Aleksandar Đurđev

Crkve Krupnja

[Integralno Internet-izdanje]

S blagoslovom Njegovog preosveštenstva
Episkopa šabačko-valjevskog
Gospodina Lavrentija

SADRŽAJ

• Istorijski razvoj Krupnja

Crkva svetog uspenja Presvete Bogorodice
u Dobrom Potoku
(16. vek)

• Crkva svetog uspenja Presvete Bogorodice u razdoblju od 1528-1938
• Legende o Dobropotočkoj crkvi
• O Dobropotočkoj Crkvi danas i njenom okružju
• Sveštenoslužitelji
• Arhitektura i slikarstvo
• Crkvena riznica
• Staro groblje

Crkva svetog vaznesenja gospodnjeg u Krupnju (1842. godina)

• Istorijat
• Arhitektura
• Riznica
• Sveštenoslužitelji

Spomen crkva u Krupnju
Svetog Vaznesenja Gospodnjeg

sa kosturnicom izginulih ratnika na Mačkovom kamenu i okolini (1932. godina)

• O bitci na Mačkovom Kamenu
• Odbor i izgradnja crkve i kosturnice
• Arhitektura i slikarstvo

Istorijski razvoj Krupnja

Krupanj je gradsko naselje severozapadne Srbije u Rađevini čiji je privredni, kulturni i administrativni centar opštine. Grad leži smešten u kotlini opkoljen ograncima planina Boranje i Jagodnje kao podplaninsko mesto na 280 m nadmorske visine. Kroz grad protiču reke Bogoštica, Čađavica i Kržava čijim spajanjem u centru grada nastaje reka Likodra. Po zadnjem popisu iz 1991. godine grad broji 4795 stanovnika.

Krupanj je vrlo staro naselje i slobodno se može reći za njega da je raskrsnica istorijskih zbivanja. O njegovoj starosti govore nam mnogi arheološki i pisani spomenici. Slučajni nalaz praistorijske humke u donjem delu grada sa nekoliko zemljanih posuda sa urnom upućuje nas na početak tj. praistorijsko doba u čije vreme Krupanj je bio naseljen.¹

U antičko doba Krupanj je privlačan zbog rudnog bogatstva. Iz tog vremena u donjem delu grada su ostaci rimskog naselja sa zidovima, rimskom opekom i fragmentima rimske keramike.² U samom centru grada 1912. godine pronađen je rimski žrtvenik posvećen bogu Bahusu, a koji je iste godine odnet u muzej Beograda.³

Iz srednjeg veka dominiraju stećci - nadgrobni spomenici razasuti po celom Krupnju.⁴ Međutim, srednji vek za Krupanj je značajno doba procvata. Dubrovčani privučeni rudnim bogatstvom Krupnja i Rađevine naseljavaju Krupanj. U Krupnju cveta zanatstvo i trgovina i niču topionice ruda pored reka koje protiču kroz grad. U to vreme Dubrovčani su imali u Krupnju katoličku crkvu kojoj je zlatar Petar Pribojević ostavio testamentom šest dukata⁵

Iz vremena Dubrovčana je i prvi pisani pomen imena Krupnja u njihovim sudskim aktima 1417. godine. Dubrovački pisari zapisivali su ga: kao Crupan, Chrupagn, a najčešće kao Crupagn.⁶

U vreme turskog osvajanja Despotovine 1459. godine Krupanj pripada zvorničkom sandžaku u okviru Bosanskog pašaluka. U Turskim popisima 16. i 17. veka Krupanj se pominje kao rudnik u kome se održava pazar. Početkom 17. veka on se pominje kao kadilučki centar i kasaba.⁷ U njemu su tada većinsko stanovništvo činili Srbi. Iz Turskog popisa toga vremena 1528. godine jedina pravoslavna crkva Krupnja bila je u Dobrom Potoku uz koju su Krupljani imali i svoje pravoslavno groblje

Kraj 17. i početak 18. veka obeležavaju ratovi Austrije i Turske. Mirom u Požarevcu 1718. godine severozapadna Srbija i Krupanj pripadaju austrijskoj vlasti.

Pod austrijskom vlašću Srbija je administrativno bila podeljena na osamnaest okruga - distrikta. Po Najpergovom popisu iz 1718. godine postojao je Krupanjski dikstrit (Kruppanier District).⁹

Godine 1784. Austrija šalje uhode u Srbiju. U Krupanj šalje zastavnika Jovana Peretića preobučenog u trgovca koji opisuje Krupanj: „Varošica Krupanj Tursko mesto sa 60 loše sagrađenih drvenih kuća i jedne iste takve džamije...".¹⁰

Godine 1788. Austrija je ponovo objavila rat Turskoj. Austriji je u borbi protiv Turaka prišao veliki broj Srba. Za vreme ovoga rata u narodu poznatom kao „Kočina krajina", odmah posle pada Beograda od strane princa Laudona, Turci beže sve većim nadiranjem austrijske vojske u unutrašnjost. Krupanj napušta Mehmed-aga Vidajić, a oktobra 1789. godine u njega ulazi general Černel i poseda ga sa pedeset frajkoraca Oberlajtanta Vujadinovića.¹¹

I pored borbe rađevaca protiv Turske vladavine na strani Austrije, mirom u Svištovu 1791. godine Rađevina i Krupanj i dalje ostaju pod Turskom vlašću.¹²

Kad je podignut ustanak pod Karađorđem 1804. godine, Rađevinu na ustanak podiže njen žitelj harambaša Đorđe Obradović zvani Ćurčija po zanatu ćurčijskom koji je obavljao u Krupnju. U to ustaničko vreme u Rađevini je prvo oslobođen Krupanj. Po njegovom oslobođenju, Ćurčija ostavlja kneza Krstu Ignjatovića iz Likodre, za starešinu, koji podiže šanac iznad varoši radi sigurnije odbrane. Na osnovu nekih zabeleženih sećanja u blizini jednog šanca koji se i danas zove „Šarampov", bila je i kuća u kojoj je stanovao knez Krsta sa sinom Maksimom. U ovom šancu bila su dva topa jedan trešnjev, a drugi od tuča. Tobdžija je bio neki Toma, a buljubaša Jovan Krsmanović sa sinom Sredojem.¹³

Godine 1807. knez Krsta Ignjatović postao je vojvoda rađevski po naređenju Karađorđa. Iste godine knez Krsta u velikoj bitci u Krupnju odbrani ga od Turaka.¹⁴

Knez Krsta Ignjatović zajedno sa svojim sinom vojvodom Maksimom Krstićem sve do 1813. godine biva veliki branitelj Krupnja i Rađevine od Turaka.¹⁵

Sve do 1834. godine Krupanj i Rađevina pripadali su zvorničkom sandžaku koji se nalazio u okviru bosanskog pašaluka. Zahvaljujući Knezu Milošu Obrenoviću 1834. godine Krupanj i Rađevina prisjedinjeni su Kneževini Srbiji. Iste godine, u Krupnju kapetan rađevski Ilija Čvorić isterao je iz 32 turska doma sve muslimanske porodice u Bosnu.¹⁶ Međutim. Portinim hatišerifom Turski garnizoni su ostali u svim utvrđenim gradovima. U Rađevini jedini Turski utvrđeni grad bio je Soko na Sokolskoj planini, koji je predstavljao jedinu smetnju ka potpunom oslobođenju Rađevine i celog Podrinja.

Godine 1862. konačno su Turci iseljeni iz Sokola, a sam Soko je srušen. U rušenju Sokola imao je veliku ulogu sreski načelnik iz Krupnja, kapetan Petar Radojlović, koji je ostao velika legenda ovoga kraja.¹⁷

Konačnim odlaskom Turaka iz Rađevine, Krupanj se sve više naseljava zanatlijama i trgovcima, a potom niču i mnoge ustanove od velikog značaja za razvoj ove varoši do današnjih dana.

Dalja istorijska događanja u Srbiji ne mimoilaze Krupanj. Srpsko-turski rat 1876-1878. drinsko ratište i ratna bolnica u Krupnju. Prvi svetski rat bitka na Drini i krvavi Mačkov Kamen. Drugi svetski rat, kada oktobra 1941. godine Krupanj biva do temelja spaljen.

Izvori i literatura

1 Muzejska zbirka Aleksandra Đurđeva Krupanj.

2 Isti; Milutin Garašanin, Krupanj i Rađevina u praistorijsko i rimsko doba, Rađevina u prošlosti I, Beograd 1986, 105.

3 Kalendar Rađevac za 1912. godinu, Šabac 1912, 18.

4 Arheološki spomenici i nalazišta u Srbiji, I Zapadna Srbija, SAN, Građa knj. IX, Arheološki institut knj. 2, Beograd 1953.

5 Mihajlo J. Dinić, Za istoriju rudarstva u srednjevekovnoj Srbiji i Bosni, SAN posebna izdanja, Odeljenje D. N. knj. 14, Beograd 1955,71.

6 Momčilo Spremić, Krupanj i Rađevina u srednjem veku, Rađevina u prošlosti I, Beograd 1986, 114.

7 Hazim Šabanović, Bosanski pašaluk, Sarajevo 1982, 203;

Adem Handžić, Dva prva popisa Zvorničkog sandžaka, Sarajevo 1986; Dušanka Bojanić, Krupanj i Rađevina u 16. 17. veku, Rađevina u prošlosti.

8 D. Bojanić, nav. delo, 169, 177-178.

9 Spomenik, II razred br. 75, Popis pograničnih nahija Srbije posle Požarevačkog mira. Beograd 1948, 28.

10 Dušan Pantelić, Vojno-geografski opisi Srbije pred Kočinu Krajinu od 1783-1784. godine. Spomenik, II razred br. 64, Beograd 1936; Ustvari, godina III br. 15, Šabac 1960.

11 Radmila Tričković, Šabac i njegova nahija od 1740-1804, Šabac u prošlosti I, Šabac 1970, 378.

12 Dušan Pantelić, Beogradski pašaluk posle Svištovskog mira 1791-1794, SKA knj. 25, Beograd 1927; Aleksandar Đurđev, Bela Crkva, Beograd 1989.

13 Vuk Karadžić, Danica za 1828. godinu, Beograd 1969, 342;

Rađevac, kalendar za 1902. godinu, Beograd 1902, 26; Radoslav Perović, Građa za istoriju prvog srpskog ustanka, Beograd 1954,308-309; Vuk Karadžić, Istorijski spisi II, Beograd 1969, 215.

14 Vuk Karadžić, nav delo 215; Arhiv Srbije, Ministarstvo prosvete F. II R. 47/1841.

15 Velibor Berko Savić, Prota Mateja Nenadović, akta i pisma, Beograd 1984.

16 Radoš Ljušić, Kneževina Srbija 1830-1839, Beograd 1986, 314.

17 Aleksandar Đurđev, Kulturna i sportska društva u Krupnju 1882-1992, Valjevo 1992, 23-25.

// Eparhija Šabačko-Valjevska / Crkve Krupnja //
[ Aktuelno | Istorijat | Ustrojstvo | Vladika | Svetinje | Duhovnost | Istorijska biblioteka]
[ Promena pisma | Mapa | Pretraga | Kontakt ]