Zakres i formy współpracy Ministerstwa Edukacji Narodowej RP z instytucjami dydaktycznymi i naukowymi za granicą nauczającymi języka polskiego

Сто година полонистике у Србији, зборник радова са јубиларног научног скупа, Катедра за славистику Филолошког факултета Универзитета у Београду, Славистичко друштво Србије, Београд, 1996.

Sto godina polonistike u Srbiji, zbornik radova sa jubilarnog naučnog skupa, Katedra za slavistiku Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Slavističko društvo Srbije, Beograd, 1996.

Марија Тереза Мазур

Обим и облици сарадње Министарства просвете Републике Пољске са образовним и научним институцијама у иностранству koje се баве наставом пољског језика

Peзимe

У свом пригодном излагању ауторка наводи најважније видове популаризације пољског језика (катедре за полонистику, пољски лекторати на студијама славистике, летње школе пољског језика, језички курсеви и школе за стране грађане пољског порекла и др.) издвајајући при том облике сарадње и помоћи које пољско Министарство просвете пружа наведеним институцијама.

"Siła jest dziwów na świecie.
Lecz nad wszystkie sięga
Rozumu ludzkiego potęga:
On stworzył mowę... "
Sofokles

Język jako zjawisko społeczne jest instrumentem komunikacji międzyludzkiej. Kontaktom i zbliżeniom międzynarodowym zawsze dobrze służy poznanie języka oraz podstawowych tradycji i dokonań danego narodu. Współczesnym dążeniom zjednoczeniowym w sferze gospodarczej towarzyszy zwiększone zainteresowanie językami innych narodów w ogóle - nie tylko tzw. kongresowymi, ale także tzw. językami rzadkimi. Ruchliwości biznesmenów, wędrówkom inwestorów towarzyszy często przyśpieszona nauka języka kraju penetracji - języka praktycznego - komunikacji podstawowej i użytecznej zawodowo.

Poza granicami naszego kraju promocja języka polskiego dokonuje się poprzez takie instytucje naukowo-dydaktyczne, jak:

- wydziały polonistyczne w instytutach slawistyki lub samodzielne w strukturze uczelni;

- lektoraty na studiach slawistycznych;

- szkoły / uniwersytety letnie organizowane i prowadzone przez uczelnie państwowe lub stowarzyszenia społeczne - np. Uniwersytet Letni Wspólnoty Francusko-Polskiej;

- szkoły polskie stopnia podstawowego i średniego za granicą, działające w systemie szkolnictwa państwowego - np. w Republice Czeskiej, w Republice Federalnej Niemiec, na Ukrainie, Litwie, Łotwie, Białorusi i innych;

- szkoły polskie działające przy Ambasadach Rzeczypospolitej Polskiej, w ostatnich latach z reguły otwarte nie tylko dla dzieci polskich pracowników dyplomatyczno - konsularnych, ale i obywateli państw obcych zainteresowanych nauką języka polskiego - np. w Wiedniu, Sofii, Budapeszcie, Moskwie, Berlinie, Pradze, Londynie, Paryżu i innych;

- szkoły polonijne, uzupełniające edukację pobieraną w szkołach miejscowych o tzw. przedmioty polskie -język, historię, literaturę, geografię;

- kursy językowe organizowane przez różne instytucje i organizacje, a także lekcje języka polskiego w szkołach państwowych.

Ważną rolę wspierającą, zwłaszcza w zakresie promocji kultury i sztuki polskiej, odgrywają Instytuty Kultury Polskiej - o różnym statusie i zakresie działania. Istnieją polskie placówki kulturalne w różnych krajach, np. Instytut Kultury Polskiej w Londynie, w Paryżu, w Sztokholmie, w Berlinie, Wiedniu, Pradze, Mińsku...

Polonistyki zagraniczne mają swoją specyfikę wielorako uwarunkowaną. Bardzo wiele zależy od poziomu kwalifikacji kadr - to może być czynnik zachęcający do podejmowania nauki przez młodzież. Ważna jest także baza dydaktyczna, zbiory biblioteczne, środki dydaktyczne etc. Korzystnie wpływają kontakty nauczających i studentów z językiem polskim w jego naturalnym środowisku, a więc wszelkie zorganizowane pobyty w uczelniach polskich, wymiana informacji fachowych. Analiza programów obowiązujących na niektórych młodszych wydziałach polonistycznych wskazuje, że celem głównym jest nauka języka polskiego. Literatura w ograniczonym wyborze i elementy kultury stanowią drugi plan edukacyjny. Ta specyfika w znacznym stopniu określa pożądane i oczekiwane formy współpracy strony polskiej z zainteresowanymi uczelniami zagranicznymi. Podstawy prawne współpracy między Ministerstwem Edukacji Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej a zagranicznymi instytucjami naukowo - dydaktycznymi stanowią umowy międzyrządowe lub międzyresortowe i programy wykonawcze do nich. Z reguły zawierają one także zapisy o możliwości zawierania porozumień i programów współpracy bezpośrednio przez uniwersytety, instytuty i placówki kulturalne. Uczelnie polskie korzystają z tych uprawnień, zakres ich kontaktów i form współpracy z uczelniami zagranicznymi jest znaczny. Dotyczy to w pierwszym rzędzie uczelni dużych i z długimi tradycjami, ale nie tylko.

W zależności od tego, jak stanowią umowy, Ministerstwo Edukacji Narodowej realizuje następujące formy współpracy i pomocy studiom polonistycznym lub lektoratom języka polskiego w uniwersytetach zagranicznych:

- kierowanie lektorów polskich na kilkuletnie pobyty dydaktyczne;

- przyjmowanie pracowników naukowo - dydaktycznych uczelni zagranicznych (slawistów, polonistów) na lektoraty, staże i misje naukowe w uczelniach polskich;

- przyjmowanie studentów polonistyk zagranicznych na semestralne staże językowe lub studia częściowe (semestralne, roczne), jeśli program studiów w uczelni macierzystej na to pozwala (korzysta z tej formy np. polonistyka z Uniwersytetu Wileńskiego);

- umożliwianie studentom polonistyk zagranicznych udziału w wakacyjnych kursach, seminariach organizowanych przez tzw. szkoły letnie, funkcjonujące przy takich uniwersytetach, jak: Uniwersytet Warszawski ("Polonicum"), Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Wrocławski, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Uniwersytet Śląski.

Lektorzy kierowani do pracy dydaktycznej na kilka lat (z reguły nie mniej niż cztery) są opłacani przez stronę przyjmującą wg stawek obowiązujących w danym miejscu. Zdarza się, zwłaszcza w państwach wschodnich, że miejscowe stawki są zbyt niskie, wówczas Ministerstwo Edukacji Narodowej stosuje dopłatę (ok. 300 USD miesięcznie). W roku akademickim 1995/96 pracuje za granicami kraju w różnych ośrodkach uniwersyteckich 92 lektorów z Polski; relatywnie najwięcej w państwach wschodnich (41), ale także we Francji, Niemczech, Włoszech, Wielkiej Brytanii, Szwecji... Są także lektorzy polscy w Chinach, Indiach i w Japonii.

Pozostałe z wyżej wymienionych form współpracy odbywają się na warunkach bądź wymiany bezdewizowej, bądź ze stypendium rządowym, jeśli tak zapisano w umowie, bądź odpłatnie.

Oceniamy zakres tej współpracy jako niewystarczający, nawet jeśli uwzględnimy wymianę bezdewizową między uczelniami.

Na odbytej kilka tygodni temu konferencji z udziałem dziekanów instytutów filologii polskiej oraz najwybitniejszych specjalistów nauczania języka polskiego jako obcego wyrażono jednomyślnie wolę zwiększenia oferty pod adresem polonistyk zagranicznych. Będziemy dążyć do takiego stanu, by każdy student polonistyki doskonalił język polski i rozszerzał swoją wiedzę historyczną i literacką w uczelni polskiej przynajmniej przez jeden semestr -jako stypendysta Rządu Rzeczypospolitej Polskiej. W negocjowanych umowach międzyrządowych lub porozumieniach międzyresortowych znajdą się odpowiednie zapisy na ten temat, ale niezależnie od tego już na rok akademicki 1996/97 planujemy zwiększoną ofertę stypendialną dla studentów i pracowników naukowych polonistyk zagranicznych. Za wymianą osobową pójdzie zapewne ożywienie wymiany informacji naukowej, lepszy obieg informacji o podejmowanych tematach badawczych, inicjatywach wydawniczych, osiągnięciach kulturalnych i nowościach w glottodydaktyce. Uczestnicy wspomnianej wyżej konferencji byli także zgodni co do tego, że dzisiejszą -zróżnicowaną i nieco rozproszoną - współpracę polonistyki krajowej i zagranicznej należy ująć w system, w którym określone będą zadania i przyświecające im cele, środki zapewniające ich realizację oraz racjonalny dobór wykonawców. Chodzi między innymi o to, by w możliwie jednakowym stopniu partycypowały w tym planie wszystkie uczelnie. Wymaga tego zwłaszcza pomoc polonistykom w państwach wschodnich. Koordynacyjna, wiodąca rola nadal pozostanie w tak znanych uczelniach jak Uniwersytet Jagielloński i jego instytuty filologiczne oraz Instytut Polonijny, Uniwersytet Warszawski - z instytutami filologicznymi i "Polonicum". Ośrodki te są dobrze znane za granicą, mają znaczący dorobek, prowadzą liczne i cenione kontakty zagraniczne. Nieco mniej znany jest ośrodek lubelski - Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, gdzie bardzo interesujące formy proponuje Centrum Języka i Kultury Polskiej dla Polonii i Cudzoziemców. Obok rocznych kursów przygotowujących studentów zagranicznych do studiów wyższych w Polsce prowadzi się w tym ośrodku:

- roczny kurs językowo - metodyczny dla nauczycieli (głównie z państw wschodnich);

- trzystopniowe studium metodyki nauczaniajęzyka polskiego (głównie z Europy Zachodniej i krajów pozaeuropejskich);

- Szkołę Letnią, a więc wakacyjne kursy języka polskiego (trzy tygodnie);

- letni kurs metodyki nauczania języka polskiego (trzy tygodnie);

- trzystopniowe studium dla instruktorów polonijnych zespołów folklorystycznych;

- kurs kultury polskiej (trzy tygodnie);

- praktyki językowe dla studentów filologii polskiej i slawistyki (trzy tygodnie);

praktyki językowe dla studentów filologii polskiej i slawistyki (trzy tygodnie).

Być może, ta ostatnia forma zainteresuje i dzisiejsze audytorium studenckie. Jak napisano w informatorze Centrum - jest to trzytygodniowy kurs przeznaczony dla studentów filologii polskiej i filologii słowiańskiej, studiujących w uczelniach zagranicznych. Program kursu obejmuje zajęcia typu lektoratowego (ćwiczenia w mówieniu i pisaniu, ćwiczenia gramatyczne stylistyczne i leksykalne), wykłady i konwersatoria z wybranych zagadnień literatury polskiej (zwłaszcza współczesnej), historii Polski i językoznawstwa polskiego (np. tendencje rozwojowe we współczesnej polszczyźnie, współczesna leksykologia i leksykografia polska, wybrane problemy gramatyki języka polskiego, stylistyki, onomastyki i historii polszczyzny).

Urozmaiconą ofertę mają również inne uniwersytety - np. Łódzki, Wrocławski i Śląski, przy których również działają Szkoły Letnie, organizujące kursy nie tylko wakacyjne, ale także roczne i semestralne. Letnia Szkoła Języka, Literatury i Kultury Polskiej Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach szczyci się opracowaniem komputerowego programu edukacyjnego do nauki języka polskiego jako obcego.

Jest potrzebą chwili, by zaistniała łączność między polonistykami i slawistykami w Polsce i poza jej granicami. Może powinno dojść do bezpośredniego spotkania przedstawicieli tych instytutów? Bardzo dobrym miejscem byłby np. Uniwersytet Jagielloński i przepięknie położony, dysponujący bardzo nowoczesną bazą Instytut Polonijny w Krakowie- Przegorzałach. Zanim do tego dojdzie, już dziś zapraszam na wakacje z językiem polskim - w Polsce. Biuro Kształcenia Zagranicznego Ministerstwa Edukacji Narodowej zarezerwowało dla polonistyki w Uniwersytecie Belgradzkim - z okazji Jubileuszu 100-lecia - 5 stypendiów: 2-dla pracowników naukowych i 3-dla studentów.