|
          |
Bogdan Terzić (Beograd)Predavanja profesora Kirila Taranovskog iz poljskog jezikaSto godina polonistike u Srbiji, zbornik radova sa jubilarnog naučnog skupa, Katedra za slavistiku Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Slavističko društvo Srbije, Beograd, 1996.
Kiril Taranovski, priznato ime u svetskoj slavističkoj nauci, istaknuti versolog, dugogodišnji profesor Beogradskog i Harvarskog univerziteta, ostavio je traga i u beogradskoj polonistici. Budući prevashodno rusista, on je bio istovremeno i slavista širokog profila, zainteresovan za razna pitanja slovenskih jezika i književnosti, posebno za pitanja slovenskog stiha. Na Beogradskom univerzitetu je do svog odlaska u Ameriku 1958. godine, kuda je otišao na poziv Romana Jakobsona, predavao savremeni ruski jezik i istorijsku gramatiku ruskog jezika sa istočnoslovenskom dijalektologijom, ali je isto tako nekoliko posleratnih školskih godina, počev od proleća 1946. godine, predavao i savremeni poljski jezik, a ispitivao je i istorijsku gramatiku poljskog jezika sa dijalektologijom. Upravo juče su se navršile tri godine od njegove smrti. Ovo saopštenje ima za cilj da otrgne od zaboravna ovaj deo nastavne delatnosti profesora Taranovskog, kao i da ukaže na još neka polonistička interesovanja ovog vrsnog slaviste. Za poljski jezik i književnost Kiril Taranovski se počeo interesovati još početkom tridesetih godina, studirajući kod profesora Radovana Košutića pored ruskog i poljski jezik. Još u studentskim danima napisao je prikaz Jedna poljska studija o Aleksi Šantiću /Stanisław Papierkowski, Aleksy Szantić/, Misao, april 1933, str. 488-492. Te iste godine piše tekst Povodom 25-godišnjice smrti St. Vispjanjskog, Misao, 1933, knj. 42, br. 321-324, str. 238-239. Godine 1937. u Beogradskom puškinskom zborniku objavljuje opširniju studiju Puškin i Mickevič, Belgradskij puškinskij sbornik, Belgrad, 1937, str. 359-380. Preveo je i nekoliko drama sa poljskog jezika, koje, doista, nisu štampane, ali su igrane na scenama jugoslovenskih pozorišta. Radi se o pozorišnim komadima Trigera, Pšibiševskog, Rostvorovskog i Morozovič-Ščepkovske. Pratio je poljsku literaturu, posebno poljsko pesništvo. Veoma uspelim je smatrao Tuvimov prevod Puškinovog Bakarnog konjanika. Bio je dobar znalac poljskog jezika, o čemu svedoči i jedan zapis profesora Vitolda Doroševskog, vezanog za održavanje Beogradskog međunarodnog sastanka slavista 1955. godine, na kome je formiran Međunarodni komitet slavista. Ističući odličnu organizaciju skupa, prof. Doroševski posebno ističe angažovanost profesora Kirila Taranovskog, za koga kaže da besprekorno vlada poljskim jezikom. U četvrtoj deceniji prof. Taranovski je u više navrata boravio u Poljskoj. Kada je posle Drugog svetskog rata obnovljen rad Katedre za istočne i zapadne slovenske jezike i književnosti na Beogradskom univerzitetu, one Katedre koju je 1895. osnovao prof. Radovan Košutić, nastava poljskog jezika je poverena tadašnjem docentu dr Kirilu Taranovskom. Radilo se o nastavi poljskog jezika kao glavnog predmeta studija i poljskog jezika kao drugog slovenskog jezika za rusiste. Prvi posleratni diplomski ispit iz poljskog jezika i književnosti održan je 28. i 29. septembra 1948, a diplomac je bio Stojan Subotin, kasniji istaknuti polonista i profesor ove Katedre. Ispitivači na tom ispitu su bili: Kiril Taranovski za poljski jezik i Krešimir Georgijević za poljsku književnost. S obzirom na veliki broj slušalaca – polonista i rusista, i na nedostatak nastavnog kadra u tim prvim posleratnim godinama nastava poljskog jezika se odvijala zajedno za poloniste i rusiste, sve dok polonistika nije kadrovski ojačala dolaskom asistenata Stojana Subotina i Svetozara Nikolića, kao i lektora Jadvige Četić. To su bili objektivni uslovi u kojima se odvijala nastavna delatnost Kirila Taranovskog iz poljskog jezika, imajući u vidu i činjenicu da je on tada zvanično bio docent za ruski jezik. S obzirom na to da je on u tim prvim posleratnim godinama bio jedini nastavnik poljskog jezika, bio je prinuđen da svoja teorijska predavanja iz poljskog jezika proprati i određenim brojem praktičnih vežbanja na materijalu poljskih književnih tekstova. Uslovi u kojima je prof. Taranovski počinjao nastavu poljskog jezika za studente slavistike 1946. godine nisu bili ni malo laki: trebalo je na celishodan način osmisliti kurseve fonetike i morfologije tako da se zadrži naučni nivo nastave, a da se postignu i neki praktični ciljevi u savladavanju određenog leksičkog i frazeološkog fonda. Drugo, predratna biblioteka Katedre za istočne i zapadne slovenske jezike i književnosti, koju je decenijama brižljivo stvarao prof. Košutić, izgorela je 1944. godine u ovoj zgradi, koju su Nemci prilikom povlačenja zapalili. To znači da ni priručne literature za studije polonistike tada skoro nije bilo, sve dok ona postepeno nije počela da pristiže iz Poljske. Ponegde se u antikvarnicama mogao naći poneki primerak Košutićeve Poljske gramatike i Poljskih primera. Pa ipak prof. Taranovski je odolevao tim teškoćama i nedostacima, i uspevao da drži nastavu poljskog jezika na akademskom nivou. Za neku, makar i nepotpunu analizu nastave poljskog jezika koju je u tim prvim posleratnim godinama izvodio prof. Taranovski poslužila su nam dva izvora: prvo, to su vrlo uredno vođene beleške sa predavanja poljskog jezika koje je vodila prof. dr Nana Bogdanović, tadašnji slušalac prof. Taranovskog, i drugo, živi informatori iz tih prvih generacija polonista i rusista koji su slušali predavanja prof. Taranovskog. Predavana su dva jezička nivoa: fonetsko-fonološki i morfološki sa elementima tzv. male sintakse, tj. sintakse oblika, a to je ona jezička građa koja je sadržana i u Poljskoj gramatici prof. Košutića. S obzirom na to da je Taranovski bio Košutićev đak, mogao bi neko da pomisli da se on striktno držao Košutićevog udžbenika, pošto drugih uzora u našoj sredini nije bilo, a Košutićev udžbenik je početkom veka ocenjen kao valjano delo. Odnos Taranovskog prema Košutićevom delu bio je stvaralački – on je u svojim predavanjima zadržavao od Košutića ono što ima trajnu vrednost, ali je u interpretaciju jezičkog materijala unosio i inovacije, zasnovane na dostignućima lingvističke nauke svoga doba. To se posebno odnosi na odeljak nauke o glasovima, u kome se operiše i pojmovima foneme, fonoloških opozicija, sistemskim kategorijama. Ne treba zaboraviti da je prof. Taranovski i praški đak, da se modernim lingvističkim idejama napojio na izvorima Praške lingvističke škole, posebno kod Trubeckog i Jakobsona, da se godinu dana bavio u Pragu pitanjima eksperimentalne fonetike kod prof. Hlumskog. Sve su to faktori koji su uticali na inovatorski postupak Taranovskog u odnosu na Košutićevu poljsku fonetiku. Kod Taranovskog je, na primer, mnogo razuđeniji odeljak o morfonološkim alternacijama nego kod Košutića, uz prisutnost funkcionalnog elementa. Taranovski osvežava ne samo lingvistički pristup jezičkim činjenicama, već osvežava i same jezičke činjenice, s obzirom na to da su se i u samom jeziku tokom pet-šest decenija desile neke promene. On objašnjava i promene u poljskom pravopisu, s obzirom na pravopisnu reformu iz 1936. godine. Na praktičnim časovima prof. Taranovski je insistirao na dobrom izgovoru, koji je često dovodio do perfekcionizma. Svoja vežbanja iz fonetike najradije je izvodio na poljskim stihovima, što je i razumljivo kad se ima u vidu činjenica da je on po svojoj osnovnoj vokaciji bio versolog. I sam je bio izvanredan interpretator stihova. Insistirao je na tome da mu studenti što više stihova nauče napamet. Međutim, dok je nastavi poljske fonetike dao svoju originalnu notu, u nastavi morfologije bio je klasičan, pridržavajući se košutićevskih postulata, klasifikacionih kriterijuma, posebno u kategoriji imenica i glagola: imenice deli na pet vrsta, glagole deli prema Leskinovoj komparativističkoj klasifikaciji, zasnovanoj na dijahronom pristupu, na četiri vrste, sa razdelima i redovima. Insistira se na građenju oblika, pa tek onda na njihovoj upotrebi, što sa didaktičkog stanovišta ima svoje opravdanje. Svoje mesto ovde nalazi i stilska markiranost oblika, na koju Taranovski skreće pažnju. I morfološki materijal on osvežava, s obzirom na činjenicu da neki oblici postepeno izlaze iz upotrebe, a da drugi zauzimaju njihova mesta. Prisutni su, dakle, elementi jezičke dinamike. U tumačenju poljskih oblika Košutić često pribegava dijahronim komentarima, s obzirom na to da se radi o genetski bliskim jezicima, što je svakako danak tadašnjem mladogramatizmu. Istorijski komentari kod Taranovskog su znatno ređi, i sreću se samo tamo gde je potrebno objasniti neke kardinalne razlike između poljskog i srpskog jezika. Ovde već dolazimo do pitanja konfrontativne analize poljskog i srpskog jezika, zastupljene kod Košutića i Taranovskog. Nama je posao ovde olakšan, s obzirom na to da je koleginica Vera Mitrinović juče lepo objasnila Košutićev konfrontativni metod. Osnovnih postulata toga metoda pridržavao se i Kiril Taranovski. S obzirom na to da neki autori razlikuju eksplicitnu i implicitnu konfrontaciju, kod Košutića je ona u većoj meri eksplicitna nego kod Taranovskog, što je u izvesnoj meri uslovljeno i didaktičkim zahtevima, vezanim za način prezentiranja jezičke građe u nastavnom procesu. Iako je nastava morfologije bila zasnovana na tradicionalnom pristupu jezičkoj građi, prof. Taranovski je tu nastavu izvodio na vrlo pregledan i prihvatljiv način, koji je donosio opipljive rezultate, naročito kod onih slušalaca kojima je polonistika bila glavna struka. Rekosmo u početku da je prof. Taranovski bio i ispitivač iz istorijske gramatike poljskog jezika sa dijalektologijom. S obzirom na to da nije bilo mogućnosti da se organizuje posebna nastava iz ovog predmeta, pribeglo se drukčijem načinu pripremanja studenata za ovaj ispit. Njima je data literatura za ovaj predmet, koja se sastojala uglavnom, u početku, od dela Seliščeva (Zapadnoslavjanskie jaziki) i Njiča, uz povremene konsultacije. Ovaj samo letimični pogled na doprinos profesora Kirila Taranovskog beogradskoj univerzitetskoj polonistici pokazuje da se radi o kompetentnoj ličnosti i za pitanja poljskog jezika, koja je u jednom prelomnom trenutku doprinela održavanju kontinuiteta nastave poljskog jezika na Katedri za istočne i zapadne slovenske jezike i time omogućila da se stvore prvi posleratni kadrovi stručnjaka za poljski jez. i književnost koji će dalje razvijati beogradsku polonistiku. |