|
          |
Gordana Jovanović (Beograd)Počeci i razvoj polonistike na Beogradskom univerzitetuSto godina polonistike u Srbiji, zbornik radova sa jubilarnog naučnog skupa, Katedra za slavistiku Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Slavističko društvo Srbije, Beograd, 1996.
Istorijski izvori svedoče da se, najverovatnije, u subotu, uoči Uskrsa, 14. aprila 966. g.[1] dogodilo ono što je poljski narod i poljsku državu uvrstilo u red naroda evropske i hrišćanske civilizacije – knez Mješko, vladar najmoćnijeg plemena Poljana, koje je dalo svoje ime poljskom narodu i poljskoj državi, primio je hrišćanstvo sa svojim dvorjanima i velikodostojnicima. Ta godina određuje i mesto poljskog naroda u sveukupnoj evropskoj istoriji i kulturi. Dux Palaniorum uz ime Boleslava Hrabrog – titula zabeležena na prelomu X-XI veka [2] – potvrđuje već oformljene temelje poljskog državnog i narodnosnog korpusa. Bogata viševekovna istorija, kultura, pismenost i književnost bili su, i jesu, predmet proučavanja ne samo poljskih nego i mnogobrojnih inostranih naučnika. U srpskoj sredini zna se dosta o Poljskoj i Poljacima i mnogo pre nego što su se na univerzitetskim predavanjima, na naučno koncipiran način, počele davati šire i svestranije informacije o ovom narodu i njegovoj državi. Slavimo 100-godišnjicu polonistike u Srbiji, uzimajući kao datum godinu 1895., kad je Radovan Košutić počeo svoja predavanja iz poljskog jezika. Međutim, sa poljskim jezikom, već šezdesetih godina 19. veka, srpsku akademsku omladinu na Liceju (kasnijoj Velikoj školi) upoznaje naš znameniti naučnik Đura Daničić. Njegovi učenici bili su i prvi prevodioci sa poljskog jezika: Stojan Novaković, Mita Rakić, Sima Popović i dr.[3] U svojim predavanjima iz slovenske filologije Daničić daje odgovarajuće mesto poljskom jeziku među slovenskim jezicima. Nabrajajući slovenske jezike (prema Daničiću njih je jedanaest)[4] pod br. 8 je poljski jezik. Evo šta o njemu kaže Đ. Daničić: „Poljski jezik; najstariji mu je spomenik tek iz XIV vijeka - i to psalmi - jer su Poljaci dugo vremena pisali samo latinski."[5] Zanimljivo je napomenuti da se na margini nalazi dopisano ? cf. Kurtene (misli se na Jana Boduena de Kurtenea). Kakvo se objašnjenje može naći za ovu Daničićevu nedoumicu? Godine 1870. pojavljuje se izuzetno i do današnjeg dana, u naučnom smislu, aktuelno Kurteneovo delo Od drevne-pol'skom'' jazikě do XIVgo stolětija (Nastalo je u Petrogradu, gde je de Kurtene boravio kao stipendista.[6] U Uvodu [7] autor kaže, i to s pravom, da spomenike, nekog jezika ne čine samo potpuni spomenici na tom jeziku, nego i pojedinačne reči ili sintagme koji su došli do nas iz određene epohe. Sam izričito tvrdi da do XIV veka takvih, potpunih spomenika, na poljskom jeziku nema, pa zato koristi, pre svega, latinske izvore koji se odnose na Poljsku kao i natpise na novcu. (Tačnije bi bilo reći latinsko-poljske izvore kakva je Gnjeznenska bula (Bulla gnieźnienska) koju je papa Inokentije II godine 1136. dao gnjeznenskoj arhiepiskopiji. Ona je pisana na latinskom jeziku, ali u njoj se nalazi preko 400 poljskih reči, pre svega antroponima i toponima, na poljskom jeziku, koji predstavljaju izuzetno dragocen jezički materijal.[8] Poljski naučnici saglasni su u tome da, na primer, Florijanski psaltir (Psałterz floriański), nastao krajem XIV i poč. XV veka, najstariji potpuni spomenik na poljskom jeziku, kao i Propovedi Svetoga Krsta (Kazania świętokrzyskie) – spomenik u kome se nalazi šest propovedi na poljskom jeziku, nastao u trećoj četvrtini XIV veka, po svojim jezičkim i paleografskim osobinama predstavljaju prepise sa mnogo starijih predložaka, tako da se njihov nastanak može pomeriti i nekoliko desetleća unazad.[9] Isti je slučaj i sa poznatom poljskom religioznom pesmom-himnom Bogorodica (Bogurodzica), koja po svojim arhaizmima spada u jezik XIII veka.[10] Rasprave o ovim pitanjima vodile su se i u Daničićevo vreme, one su mu morale biti poznate, pa otuda, po svoj prilici, i njegov znak pitanja na margini njegovih predavanja. A pogotovu tako značajna rasprava o staropoljskom jeziku, kao što je bila De Kurteneova, morala je navesti Đ. Daničića da posumnja u tako kasni nastanak spomenika na poljskom jeziku. Nabrajajući slovenske jezike, pod br. 11 nalazi se polabski jezik. Za njega Daničić kaže: „polapski jezik, kojim su nekad govorili Sloveni s obje strane vode Labe u Njemačkoj do baltičkoga mora. Taj je slovenski narod već izumro ponijemčivši se ne mogući odoljevati sili njemačkoj, ali se po koji čovjek nalazi još do naših dana. Spomenici su mu tek iz XVII vijeka... a pisani su njemačkim slovima i njemačkim pravopisom, pa su za to napisani tako zlo da se po njima jedva može poznati taj jezik".[11] I ovo je veoma značajna informacija koju je Đ. Daničić dao svojim studentima. Naime, u okviru zapadnoslovenske jezičke grupe izdvojila se, tokom vremena, tzv. lehitska dijalekatska grupa koja je zauzimala širok prostor od Labe do Buga i Baltičkog mora.[12] Neka od plemena ove dijalekatske grupe ušla su u okvire stare poljske države, a neka od njih, koja nisu bila te istorijske sreće, između ostalih i polabski Sloveni, nestala su sa karte slovenskog sveta. Od svih tih plemena lehitske provenijencije do današnjeg dana postoje Kašubi i kašubski dijalekat u granicama Republike Poljske (naseljavaju dva vojvodstva severne Poljske: gdanjsko i bidgosko).[13] Pre dolaska Radovana Košutića na Veliku školu, odn. pre 1895. g., na njoj je postojala Katedra za ruski jezik, osnovana 1877. g. Stojan Novaković, tadašnji ministar prosvete i profesor na Velikoj školi, naročito je zaslužan za njeno osnivanje kao i za uvođenje drugih slovenskih jezika u nastavu na ovoj katedri. Bio je to čovek koji se zauzimao za jednak tretman svih slovenskih jezika, a kad je 1880. g. po drugi put postao ministar prosvete, potrudio se da ovaj svoj objektivan i ispravan stav pretoči u nešto konkretno. Naime, namera mu je bila da na Daničićevu katedru pozove Vatroslava Jagića, profesora Berlinskog univerziteta. Prvi put ra je pozvao 1881. g., ali dosta obzirno, jer je računao da će se Daničić, koji je u međuvremenu otišao u Zagreb, ipak vratiti u Beograd. Jagić nije prihvatio poziv. Posle Daničićeve smrti, Novaković po drugi put poziva Jagića nudeći mu veoma visoku platu od 10 hiljada franaka.[14] Ni ovaj pokušaj nije urodio plodom. Stojan Novaković preduzima dalje korake – pokušava da u Beograd dovede Jana Boduena de Kurtenea koji je od 1875. g. bio na čelu Katedre za slovensku filologiju Kazanskog univerziteta. Međutim, Savet Velike škole prihvata da de Kurtene dobije samo Katedru za ruski jezik, koja je bila upražnjena posle odlaska Platona Kulakovskog. Rečeno je da je dovoljno ako se u okviru predavanja iz ruskog jezika nešto veća pažnja posveti drugim slovenskim jezicima. Stoga je de Kurtene 1883. g. izabran za profesora ruskog jezika.[15] De Kurtene nije došao u Beograd, a zašto – o tome nema nikakvih podataka. Tako je Velika škola ostala bez prave slavističke katedre. Sve se promenilo od trenutka kad početkom 1895. g. na Veliku školu dolazi Radovan Košutić. Godine 1898. pojavljuje se Košutićeva Gramatika poljskoga jezika za koju je 1900. g. dobio doktorat honoris causa Jagjelonskog univerziteta. Godine 1901. objavio je Primere književnoga jezika poljskog sa bogatim rečnikom. R. Košutić je godine 1902. izabran za docenta istočnih i zapadnih slovenskih jezika na Filozofskom fakultetu, vanredni profesor postao je 1919., a redovni 1922. g. Bio je penzionisan 1936. g., ali je sve do početka II svetskog rata bio honorarni profesor.[16] Sve do II svetskog rata prof. Košutić drži dva kursa: iz ruskog i poljskog jezika, naizmenično. Kursevi su trajali po tri semestra. Prema Uredbi iz 1927. g. na Filozofskom fakultetu Beogradskog univerziteta postojala je jedna grupa za istočne i zapadne slovenske jezike i književnosti. Na toj se grupi studirao ruski jezik (pod a), a kao drugi stručni predmet (pod b) poljski ili češki jezik i književnost ili srpskohrvatski jezik i staroslovenski jezik.[17] Podaci, dakle, govore da se do II svetskog rata poljski jezik i književnost ne studiraju kao glavni predmet. Međutim, Beograd je toliko važan slavistički centar da na specijalistička usavršavanja dolaze i mladi poljski slavisti. Među njima svakako treba izdvojiti dvojicu, kasnije, uglednih profesora Vroclavskog univerziteta. To su Stanislav Rospond i Marijan Jakubjec. Stanislav Rospond je od 1931-33. g. stipendista jugoslovenske kraljevske vlade. Svoje utiske i saznanja koja je stekao putujući po našoj zemlji objavio je pod naslovom Jugosławia. Z teki podróżnika i obserwatora (Jugoslavija. Iz sveske putnika i posmatrača) u poljskom časopisu Czas. Godine 1936. odlikovan je jugoslovenskim ordenom Svetog Save. Marijan Jakubjec prvi put boravi u Beogradu 1933. g., kao student. Zatim se vraća u Lavov da bi ponovo godine 1935/36. proveo u Beogradu kako bi završio svoju doktorsku disertaciju. Govoreći o boravku u našoj sredini, prof. Jakubjec ističe da ga je, po dolasku na beogradski Filozofski fakultet, na najčistijem poljskom jeziku pozdravio Đorđe Živanović, tadašnji asistent za srpsku književnost, koji je i sam bio stipendista u Poljskoj, a više godina kasnije postaće profesor za poljski jezik i književnost na Katedri za istočne i zapadne slovenske jezike i književnosti. Katedra je reorganizovana 1946. g. i na njoj su osnovane tri grupe slavističkih nauka – prema novoj organizaciji moguće je bilo studirati, kao glavni predmet, ruski jezik i književnost, poljski jezik i književnost i češki i slovački jezik i književnosti. Studenti koji su studirali ruski jezik i književnost birali su, kao drugi slovenski jezik, jedan od zapadnoslovenskih jezika, a ako su studirali poljski, češki ili slovački, obavezno su imali ruski jezik i književnost kao drugi slovenski jezik.[18] Ovaj Statut primenjivan je od 1956. g. [19] Prema Statutu iz 1962. g. Katedra za istočne i zapadne slovenske jezike i književnosti pretvorena je u Odsek za slavistiku. Na tom Odseku postoje, sve do današnjeg dana, četiri nastavno-naučne grupe: grupa za ruski jezik i književnost, grupa za poljski jezik i književnost, grupa za češki jezik i književnost i grupa za slovački jezik i književnost. U planu je osnivanje i grupe za ukrajinski jezik i književnost. Vraćajući se na period posle II svetskog rata, kad studije polonistike dobijaju svoje puno naučno uobličenje, treba reći da su u tom posleratnom periodu poljski jezik predavali poznati i ugledni profesori-slavisti: prof. Krešimir Georgijević i prof. Kiril Taranovski. U ispitnim komisijama, pored njih, uvek je bio, kako svedoče naše ispitne knjige, i prof. Radovan Lalić, odličan poznavalac poljskog jezika. Uz dužno poštovanje prema svim naših uglednim naučnicima koji su postavili temelje polonističkih studija na Beogradskom univerzitetu, mora se reći da svoje današnje naučno-nastavne okvire polonistika stiče dolaskom dvojice poznatih i priznatih polonista: prof. Đorđa Živanovića (za vanrednog profesora za poljsku književnost postavljen je 1954. g.) i prof. Stojana Subotina (za asistenta za poljsku književnost postavljen je 1949. r.). Prof. Živanović držao je predavanja iz stare poljske književnosti, poljskog romantizma, ali i iz poljskog jezika (fonetika, morfologija), a prof. Subotin predavao je poljski pozitivizam. (U to vreme, 60-ih godina, lektor za poljski jezik bila je Jadviga Četić). Svi mi koji smo sada na Grupi za poljski jezik i književnost, učenici smo ove dvojice profesora – neki od nas su njihovi studenti, polagali su ispite kod njih i kod njih diplomirali; nekima su, zahvaljujući svom velikom znanju i iskustvu, bili dragoceni savetnici u nastavnom i naučnom radu. Početkom sedamdesetih godina poljski jezik i književnost počinju se izučavati i na Prištinskom univerzitetu, na Katedri za ruski jezik, kao pomoćni predmet, odn. kao drugi slovenski jezik. Predavanja drži prof. Đorđe Živanović, asistent je Marija Tomašević. Kasnije će doći i Ljubica Rosić koja i sad tamo predaje. Ispitne knjige su verodostojna i nezaobilazna svedočanstva. Ono što u njima nalazimo prava su potvrda o slavističkim – što znači i o polonističkim – studijama na našem Fakultetu. Ona dokumentuju da je prvi diplomirani polonista na beogradskom Filozofskom fakultetu Stojan Subotin. Diplomirao je 29. septembra 1948. g. Gordana Aćimović drugi je polonista po redu – diplomirala je 24. septembra 1949. g. Treći je Svetozar Nikolić – diplomirao je 28. juna 1950. g. (Prof. Nikolić bio je dugogodišnji profesor staroslovenskog jezika i uporedne gramatike na našem fakultetu). Posle njih diplomiraće čitava plejada polonista: Danilka Đurišić, dugogodišnji saradnik na izradi poljsko-srpskohrvatskog rečnika, Uglješa Radnović, saradnik na istom rečniku i prevodilac poljske književnosti, takođe poznati prevodilac poljske književnosti Petar Vujičić; među najuglednijim polonistima je i Biserka Rajčić koja je za svoj prevodilački i publicistički rad odlikovana Ordenom zasluge za Poljsku. Na Katedri za poljski jezik i književnost diplomirali su praktično svi njeni sadašnji profesori i asistenti. Ispitne knjige potvrđuju da su i mnogi istaknuti slavisti-rusisti, profesori na našem, novosadskom, prištinskom ili na stranim univerzitetima, učili poljski jezik kao drugi predmet. Među njima su: Ivana Bogdanović, Milosava Caričić-Stojnić, Aleksandar Muzalevski, Olga Nedeljković, Jelka Matijašević, Aleksandar Terzić, Zoran Božović, Branimir Čović, Radojica Jovićević i čitav niz drugih. Sadašnja grupa za poljski jezik i književnost (u okviru Katedre za slavistiku) ima dva profesora za poljski jezik (dr Gordana Jovanović, redovni profesor i dr Vera Mitrinović, vanredni profesor), asistenta za poljski jezik (mr Mirjana Kostić-Golubičić), predavača za poljsku književnost (Miroslav Topić) i asistenta za poljsku književnost (mr Petar Bunjak). Od neprocenjivog je značaja i prisustvo kontraktualnih lektora iz Poljske, koji već više godina dolaze na naš fakultet. Među prvima su bili: Stanislav Kašinjski i Gžegož Latušinjski, a posle njih su došli: Vladislav Lubaš, Aleksandar Naumov, Alicja Danecka, Ježi Gos, Boguslav Želinjski, Gžegož Valčak, Zofija Kaleta. Sadašnji je lektor – a prilika je da izrazim najveću zahvalnost za rad svih prethodnih lektora kao i za rad sadašnjeg – Renarda Lebda. Prema podacima Studentskog odeljenja Filološkog fakulteta poljski jezik i književnost, kao glavni predmet, od 1948. do danas diplomiralo je 84 studenta. Možda ovaj broj i nije tako veliki, ali među njima je mnogo onih koji su ostavili trajan trag u slavističkoj nauci, a na pokolenjima polonista koji dolaze obaveza je da rad svojih prethodnika nastave, još bolje i potpunije.
Napomene[1] Zarys historii Polski, PIW, 1980, str. 15. [2] Z. Klemensiewicz, Historia języka polskiego, I, Warszawa 1961, str. 17. [3] Đ. Živanović, Pokušaj osnivanja Katedre za slovenske jezike i književnosti na Velikoj školi u Beogradu, Anali Filološkog fakulteta, sv. 10, Beograd 1970, str. 120. [4] Đ. Daničić, Predavanja iz slovenske filologije, MSC, Beograd 1975, str. 80. [5] Nav. delo, str. 87. [6] Jan Baudouin de Courtenay, O języku polskim, PWN, Warszawa 1984, str. 6. [7] Od drevne-pol'skom'' jazikě do XIVgo stolětija, sočinenie J. Boduena-de-Kurtenez, Lejpcig'', 1870, str. 1. [8] T. Ler-Splavinskij, Pol'skij jazik, Moskva 1954, str. 72. [9] Z. Klemensiewicz, Historia..., I, str. 82. [10] Nav. delo, str. 82. [11] Đ. Daničić, Predavanja..., str. 87. [12] Z. Klemensiewicz, Historia..., I, str. 14. [13] N. Popowska-Taborska, Kaszubszczyzna, PWN; Warszawa 1980, str. 7. [14] Đ. Živanović, Pokušaj osnivanja..., str. 139. [15] Nav. delo, str. 152. [16] P. Lalić, Katedra za istočne i zapadne slovenske jezike i književnosti, Sto godina Filozofskog fakulteta, Beograd 1963, str. 382. [17] Nav. delo, str. 392. [18] Nav. delo, str. 391-392. [19] Nav. delo, str. 392. |