zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa održanog na Cetinju 21, 22. i 23. juna 1990. godine

I

O slovenskom stanovništvu u Albaniji danas postoji relativno obimna literatura. Među brojnim autorima čija dela zaslužuju pažnju u ovoj prilici se mogu izdvojiti rasprave Konstantina Jirečeka, Afanasija Matveeviča Seliščeva, Spiridona Gopčevića, Ivana Stepanoviča Jastrebova, Jovana Hadži Vasiljevića, Lovra Mihačevića, Branislava Nušića, Gustava Vajganda, Milana Šuflaja, Nopče i brojnih drugih^[1] koji su svojevremeno pohodili ovu zemlju i susretali se sa njenim žiteljima. U prednjem krugu istraživača posebno mesto pripada Jovanu Cvijiću,^[2] osobito njegovoj studiji: Raspored balkanskih naroda (1913) koja predstavlja polazište ne samo Cvijićevim savremenicima (Andriji Jovanoviću,^[3] na primer) nego i brojnim saradnicima i sledbenicima, među kojima su: Milenko Filipović, ^{[4 ]}Jovan Vukmanović^[5] i Jovan Trifunoski,^[6] koji su takođe s dužnom naučničkom pažnjom izučavali etničku sliku i promatrali etničke procese u današnjoj Albaniji i šire.

Obimna literatura, koja je napred uopšteno pomenuta, kao i dela čiji autori ovde nisu pomenuti, omogućava da se, iz epohe u epohu, prati prisustvo slovenskog stanovništva i njegovo, nažalost, uglavnom genocidno iščezavanje, koje je, reklo bi se, dostiglo vrhunac, kako bi pesnik rekao "u krvavom XX vijeku", u jednom totalitarnom režimu, u eri takozvanog "realsocijalizma", čije će se posledice verovatno još dugo osećati u svim oblastima življenja.

Cilj ovog saopštenja je da skrene pažnju na neke od pojava koje čine sastavni deo etničke istorije današnjih albanskih prostora.

II

Predeo koji je poznat pod imenom Albanija krajem stare i početkom nove ere ulazio je u sferu rimske i grčke kulture. Severno od reke Mati bio je jači uticaj rimske kulture, a na jugu od Drača do Škumbe (Skampa) pretežni značaj pripadao je grčkom elementu.^[7]

U doba velike seobe naroda došli su i u današnju Albaniju doseljenici sa severa, pa i neke grupe podunavskih Romana.^[8] Od VII veka u basen Bistrice, Vojuše, Devola, Škumbe i Skadarskog jezera pristižu slovenski talasi čije je potomstvo, sve do najnovijeg vremena, imalo značajnu ulogu u etničkoj strukturi današnje Albanije.^[9]

Sloveni su područje današnje Albanije naselili iz nekoliko pravaca. Jedan pravac slovenskog naseljavanja išao je u gornji tok reke Škumbe, koji je bio u srednjem veku gusto naseljen slovenskim stanovništvom, sve do Čermenike na severu koja je činila prirodnu prepreku za prodor s juga na sever i obratno.^[10] Jedan pravac slovenskog naseljavanja današnje Albanije išao je iz porečja Crnog Drima u basen Mate. Brojna slovenska naselja nalazila su se s obe strane reke Drima, a dalje odatle na zapad prodirale su manje slovenske grupe.

Sloveni su prodirali u Albaniju i iz donjeg toka reke Belog Drima, pre svega u basen srednjeg toka Drima, odnosno u slivove njegovih pritoka, reka Valbone i Lešnice. Manje grupe, kako ističu istraživači, prelazile su i na levu obalu Drima, prema zapadu.^[11]

Uočljiva je takođe slovenska useljenička struja koja je u današnju Albaniju prispela u ranom srednjem veku iz gornjih tokova reka Tare, Lima i Morače i zahvatila donji tok Drima, sliv reke Kiri i širi prostor oko Skadarskog jezera (s. 52). U basenu Skadarskog jezera nalazila su se najbrojnija slovenska naselja koja su obrazovali naseljenici ne samo iz gornjih tokova Lima, Tare i Morače, sa severa, nego i oni koji su prispevali sa severoistoka iz porečja Belog Drima, kao i useljeničke grupe koje su se duž Jadranskog primorja probijale prema skadarskom području iz srednje i južne Albanije.^[12]

Sloveni koji su naselili južnu i srednju Albaniju, basen Vojuše, Devola-Semeni, gornji tok Škumbe i predele u slivu Crnog Drima, činili su, izgleda, jedinstvenu etničku celinu, čiji se potomci, u vreme Anžuja, od XII do XIV veka javljaju i u južnoj Italiji.^[13] Za razliku od ove slovenske grupe, u basenu Skadra i porečju Drima, zapadno od ušća Crnog Drima, javlja se već u srednjem veku veoma brojna srpska grupa što potvrđuje toponimija a i kasnija srpska uprava u severozapadnim delovima današnje Albanije.^[14] Prisustvo srpskog stanovništva u severozapadnoj Albaniji potvrđuju, pored toponimije, i prezimena na ić koja su 1416. godine zabeležena u Skadarskom zemljišniku.

Sloveni su u današnjoj Albaniji naseljavali rečne doline i pribrežne strane rečnih korita. O tome svedoči i slovenska toponimija koja se kreće do 600 metara nadmorske visine. Ovo je razumljivo ukoliko se ima u vidu da su se Sloveni pretežno bavili zemljoradnjom, a Arbanasi stočarstvom sa kojim su zaposedali planinske prostore. Među toponimima slovenskog porekla javljaju se nazivi: Vesočišta, Gorica (Korča), Morava, Dunavec, Drenovo, Boboštica i drugi.^[15] Podataka o toponimima slovenskog porekla u Albaniji ima kod Vajganda, Hana, Pača, Louisa, Ekrem Bei Flora i drugih.^[16] Iz ovoga se vidi da je slovenskih naselja bilo i u planinama, ali samo tamo gde je bilo i uslova za zemljoradnju, posebno u srednjoj i južnoj Albaniji. Reč je uglavnom o iskrčenim terenima pa su se prema tome formirali i nazivi naselja, kao: Kopač, Trbičko, Trebicka, Trebinje, Trebovača, Krčova i druga.^[17]

U drugoj polovini XI i tokom XII veka učvršćuje se u prostorima današnje Albanije i srpska vlast. Zna se da je Bodin (1081 -1100 ) imao rezidenciju u Skadru. Posle 1180. godine Skadar, Antivari, Dalcino i neka druga naselja zauzeo je Nemanja. U sastav srpske srednjovekovne države ušla je i oblast Palatum-Pilot, planinski deo koji se prostire između Skadra i Prizrena.^[18] Srbi su gospodarili severozapadnim delovima današnje Albanije i u vreme Anžuja, a za vreme Dušanove vladavine (1331-1355), Makedonija, Albanija, Epir i Tesalija činili su sastavni deo Srbije. Severozapadni delovi današnjeg arbanaškog prostora pripadali su Balšićima, posle 1360. godine, a u XV veku i despot Stefan Lazarević poseduje današnji severno-arbanaški deo.^[19]

Posedovanje ovih oblasti, kao što se vidi, uslovili su istorijski događaji s jedne ali je tome doprinosila i etnička struktura na drugoj strani. Istorijska dokumenta upućuju na relativno gustu mrežu slovenskih naselja u današnjim arbanaškim prostorima sve do kraja XVIII veka, kada se osetila veća ekspanzija arbanaških stočara koji su, pod znamenjem islama, postali povlašćeni građani Otomanske imperije koji su sve češće to pravo koristili i primenjivali prema slovenskom življu kao nosiocu hrišćanstva.

Turski prodori u Albaniju izazvali su mnoga etnička pomeranja. Albanski i slovenski živalj iseljavao se u to vreme i u Italiju. Turci su, na primer, zna se, 1467. godine doveli iz Skoplja veći broj Slovena i naselili ih u Elbasan. Već ovim činom otpočinjao je proces slovenskog raslojavanja koji u novoj sredini nije imao većeg oslonca. Zbog toga se morao umnogome povinovati sredini koju je zahvatala islamizacija dostižući kulminaciju krajem XVIII i početkom XIX veka. ^[20]Zna se, takođe, da je u vreme Ali paše (1770-1822) albanoislamizacija zahvatila na jugoistoku današnje Albanije mnoga naselja među kojima je bilo dosta i onih sa slovenskim stanovništvom.^[21]

Situacija slična prethodnoj u pogledu albanoislamizacije bila je i u drugim krajevima današnje Albanije. Iz pojedinih opisa skadarskog kraja, vidi se, na primer da su već u XV veku mnoga sela bila mešovita - srpsko-arbanaška, a neka arbanaška nosila su slovenske nazive.^[22] Iz Skadarskog Zemljišnika, koji navodi Seliščev, vidi se da je 1416. godine u okolini Skadra bilo 114 sela, od čega 38 severno a 76 južno od Skadra. Slovenskih domova bilo je ukupno, na ovom prostoru, 387 a od toga 246 severno od Skadra. Sloveni su tada tamo činili više od polovine celokupnog stanovništva a, u naseljima južno od Skadra slovenski živalj je činio jednu petinu stanovništva. Već u ovo vreme u nekim selima stanovnici su imali albansko йme a slovensko prezime. Verovatno su to bili albanizirani Sloveni, pa tako, kasnije, slovenski elemenat u skadarskom kraju postepeno ustupa mesto albanizovanom stanovništvu. Ali, uprkos svemu, pojedine slovenske grupe su se održale sve do sredine XX veka. Početkom XX veka slovenskih porodica je bilo u Skadru (184), u Vraki (132), u Kamenici (13), u Dirignjatu na Bojani (oko 1 0). Uostalom ovo potvrđuje i austrougarski popis (1916-1918) po kome je u Skadru bilo 1049 Srbo-Hrvata, 5 Bugara, a severno od grada u selima Ljubica, Štrbica, Kamica, Koplik, prema istom popisu, bilo je 80 Srbo-Hrvata. No među ovim stanovništvom bilo je i doseljenika koji su pripadali novijem iseljeničkom sloju iz Crne Gore.^[23]

Početkom XX veka živelo je oko Drača 540 stanovnika slovenskog porekla. Od toga u opštini Drač 196 a u opštini Šjaku 369 slovenskih stanovnika. Navode se još 23 Srbo-Hrvata i jedan Bugarin u Tirani. Ovo su uglavnom bili Srbi, odnosno muslimani doseljenici iz Crne Gore, Hercegovine i Bosne koji su ovamo dospeli između sedamdesetih i osamdesetih godina XIX veka.^[24]

Kada je reč o slovenskom življu u današnjoj Albaniji mora se podsetiti i na činjenicu da je otomanska vlast sedamdesetih godina XIX veka predlagala da se izvestan broj porodica doseli iz Crne Gore u okolinu Drača gde su uslovi za život bili mnogo povoljniji. Ovaj predlog prihvatio je samo manji broj crnogorskih porodica, o čemu je 27. avgusta 1873. godine ostavio obaveštenja H. Ilarionov, ondašnji ruski konzul u Skadru.^[25] Pominje se, na primer, porodica Đurašković koja je nastojala da se ovamo presele i druge porodice iz Crne Gore jep su uslovi za preseljavanje bili veoma povoljni. Vlasti su za pet godina preseljenike oslobađale raznih dažbina. Pružana im je i određena materijalna pomoć dok se ne okupe i ne zaimaju. Ali, umesto doseljenika iz Crne Gore prispelo je ovamo oko pedeset porodica "muhadžerskih", odnosno muslimanskih iz Hercegovine i Bosne.^[26]

Određena obaveštenja o slovenskom stanovništvu u severnoj Albaniji pružio je u novije vreme prof. dr Jovan Vukmanović. Reč je o njegovom radu: Ostaci i tragovi slovenskog stanovništva u Sjevernoj Albaniji (Bibliografski vjesnik, god. XIII, br. 1, Cetinje 1984, 139-145). J. Vukmanović naglašava da je sve do 1948. godine u Severnoj Albaniji, odnosno Malesiji, bilo dosta pravoslavnog življa koji je među malisorskim plemenima govorio srpskohrvatskim jezikom, nosio slovenska prezimena (Popovići, Sekulići, Martinovići, na primer) i imao dosta sabraće u Crnoj Gori i Srbiji. Poznat je predeo i selo Vrana severno od Skadra, koji je do 1941. godine imao preko 1.000 stanovnika crnogorskog porekla.^[27] Crnogoraca ima u Suljki na obali Bojane, ali već islamiziranih. Ali, za razliku od njih bolje su se održali stanovnici u naseljima oko Skadra, u: Derignjatu, Mladom i Starom Boriču, Ljubici, Golešu, Dobraču, Omari, Rašu i Kuli, kao i u samom Skadru. Biancini je tvrdio da je sredinom XIX veka u Skadarskom vilajetu bilo ono 70.000 a L. Niderle čak oko 100.000 žitelja crnogorskog porekla. Skadar je bio crnogorsko-srpska isto koliko i arbanaška varoš. Do 1907. u Skadru je postojao (u Turskoj) Crnogorski konzulat, a još oko 1860. razmišljalo se i o otvaranju Bogoslovije. Osnovne škole na srpskom jeziku postojale su u Vraki, Kamenici, Boriču i drugim selima, a u Skadru crnogorsku osnovnu školu pohađala su 1921. godine 234 učenika. Već je kralj Zogu svojevremeno isterao oko 640 porodica, a danas je preorano i groblje palih ratnika iz 1912. sa Taraboša i Skadra, dok je u Vraki, na primer, gde je bilo ono 3.000 duša danas sve arbanizirano.

Prema istraživanjima Toša Popovskog^[28] (Makedonsko nacionalno malcinstvo vo Bulgarija, Grcija i Albanija, Makedonska knjiga, Skopje 1981) u Albaniji živi oko 45.000 Makedonaca u Golom Brdu, Korčanskom kraju, Maloj Prespi i nekim drugim predelima današnje Albanije. U Golom Brdu, po podacima M. Filipovića i P. Ivića, na levoj obali Drima, kako je zabeležio i francuski konzul Ležan oko sredine XIX veka, boravilo je slovensko stanovništvo, koje je uprkos islamizaciji, održalo jezik, običaje i prezimena.^[29] U feudalnom razdoblju, mnogi Sloveni koji su živeli u Albaniji, lagano su se priključivali silom albanskoj sredini, a mnogi od njih iseljavali su se u druge krajeve. Ovakvi iseljenici nastanjivali su se po Pološkom, Debarskom, Bitoljskom i Prespanskom kraju održavajući i dalje veze sa srodnicima koji su ostali i albanizirali se.^[30]

Ispitivanja su pokazala da je u selu Rasoke u Debarskom kraju bilo 49 porodica potomaka od doseljenika iz Albanije. U selu Tresonče bilo je 7 porodica doseljenih iz Albanije, u Lazaropolju 42, a u Trebeništu 16. Na jugu Gornjeg Pologa, u selu Nikiforovu, žive potomci slovenskih porodica koje su doseljene iz Lura i Mata, koji se prezivaju Matoševci, Macanovci, Radičovci, Veljanovci. Svi ovi doseljenici su bili zemljoradnici i čuvali su svoj slovenski jezik kao sredstvo sporazumevanja. Inače slovenski govor u prostorima današnje Albanije imao je relativno veliku tradiciju. Zna se, na primer da je bio ravnopravan sa arbanaškim čak i u kancelariji Kastriota koji su se u službene svrhe koristili i slovenskim jezikom.^[31] Međutim, vremenom je sve više potiskivana ova praksa do te mere da je čak i zabranjivan slovenski govor na javnom mestu tako da je vremenom zamenjen arbanaškim.

Po drugom svetskom ratu Republika Makedonija je, za razliku od drugih jugoslovenskih jedinica, obratila pažnju na svoj živalj u Albaniji. Uostalom, to potvrđuje i jedan dokumenat iz Arhiva Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije koji je na svetlo dana iznedrio, i ljubazno mi ga ustupio, dr Nikola Gaćeša, profesor Univerziteta iz Novog Sada (Signatura: ACK CKJ. IX, 1 -I-160). Reč je o izveštaju u kome se govori o položaju makedonskih sela u Albaniji 4. februara 1948. godine. Iz dokumenta se vidi da je u to vreme deset sela u Kočanskom srezu bilo naseljeno makedonskim stanovništvom. U Vrbniku, blizu grčke granice bilo je 67 domova sa 381 stanovnikom. Selo Cerje u istom kraju imalo je 19 kuća u kojima je obitavalo 1 74 stanovnika. Ostala sela nalaze se oko Prespanskog jezera, počev od jugoslovenske granice pa do 28 kilometara u dubinu albanske teritorije. Selo Zrnovsko se nalazi na obali Prespanskog jezera. Imalo je u to vreme 22 doma u kojima je živelo 148 stanovnika. Selo Leska brojilo je 10 kuća sa 64 stanovnika. Selo Prutac imalo je 75 domova sa 183 stanovnika. Selo Sulin je imalo 58 kuća, od kojih je bilo ostalo 25 a stanovnici ostalih su se preselili u Jugoslaviju i nastanili po Makedoniji i Vojvodini. Selo Globočani, rasprostrto na samoj obali Prespanskog jezera brojalo je 16 kuća sa 84 stanovnika. U stvari to je bio ostatak od ranijih 40 kuća koje su bile popaljene u toku drugog svetskog rata. Selo Tuminec se takođe nalazi na obali Prespanskog jezera. Brojalo je 35 domova u kojima je živelo 210 stanovnika. Selo Gorica smešteno je u podnožju planine Galičice. Pre drugog svetskog rata brojalo je 35 domova od kojih je posle spaljivanja u vreme rata ostalo samo 23 kuće u kojima je živelo 128 stanovnika.

Sva ova naselja su veoma siromašna. U njima je živelo makedonsko stanovništvo uglavnom lišeno bilo kakve pismenosti i prosvete, prepušteno svom tradicionalnom stočarskom i zemljoradničkom načinu privređivanja koje je dopunjavano ribolovom tamo gde je za to bilo uslova. Po drugom svetskom ratu prilike su se unekoliko bile izmenile. Svako od ovih sela dobilo je učitelja i osnovnu školu na makedonskom jeziku koju su pohađala deca iz dotičnog naselja. Škole su otvarane po privatnim kućama a učitelje je plaćala naša zemlja. Međutim, tokom 1948. godine posle rezolucije informbiroa verovatno prilike su se izmenile uglavnom na štetu nastave na makedonskom jeziku, otvaranja knjižnica i snabdevanja njihovog publikovanom makedonskom rečju. Prekinute su i ovde sve veze sa maticom, kao i u severnoj Albaniji gde je sprečavanje upotrebe srpskog jezika otpočelo već u vreme drugog svetskog rata i nastavilo se sve do naših dana, a da se naša državna zajednica nikada i ničim nije suprotstavila ovakvoj denacionalizaciji slovenskog življa u Albaniji.

III

Prostori današnje Albanije, kao što se vidi, bili su od VII veka naovamo prekriveni gustom mrežom slovenskih naselja. Najgušća naselja su bila u severo-zapadnom delu, u Skadarskom kraju, a zatim u srednjim i južnim oblastima u basenu Devola i Vojuše.

Proces albaniziranja Slovena bio je dug i nasilan. Slovenske grupe (sela, delovi sela) održavale su se, uprkos svemu, veoma dugo. Takvih grupa je bilo na istoku bliže Makedoniji i na severozapadu, bliže srpskim oblastima. U XVI veku predeo Opara, na primer, bio je slovenski. U XVII veku jugozapadno od Ohridskog jezera pominju se episkopije Gora i Mokra a danas je sve ovo albansko-muslimanski kraj u kome je, kao i u čitavoj Albaniji slovenska reč odavno zanemela. Političko društveni činioci izazvali su ove promene. Ali, još uvek se može nazreti nasleđe koje su u kulturnom i drugom pogledu Albanci primili od Slovena o čemu uostalom svedoče mnoge slovenske reči koje su se očuvale i do danas u albanskom jeziku.

Sve ovo o čemu je napred bilo reči je dovoljan razlog da se svestrano pristupi proučavanju etničkih problema, jer njih ima mnogo, pošto na malom prostoru živi bar sedam do osam raznih naroda i narodnih zajednica koje su bile ušle i u Cvijićeve istraživačke poduhvate^[32] Proučavanja moraju obratiti pažnju na etničku istoriju, jezik, običaje, verovanja i usmeno narodno stvaralaštvo jep su to elementi koji obeležavaju etnički identitet i pripadnost odgovarajućoj etničkoj zajednici. Krajnje je vreme da se i slovenskom stanovništvu u dijaspori obezbedi onoliko nacionalne slobode i mogućnosti za očuvanje svog etničkog bića, bar koliko drugi imaju u našoj zemlji.

Napomene

1. Važnija literatura o ovoj problematici je:

K. Jireček, Istorija Srba, knj. I-II, Beograd 1952;

A. M. Seliščev, Slavяnskoe naselenie v Albanii, Sofiя 1931;

S. Gopčević, Gornja Albanija i njena liga. Novi Sad 1983;

I. S. Jastrebov, O pravoslavnim srpskim starim i novim crkvama u Skadarskom okrugu, Glasnik Srpskog učenog društva XLVIII, Beograd 1880, s. 358-389:

I. S. Jastrebov, Stara Srbija i Arbanija. Spomenik Srpske akademije nauka, knj. XL1, Beograd 1904

J. Hadži Vasiljević, Kroz Albaniju 1915, Brastvo XXIII, Beograd 1929, s. 10-49 J. Hadži Vasiljević. Naši pod Arbanasima i Grcima, Brastvo XXV, Beograd 1931, s. 60-78;

J. Hadži Vasiljević, Arnauti naše krvi, Brastvo XXX, Beograd 1939, s. 107-145:

L. Mihačević, Po Albaniji, Dojmovi puta, Zagreb 1911;

B. Nušić, Kosovo, opis zemlje i naroda, sv. I, Novi Sad 1902; sv. II, H. Sad 1903;

Gustav Weigand, Rumänen und Aromunen, Leipzig 1907, s. 104:

M. Šuflaj, Povijest sjevernih Arbanasa, Beograd 1924;

M. Šuflaj, Srbi i Arbanasi, Beograd 1925;

F. Nopcsa. Beiträge zur Vorgeschichte und Ethnologie Nordalhanien, Sarajevo 1912:

M. Filipović, Debarski Drimkol, Skoplje 1939;

M. Filipović, Golo Brdo, Skoplje 1940;

Gl. Elezović, Kratka istorija Bitoljskog vilajeta, Brastvo XXVII, Beograd 1933, s. 190-244;

J. Tomić; O Arnautima u Staroj Srbiji i Sandžaku, Beograd 1913.

2. J. Cvijić, Balkansko poluostrvo i južnoslovenske zemlje, Sabrana dela, knj. 2, Beograd 1987;

J. Cvijić, Govori i članci, knj. I, Sabrana dela knj. 3, tom I, Beograd 1987;

J. Cvijić, Antropogeografski i etnografski spisi, Sabrana dela, knj. 4, tom I, Beograd 1987, posebno str. 199 i dalje.

3. A. Jovićević, Malesija, Srpski etnografski zbornik, knj. XXVII, Beograd 1923.

4. M. S. Filipović, Navedeni radovi u napomeni br. 1 ovog rada.

5. J. Vukmanović, Ostaci i tragovi slovenskog stanovništva u sjevernoj Albaniji, Bibliografski vjesnik, god. XIII, Cetinje 1984, br. 1, s. 139-145.

6. J. Trifunoski, Cvijićevo proučavanje slovenskog stanovništva u Albaniji, Leskovački zbornik. knj. XXVII, Leskovac 1987, s. 223-225.

7. A. M. Seliščev, Slavяnskoe naselenie v Albanci, Sofiя 1931, s. 48.

8. A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 50.

9. A. M. Seliščev, Navedeni rad. s. 50.

10. A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 51.

11. A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 52.

12. A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 52.

13. Uporedi: A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 54.

14. J. Trifunoski, Skadar, Edicija "Zemlja i ljudi", sv. XIX, Beograd 1969, s. 150-161: A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 55.

15. A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 55—56.

16. Uporedi: A. M. Seliščev, Navedeni rad. s. 56-57.

17. A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 58.

18. A. M, Seliščev, Navedeni rad, s. 64.

19. A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 67.

20. A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 69.

21. A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 71.

22. A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 85.

23. A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 91; A. Jovićević, Malesija, s. 76.

24. A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 92.

25. A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 92.

26. A. M. Seliščev, Navedeni rad, s. 93.

27. P. Tomić, Vrakačani - Crnogorci u okolini Skadra, Radovi XI savjetovanja etnologa Jugoslavije, Izdanje muzeja grada Zenice I, Zenica, 1970, s. 121-142.

28. T. Popovski, Makedonsko nacionalno malcinstvo vo Bulgarija, Grecija i Albanija, Makedonska knjiga, Skopje 1981.

29. M. Filipović, Golo Brdo, Skopje 1940.

30. J. Trifunoski, Cvijićevo proučavanje slovenskog stanovništva u Albaniji, Leskovački zbornik, XXVII, Leskovac 1987.

31. J. Vukmanović, Ostaci i tragovi slovenskog stanovništva u Sjevernoj Albaniji, Bibliografski vjesnik, XIII, Cetinje 1984,

32. J. Cvijić, Raspad balkanskih naroda, u Antropogeografski i etnografski spisi, Sabrana dela, knj. 4, Tom I, s. 199 i dalje.

Autori | Jezik | Folklor | Istorija | Umetnost | Prevodi | O Albaniji | Bibliografija | Linkovi
Naslovna | Promena pisma | Novosti | Mapa | Kontakt