Projekat Rastko : Poljska

Ljubo Milinković (Kragujevac)

Lingvističko-metodičke osnove "Poljskih primera" Đorđa Živanovića

Sto godina polonistike u Srbiji, zbornik radova sa jubilarnog naučnog skupa, Katedra za slavistiku Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, Slavističko društvo Srbije, Beograd, 1996.

Lingvističko-metodičke osnove Poljskih primera determinisane su specifičnošću učenja genetski i strukturno srodnih jezika, a što je uslovilo sadržajnu strukturu i fizionomiju ove priručne knjige za učenje poljskog jezika u srpskoj sredini na materijalu narodnih umotvorina i književnog dela.

U koncipiranju sadržajnog potencijala ove knjige profesor Živanović se dosledno pridržavao Košutićevih postulata i njegovog diferencijalnog metoda u učenju inoslovenskih jezika u srpskoj sredini. Na bazi toga rezultirali su i sledeći lingvističko-metodički principi kojim se Živanović rukovodio pri prezentiranju i doziranju književno-jezičkog materijala u ovim Primerima: princip sistematičnosti (gradiranosti), princip zanimljivosti (prijemčivosti) sadržaja, princip postupnosti (princip malih koraka), princip konfrontativnosti, princip racionalnosti (ekonomičnosti), princip frekventnosti i princip jasnoće pri usvajanju leksike i gramatičkih struktura.

Pri selekciji i distribuciji tekstualnog materijala i jezičkih sadržaja profesor Živanović je polazio od lakšeg ka težem, od psihološki bližeg ka daljem, od prostog ka složenom, rukovodeći se jedinstvom triju planova: sadržajno-komunikativnog, funkcionalno-semantičkog i formalno-jezičkog, odnosno jedinstvom forme, značenja i upotrebe. Istovremeno odabrani materijal po načinu realizacije jezičkih jedinica i ekstralingvističkim realijama odražava identitet i imanitet poljskog naroda.

Polazeći od činjenice da tekstualni materijal predstavlja egzemplifikaciju leksike i određenih gramatičko-strukturnih pojava, Živanović se pri izboru tekstualnog materijala nije pridržavao principa što opširnije, tim bolje, već principa efikasnosti, tj. da se za najmanji utrošak vremena postigne što veći uspeh, da odabrani materijal bude reprezentativan, da na izražajnom i mnemoničkom planu bude što efektivniji.

Zbog toga nas autor u I delu Primera uvodi u svet narodnih umotvorina i najjednostavnijih na strukturno-izražajnom planu primera iz poljske književnosti. U II delu, a posebno u III delu Primera prezentiran je materijal složenije morfološko-sintaksičke strukture. Književni materijal je distribuiran po jezičkoj težini, tako da u funkcionalnom smislu predstavlja jednu koherentnu celinu.

Na bazi ovakvog doziranja materijala omogućeno je postepeno upoznavanje sa najfrekventnijom leksikom i najjednostavnijim gramatičkim strukturama i sve dublje pronicanje u duh i fizionomiju poljskog jezika^[1].

Sa posebnom akribijom i tananim jezičkim osećanjem profesor Živanović u napomenama odabira i komentariše deklinacione i konjugacione formante, morfološke oblike i sintaksičke konstrukcije, a sve u cilju pravilne recepcije i dekodiranja informacije rečenice i teksta u celini. Posebna pažnja se poklanja načinu, dubini i redosledu objašnjenja, postupnosti i dinamici uvođenja novih sadržaja.

Poznato je da pri učenju genetski i strukturno srodnih jezika izuzetan značaj ima pozitivan uticaj (transpozicija) maternjeg jezika i njegov negativan uticaj (interferencija). Pri objašnjenju i komentarisanju gramatičkih i leksičkih sadržaja u napomenama Živanović je primenio selektivni i deskriptivni metod, tj. opisuju se i komentarišu samo oni sadržaji koji su relevantni za uspešno učenje poljskog jezika, a na osnovu tipičnih grešaka koje su konstatovane u nastavnom procesu, u praksi, a koje su poslužile kao svojevrstan putokaz šta u priručnicima i udžbenicima ove vrste treba maksimizirati jer se strani jezik usvaja kroz prizmu maternjeg jezika.

Sve leksičke i gramatičke sadržaje, sve jezičke finese Živanović komentariše u kontekstualnim uslovima u kojima realno i funkcionišu. On je pravilno uočio da je jedan od esencijalnih problema u procesu učenja poljskog jezika (ili bilo kog genetski srodnog) u srpskoj sredini upravo usvajanje fonički i grafički identičnih ili sličnih, a semantički potpuno ili delimično različitih leksema i gramatičkih oblika, jer zbog te svoje prividne sličnosti - kako kaže Košutić - hipnotišu učenika u procesu njihove recepcije^[2], odnosno dekodiranje njihove semantike. Zbog toga je u napomenama posebna pažnja posvećena međujezičnim homonimima (potpunim i delimičnim), paronimima i polisemičnim rečima. Na njih je Živanović u napomenama skretao posebnu pažnju restriktivnim napomenama tipa: pazi...; značenje nije kao naše; značenje je drugo; u značenju...; ovde treba prevesti... i sl.^[3] identifikujući značenje koje određena leksema ima u konkretnom slučaju.

U napomenama je dosta pažnje posvećeno objašnjenjima gramatičkih struktura, tj. onim gramatičkim strukturama koje se razlikuju od srpskih, koje, zbog specifičnosti svog obrazovanja, predstavljaju teškoću pri usvajanju. Zbog toga je dosta pažnje posvećeno razlikama u strukturi rečenica između poljskog i srpskog jezika napomenama tipa: u poljskom se upotrebljava ovaj red reči, a kod nas...; pazi na red reči... i sl.

Restriktivnim napomenama se skreće pažnja na arhaizme i dijalekatske oblike, na manje frekventne lekseme.

Značenje frazeologizama, zbog njihove specifične formalno-jezičke strukture, otkriva se prevođenjem.

U napomenama se komentarišu i značenja rečca, koje imaju modalno-ekspresivnu funkciju.

Dosta pažnje u napomenama posvećeno je i lingvokulturološkim, istorijskim i geografskim realijama koje su relevantne za pravilnu recepciju teksta.

Sistem objašnjenja u napomenama doziran je tako da se u početku daju češći i opširniji komentari, a kasnije ti komentari su sve kraći i ređi. U mnogim slučajevima oni imaju stvaralački karakter, jer upućuju na korišćenje rečnika u kome je data gramatička semantizacija leksema i njihovo značenje u tipičnim kolokacijama.

U zaključku se može istaći da je profesor Živanović ovom kritikom ostavio u nasleđe obrazac kako treba pisati udžbenike i priručnike inoslovenskih jezika u srpskoj sredini i time dao značajan doprinos razvoju polonistike u našoj sredini.

Napomene

[1] O prednostima učenja poljskog jezika na materijalu književnih dela Živanović u predgovoru ove priručne knjige ističe da onaj ko iz jezičkih razloga čita ove tekstove, istovremeno ulazi u veliku poljsku književnost, da bez ljubavi prema velikim književnim tekovinama ne mislimo da se može ozbiljno pristupiti proučavanju bilo kog stranog jezika.

[2] R. Košutić, Primeri književnoga jezika ruskog, I, Tekstovi, Beograd, 1926, str. X.

[3] Ove restriktivne napomene imaju funkciju zaštitnog mehanizma od pogrešnog naslućivanja i neadekvatnog identifikovanja semantike određenih leksema i gramatičkih struktura.

Autori | Jezik | Folklor | Istorija | Umetnost | O Poljskoj | Prevodi | Bibliografija
Naslovna | Promena pisma | Novosti | Mapa | Kontakt