Петар Д. Шеровић

Неколико података о становништву Шибеника крајем XVII стољећа

Vjesnik za arheologiju i historiju dalmatinsku LVI-LIX/2, 1954-1957. (Abramićev zbornik II) – Bulletin d' archéologie et d' histoire dalmate LVI-LIX/2, 1954-1957. (Mélanges Abramic II).

Poznato je, da je oko g. 1440, između drugih primorskih mjesta, prešao i u Šibenik velik broj pravoslavnih Srba iz cetinskog kraja. Tako se u gradu tada spominju Jovan Pavković i Mihailo Zloković, koji su s nekim šibeničkim Grcima u julu g. 1447 zatražili dozvolu od ondašnjeg gradskog kneza, da bi mogli sagraditi u Šibeniku pravoslavnu crkvu. Generalni providur za Dalmaciju bio im je izdao 3. oktobra iste godine dozvolu, ali ipak, zbog stanovitih smetnja, nije došlo do gradnje crkve. Tek im je g. 1569 uspjelo, nakon mnogih molba i duge prepiske, da dobiju malu rimokatoličku crkvu sv. Julijana, koju su uredili po propisima istočne crkve, te je bila osvećena na Veliki Gospođindan navedene godine[1]. Po ovom Bogorodičinom prazniku, čije je ime crkva nosila, i po rimokat. oltaru, koji je u njoj nešto kasnije uspostavljen, ova se crkva nazivala u dokumentima i inače »Madonna di s. Giuliano« (Bogorodica sv. Julijana)[2].

Po ondašnjem običaju, vjerovatno je već u prvo doba kod ove crkve postojala »bratovština« (scola) poput onih kod rimokatoličkih crkava, te je imala i svoj statut ili matrikulu (»matriegola«), u kojoj su bili propisi, koji su sadržavali prava i dužnosti njezinih članova t. zv. »bratima« (fratelli).

U arhivi Pravoslavnog parohijskog zvanja u Šibeniku nalazila se rukopisna knjiga na italijanskom jeziku pod naslovom: »Libro dell' administratione delli giudici della Scola nova della B. V. Maria di San Zulian del rito greco nella città di Sebenico« (Knjiga administracije sudaca nove bratovštine Blažene Djeve Marije sv. Julijana grčkog obreda (t. j. pravoslavne) u gradu Šibeniku), iz koje smo, prije više godina, prepisali podatke, koje niže navodimo. Kako se ovdje kaže, da je ovo nova bratovština (scola nova), može se izvesti zaključak, da je kod ove crkve, kako smo to istakli, postojala ranije neka stara bratovština, koja je sada obnovljena i reorganizovana.

Na početku knjige je ubilježena godina 1679, ali je prvi spisak »bratima« sačinjen 8. aprila 1686. Na čelu spiska je napisano: »Nomi delli fratelli che al presente s' attrovano nella scola della B. V. Maria di San Zulian del rito greco nella citta di Sebenico, qual nota fu fatta sotto il procuratorato et giudicato dell' infrascritti, cioè: Zorzi Sandich procurator, Zuanne Rachitich, procurator, Mihailo Barchich et Milassin Milossevich, giudici« (Imena bratima, koji se sada nalaze u bratovštini Blažene Djeve Marije sv. Julijana grčkog obreda (pravosl.) u gradu Šibeniku, koji je spisak bio sačinjen pod nižepotpisanim skrbnicima i sucima, t. j. Đorđem Sandićem, skrbnikom, i Jovanom Rakitićem, skrbnikom, Mihailom Brkićem i Milašinom Miloševićem, sucima)[3].

Zatim slijede imena ostalih bratima ovim redom: Harambaša Jovan Šarić, Mihajlo Miljevac, Jovan Dobrić, Filip Rajičević, Marko Lugović, Jovan Vršiprnja, Jovan Knezić, Lazo Lugović, Cvijan Dobrić, Nikola Taturica, Sava Taturica, Kostadin Hromčević, Radivoj Bibić, Knez Mileta, Đuro Šarić, Vučić Vulinović, Radonja Šarić, Radan Pavković, Luka Knezić, Grigorije Škreljić, Dragoslav Busović, Vuleta Busović, Stefan Računica, Jovan »Civich«, Gavro Sli(je)pčević, Petar Đurović, Jovan Dubinić, Manojlo Poplašen, Janko Majstor, Cvijo Bogunović, Kojo Hromčević, Nenad Stančić, Jovan Balić, Božo »Tokmach«, Gligo Zubičević, Jovan Bunjevac, Milin Šarić, Nikola Kukolj, Gvozden Milatović, Radojica Kovačević, Petar Klanac, Jakov Vu(k)čević, Jovan Tomašević, Petar Pavković, Kojo Oklobdžija, Đuro Mitrović, Toma Pavković, Grubiša Zubičević, Ilija Pavković, Marko Kundurileo, Radojica Trtica, Radojica Rajičević, Ostoja Rajičević, Todor Zubičević, Pavle Računica, Lazo Tomašević, Vujko Miličić, Lazar Nikić, Radovan Bibić, Nikola Poplašen, Đorđe Tomašević, Đorđe »Vlanza«, Meštar Komlen, Dragojlo Jagličić, Milin Zubičević, Miho Rajičević, Jovan Kalik (Calich), Lovro Perić, Božo »Sarasach«, Radivoj Gavran, Todor Hegić(?), Lazo Pavlović.

Dalje dolazi bilješka: »5. maja 1686. gorerečenog dana bijahu primljeni za naše bratime niženavedeni, zakletvom kao u matrikuli (matriegola)«: Obrad Malasović, Jovan Grahovac, Vukosav Knežević, Jovan Dubinić, Radojica Vojvodić, Petko Vujičić, Vuk Vuletić, Đuro Malašević, Vuško Vukmirović, Dragić Milković, Vukosav Petrović, Radosav Vlajević, Jovan Milanković, Dragić Novaković, Radivoj Radović, Milić Poplašen, Toma Deretić, Vukadin Sormadović(?), Nikola Miletić i Filip Sekulić.

Na 5. maja 1687. bili su primljeni slijedeći bratimi: Radonja Vuković, Stojan Komljanić, Mihailo Vujić, Milić Jakić, Bože Topiel(?), Saviša Gusančević, Vasilj Malašević, Vučić Petrović, Grubiša Sekulić, Staniša Stikovac, Đuriša Grujičić, Milin Pokrajac, Vučen Crnčević, Radan Punošević, Đuro Knežević, Saviša Malašević, Jovan Malašević, Radovan Petrović, Milinko Šarac, Mihailo Radojević, Milić Bogdanović i Ilija Klisnić(?).

Na 6. maja 1688. bila su upisana u bratovštinu slijedeća lica: Bože Kolarević, Cvijo Stojić, Bože Tomašević, Vuk Janjanin i Vučen Berislavljević.

Dne 5. maja 1689. postali su bratimima: Jovan Busović, Nikola Mirčetić, Jovan Lugović, Jovo Kalik, Mihailo Tomašević, Cvitko Šarić i Majstor (Mro) Mihailo Računica.

Na 7. maja 1690. primljen je među bratime samo Vukosav Staničić, a dne 7. maja 1691. također samo Đorđe Mitrović.

Dalji je upis datiran 9. maja 1694., kada su bili primljeni kao bratimi: Luka Radičić, Mihailo Šarić, rečeni Tambaća, i Simon Pavković.

Tek 5. maja 1697. imamo upisana dva nova lica, a to su: Nikola Milovčević i majstor (Mro) Pavle Ćurčija.

Na 11. maja 1698. primljeni su kao bratimi: Jovan Mikić (Michich), Dimitrije Petrović, Dimitrije Jovanović (Zuanovich) i Đorđe Stanković. Uza svako od ova četiri lica napisano je: »Bulgaro«, t. j. Bugarin. Po svoj prilici biće ovamo došli iz današnje Makedonije. Dalje su navedeni: Stefan Zubičević, Ilija Grbešić, Petar Lugović, Lazo Tomašević i Mitar Stojanović Bugarin.

Dne 15. oktobra 1699. upisan je samo »časni otac Ambrozije Metahsa, kaluđer, naš kapelan«.

Na 9. maja 1700. upisani su kao novi bratimi: Hristofor Vićenti Bugarin, Konstantin Dimitri Bugarin i Petar Stipanović Sarajlija(?).

Kako iz gornjih navoda proističe, neka se lica spominju kao novi bratimi nekoliko puta. Tome bi mogao biti uzrok, što su ova lica istupila svojevoljno iz bratovštine, ili, što je još vjerovatnije, bila isključena radi nevršenja obveza predviđenih u statutu (matrikuli) bratovštine, pa ponovo primljena.

*

U knjizi obilježenoj sa F I, u kojoj ima prepisa raznih rješenja o pravoslavnoj crkvi i njezinoj slobodi u Šibeniku i papskih bula, koje se odnose na ispovijedanje pravoslavne vjere, te kopija raznih priloga i testamentarnih zavještaja ovoj crkvi i t. d., god. 1684. ili 1694. (nije sasvim jasno) spominju se »li sottoscritti Morlacchi di rito greco, sudditi novamente venuti alla devozione della serenissima Reppublica« (dolje navedeni Zagorci t. j. Srbi pravoslavne vjere, podanici, koji su skoro pridošli pod okrilje prejasne Republike): Cvicho Šarić, Prodan Sega(?), Petar »Chrus«, Luka Radić, Ilija Vulinović, Lazo Ostrović, Stefan Šare, Đorđe Savić, Pavle Nikolić, Jovan Pavković, Luka Radić, Radosav Radičić, Stanko Kovač, Nenad Stančić Radnić, Jovan Laus(?), Stefan Vunčić, Ilija Grubišić, Miloš Bujičić, Toma Pavković, Rade Tomašević, Petar Bogdanović, Jovan Mitrović, Petar Vuočić, Vudrak Bunčić, Nikola Bunčić, Prodan Budović, Toma Grubišić, Filip Pavković, Jovan Ljubičević, Rosnam(!) Skorčević, Jovan Blažević, Vuleta Miličić, Milija Malešević, Vuško Tomašević, Đoko(?) Blagović, Toma Vukašević, Vuško Miličić, »et altri a viva voce detti et allegati«, što bi značilo: »i drugi usmeno primljeni i pridruženi ostalim bratimima«. Ovi su se ljudi, dakle, prijavili, da bi željeli stupiti u bratovštinu, odnosno, time se smatrati članovima crkvene opštine.

Još ćemo navesti Spisak, datiran 23. aprila 1693., pravoslavnih domova u parohiji kaluđera Ambrozija Metahsa, sveštenika pri crkvi »Blažene Djeve Marije sv. Julijana« u Šibeniku, podijeljen na troje.

1. U gradu: Petar Đurović, Janko Đurović, Dimitrije Kondiani, Parasko Stanković, Hristofor Vićenci, Dimitrije Capulli, Stanko Bogdanović, Dimitrije Barbaca, Petar Sarajlija, Jovan Ramadan, Petar Gutta, Dimitrije Zozo, Đorđe Sufro, rečeni Panaiotti.

2. U varoši pri moru: Đorđe Busović, Nikola Računica, Cvijo Miljevac, Tomica Bratić, Todora Stane »Rezzovich«.

3. U varoši na kopnu: Lazar Pavlović, Sekula »Bognovich«, Ivan Kalik, Toma Kalik, Lazo Milovanović, Nikola Milovac, (Miljevac), Petar Lugović, Gligo Šubićević (Subichievich)[4], Todor Šubićević, Grubiša Šubićević, Stipan Šubićević, Raduo Šubićević, Jakob Vukčević, Ivan Dobrić, Cvijan Dobrić, Sava Brkić, Petar Brkić, Simon Pavković, Ivan Sopić, Toma Sandić, Mijo Giudeva(?), Vučić Vulinović, Ivan Balić, Petar Kovačević, Ivan Bonjović(?), Ilija Pavković, Luka Radečić, Ivan Ostroga (?), Ivan Tomašević, Nikola Paligaća, Ivan Romčević, Jovo Rajičević, Valle(?) (Vule?) Pundurilković, Marko Šubićević, Mijo Milošović, Nikola Kukolj, Simon Klanaz, Todor Šarić, Lazar Tomašević, Lazar Nikić, Luka Rajičević, Ilija Grbeša i Jovo Miličić.

Podaci, koje smo ovdje iznijeli na osnovu navedenih spiskova, odnose se na naselje Srba u Šibeniku krajem XVII v., od kojih je samo nekoliko porodica bilo grčkog porijekla. Važni su uopšte za proučavanje današnjeg šibeničkog stanovništva, jer su mnoge od navedenih porodica, od onog vremena do danas, doživjele razne promjene.

[1] E. N. M., Pravoslavna Dalmacija, Novi Sad 1901, str. 241-246.

[2] O ovoj crkvici imamo nekoliko podataka u sačuvanim računskim knjigama. Tako g. 1689. počeli su u njoj dupsti jame za grobove, kako se u ono doba običavalo. – God 1694. napravljeni su štapovi za baldahin i stepenice za vladičinu stolicu. – God. 1697. bratovština je isplatila vladici Nikodimu Busoviću 182 L, da nabavi u Mlecima nekoliko ikona za crkvu. – G. 1699. isplaćeno je Parasku Stankoviću »Bugarinu« L 546 za dva zvona, što ih je donio iz Mletaka. – Iste godine, u mjesecu maju, utrošeno je L 85 za 12 novih svijećnjaka od žute mjedi pred ikonama 12 apostola i L 15 za nove okvire za ikone 12 apostola i Spasiteljevu. Nešto kasnije u junu, isplaćeno je vladici Nikodimu Busoviću L 338 za ikone 12 apostola i Spasiteljevu, nabavljene iz Krfa po L 26 svaka i L 572 za 11 većih ikona po L 52 svaka. G. 1700. Jovan Teodorović, slikar (pittore), izradio je slike 12 proroka na svodu kapele ove crkve za 25 reala. G. 1690. napravili su u varošu u jednoj kući oltar i osvetili ga, kako bi kapelan, osim u spomenutoj crkvi u gradu, mogao obavljati službu i ovdje, gdje je bio dosta veliki broj pravoslavnih.

[3] I sadašnji rukopis matrikule Gospine bratovšine kod rimokat. varoške župe u Šibeniku potiče, po svoj prilici, iz g. 1679, a spisak bratima iz g. 1680. (Don Kirsto Stošić, Varoška župa u Šibeniku, Šibenik 1932, str. 32).

[4] Po svoj prilici je po ovoj porodici prozvano poznato šetalište »šubićevac« u Šibeniku.